خروج توسعه قم از محوریت حرم

سال ۸۸ بود که رئیس سازمان مسکن و شهرسازی استان از مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را برای ساخت یک شهرک جدید مسکونی در قم خبر داد. همان زمان علی اکبر ابوطالبی گفت: زمینی به مساحت ۵۰۰ هکتار برای ساخت ۲۵ هزار واحد مسکونی در این منطقه در نظر گرفته شده که تفاهم نامه‌های مربوط به آماده سازی اراضی آن سال آینده منعقد خواهد شد.

این مصوبه پس از طی کردن دیگر مراحل قانونی پاییز گذشته به استانداری ابلاغ شد که کارگروه اقتصادی تصمیم به مسکوت گذاشتن آن در این زمینه گرفت. با این حال طرح تفصیلی جدید تراکم‌ها داخل شهر را کم کرده است و جمعیت قم رو به افزایش است، همین مسائل موجب شده نیاز به فضاهای جدید شهری حس شود. شهردار قم معتقد است ایجاد شهرهای جدید امری اجتناب‌ناپذیر است.

توسعه شهر قم از محوریت حرم خارج شده است

محمد دلبری به اهمیت مسئله جانمایی صحیح برای توسعه شهر اشاره کرد و گفت: در حال حاضر توسعه شهر قم از محوریت حرم خارج شده است. شهردار قم ادامه داد: در یک شهر مذهبی مانند قم که حرم مطهر قرار دارد، باید کالبد شهری طوری باشد که اگر یک پرگار بگذاری، نقطه مرکزی پرگار حرم مطهر باشد و هر چه شهر توسعه پیدا کرده در همین دایره و حول حرم باشد.

وی با بیان اینکه ایجاد پردیسان به این مسئله آسیب زده است، گفت: شهر قم حالت دایره‌وار را از دست داده و شکل درازی پیدا کرده است. حرم مطهر در یک طرف است و قسمتی به آن اضافه شده است. خوب است در طراحی کالبد شهری به قرینه پردیسان پیش‌بینی کنیم تا دراز مدت حرم دوباره محور شود.

دلبری با اشاره به اینکه اشتباهات و اشکالات پردیسان نباید دوباره تکرار شود، ابراز داشت: تنگ نظری‌هایی که در طراحی پردیسان شده، اشکالاتی که در زیرساخت‌ها وجود دارد و پیش بینی نکردن نیازهای اساسی جمعیتی که قرار است در آن ساکن شود، برای مدیریت شهری مشکلات بسیاری به وجود آورده است.

طرح جامع شهر تعیین کننده است

انتقادها از روند توسعه شهر قم از سمت جنوب و جنوب غربی محدود به دلبری نیست. پیش از این هم کارشناسان با اشاره به مسائلی مانند وجود گسل در این مناطق، به این موضوع انتقاد کرده بودند. با این حال رئیس گروه شهرسازی نظام مهندسی ساختمان برخلاف شهردار قم روند توسعه شهر را مطلوب و بر اساس طرح جامع شهر می‌داند.

سید مجید فارغیان قمی در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه توسعه شهر در هر شهری بستگی به عوامل مختلف دارد، ابراز داشت: عوامل اقلیمی، شاخص‌های زمین‌شناسی، قابلیت باروری، وجود گسل‌ها، زهکشی زمین و سطح آب زیرزمینی از جمله مسایلی است که برای شناخت مسیر توسعه شهرها در نظر گرفته می‌شود.

وی افزود: مسایل دیگر مانند مالکیت، ارث، وقف و … هم بر این روند همیشه تأثیرگذاری مستقیم داشته‌اند؛ گاهی هم گروه‌های خاص تصمیم می‌گیرند قسمتی از شهر بیش از دیگر قسمت‌ها رشد کند. عضو سومین دوره شورای اسلامی شهر قم، با اشاره به اینکه طرح جامع شهر باید در نهایت مسیر توسعه آینده را مشخص کند، گفت: در جریان تدوین طرح جامع که سال ۸۶ ابلاغ شد، تمام این موارد احصا شده و کنترل‌های لازم صورت گرفته است.

وی با تاکید بر اینکه در این مسئله سئوال بدون پاسخی وجود ندارد، اظهار کرد: گاهی مالکان برای اینکه ارزش افزوده زمین‌های خود را بالا ببرند، تلاش می‌کنند توسعه شهر را به یک منطقه خاص متمایل سازند اما در شهر قم به نظر می‌رسد توسعه به سوی مناطقی مانند پردیسان بر اساس ویژگی‌های اقلیمی و زمین‌شناسی صورت گرفته است.

فارغیان قمی، توسعه به سوی اتوبان قم – تهران را به دلیل زهکش بودن زمین‌ها، نادرست می‌داند. وی توضیح نداد که چرا روی گسل بودن مناطقی مانند شهرک قدس مشکل‌ساز نیست اما ویژگی‌های زمین شناسی در مسیر اتوبان قم – تهران و سمت جمکران، مانع توسعه شهر است.

رئیس گروه شهرسازی نظام مهندسی ساختمان قم با اشاره به اینکه شهر قم حالت حلقوی دارد، افزود: بلوار پیامبر اعظم(ص) مقداری این حلقوی بودن را تحت تأثیر قرار داده که این مسیر نیز قرار نبوده کاربری مسکونی داشته باشد و تنها برای استفاده گردشگری و کاربری‌های فرهنگی در نظر گرفته شده است.

وی در مورد انجام مطالعات ریز پهنه بندی زلزله در شهرداری ادامه داد: مرکز مطالعات زمین لرزه دانشگاه تهران که معتبرترین مرکز در این زمینه است این کار را انجام داد. طرح تفصیلی جدید نیز به این موضوع نگاهی داشته و مناطقی مانند شهرک قدس که در معرض خطر هستند بر این اساس تراکم پایینی خواهند داشت.

سیاست شکست‌خورده

جدا از اما و اگرهایی که در زمینه جانمایی وجود دارد به نظر می‌رسد ساخت شهرها و شهرک‌های اقماری جدید سیاستی شکست خورده در سطح کشور باشد. آمارها می‌گویند تعداد قابل توجهی از این شهرها نتوانسته‌اند بیش از ۳۰ درصد ظرفیت خود، امکان سکونت به وجود بیاورند.

یکی از مؤلفه‌های جذب جمعیت به سوی شهرهای جدید میزان بالای کیفیت خدمات شهری، رهایی از مشکلات شهری کلان‌شهرها و ایجاد محیطی ساماندهی شده است که کیفیت زندگی در آن به مراتب بالاتر از شهر مادر است و امری که می‌توان گفت در شهرهای جدید اتفاق نیفتاده است و بیشتر با شهرهای مرده و کم‌رونق مواجه هستیم.

شهرها واحدهای پویا و زنده از زندگی اجتماعی هستند که اغلب تا چند هزار سال قدمت دارند. به وجود آوردن این واحدها در یک زمان محدود و بدون توجه به زیرساخت‌های حمل و نقل، اشتغال و… سیاستی است که موجب عدم اقبال مردم شده است. گذشته از این جمع کردن مردم از فرهنگ‌های مختلف و طبقات متفاوت در این شهرک‌ها به صورت خوابگاهی بستری برای رشد آسیب‌های اجتماعی خواهد بود.