میمند مجموعه‌ای از طبیعت و معماری

روستای دست‌کند «میمند» هزاران سال پیش توسط ساکنان محلی در دل کوه حفر شده است و هنوز هم اهالی این روستا درون خانه‌هایی زندگی می‌کنند که پنجره و دودکش ندارد.

دیوارهای این خانه‌ها سیاهی دود اجاق را سال‌هاست که بر تن خود حس می‌کنند، شاید باور‌ آن مشکل باشد در روزگاری که آسمان خراش‌‌ها هر روز سر به فلک می‌کشند، هنوز هم مردمانی در میان صخره‌ها و حفره‌های کوه زندگی می‌کنند. حفره‌هایی‌ ۱۲ هزار ساله که جای تیشه‌های سازندگان آن پس از سال‌ها باز هم قابل رویت است.

ساکنان‌ روستای تاریخی میمند دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز کلمات پهلوی ساسانی دیده می‌شود، این روستا در منطقه ویژه از نظر طبیعی جای گرفته است.

«میمند» نه تنها یک میراث چند هزار ساله را در خود‌ حفظ کرده است، بلکه مجموعه‌ای از همزیستی بین طبیعت، معماری، سنت، تاریخ، فرهنگ و نحوه زیست مردم را به لحاظ میراث تاریخی و فرهنگی‌ به یادگار گذاشته است.

به هر تقدیر چند هزار سال پیش از این، انسان‌هایی با تیشه عشق و همت و با اراده و عزمی‌ راسخ، فرهادگونه دل سنگ‌ها را شکافتند و یادگاری را به جا گذاشتند که امروزه پس از گذشت سال‌ها همچنان نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ایرانی به ‌شمار می‌رود.

هنوز کسی واقف نیست که این مجموعه به دست چه کسانی به وجود آمده و انگیزه این مردمان از احداث چنین بناهایی چه بوده است، اما انگیزه مردمان آن زمان بسیار مورد اهمیت قرار دارد، زیرا در آن زمان و با آن وسایل ابتدایی، آفرینش چنین مجموعه با‌عظمتی و با معماری بی‌نظیر قابل تحسین است.

‌«میمند» به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده است و بیشترین تغییر در آن مربوط به چند دهه اخیر است. این تمدن در ابتدا برگرفته از آیین‌ مهرپرستی و بعد از آن آیین‌ زرتشت بوده‌ است.

در زمان ساسانیان «شهربابک» به عنوان زادگاه بابک، سرسلسله ساسانی، مورد توجه خاص آنها بوده‌ است و پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران، مردم میمند که به آیین‌ زرتشتی معتقد بودند به اسلام گرویده و مذهب شیعه را پذیرا شدند.

خانه‌های روستای میمند به علت شیب دره میمند به صورت آپارتمان‌هایی چهار یا پنج طبقه هستند، آپارتمانی که از داخل آن هیچ راه پله‌ای به خانه بالا و پایین راه ندارد و برای رفتن به خانه‌های دیگر باید از «کیچه» خارج و از راه پله خارجی به «کیچه» دیگر یا حفره دیگر وارد شد.

ساختن خانه‌ها در میمند با نوع زندگی دامداری و ایلیاتی روستاییان در گذشته و امروز ارتباط تنگاتنگ دارد، این حفره‌ها ساکنان روستا را از سرما، غارت و حمله حیوانات درنده حفاظت می‌کنند.

ساکنان امروز روستای تاریخی میمند، زندگی ‌درون این حفره‌ها را که یادآور زندگی گذشتگان است، دوست دارند و ویژگی بزرگ این روستای تاریخی که آن را در مقابل روستاهای دیگر صخره‌ای دنیا منحصر به فرد می‌کند، وجود جریان حیات در میان صخره‌ها و کیچه‌های آن از هزاران سال پیش تاکنون است.

شغل اصلی ساکنان روستای میمند دامداری است، آنها در چهار ماه اول سال به دشت‌ها و منطقه می‌روند و در آنجا به دامداری می‌پردازند، چهار ماه دوم سال به باغداری مشغول می‌شوند و بالاخره در چهار ماه پایانی سال که هوا بسیار سرد است به روستا و درون کیچه‌ها باز می‌گردند‌.

در اصل میمند روستایی زمستانی است که چند ماه از سال خالی از سکنه می‌شود. ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود.

روستای ۱۲ هزار ساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را به خوبی در آن دید. این روستا هفتمین منظر فرهنگی، طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه ‌ملینا مرکوری را دریافت کرد.

این جایزه از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین‌المللی مانند یونسکو و ایکوموس، ‌شورای حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی، به آثاری اهدا می‌شود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد. روستای‌ میمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد و در گذشته پوشیده از درختان‌ پسته و بادام‌ وحشی بوده‌ است که در حال حاضر محدود به دشت‌های اطراف روستای میمند می‌شود.

کمی نزدیکتر به روستای‌ میمند نیز درختان توت و شاه‌توت به وفور یافت می‌شود، دشت میمند همچنین زیستگاه جانوران بیابانی همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاک‌پشت، خرگوش و … است. در کوهستان‌های‌ میمند نیز حیوانات ‌وحشی مختلفی همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهی، کبک و پرندگان شکاری یافت ‌می‌شود.

چند‌ رودخانه فصلی و تعدادی قنات به علاوه چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزی در این منطقه شده ‌است. کشاورزی در میمند همچون سایر آثار طبیعی جلوه ویژه‌ای به این روستا می‌دهد‌ و در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود می‌گیرد.

طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاه‌های اطراف را به سمت خود کشیده و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا و یا در کنار چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانه میمند می‌گذرانند.

میمند در لغت و اصطلاح به تعابیر مردمانش و آنچه صاحبنظران در پیرامون آن نقل می‌کنند، تعابیر متفاوتی دارد. ‌عده‌ای معتقد هستند اصطلاح و لغت میمند، مأخذ از میمنت و مبارکی بوده است.

عده‌ای نیز بر این باور هستند که مردمان این نواحی از میمند فارس مهاجرت کرده و چون در این ناحیه اقامت گزیده‌اند، آن را میمند نام نهاده‌اند. ‌برخی معتقد‌اند، نام میمند از «می بند» به معنای گلاب‌گیری گرفته شده است، گویا در گذشته در این منطقه گلاب‌گیری انجام می‌شده است.

نجف غلامی بخشدار مرکزی شهربابک گفت: روستای میمند تنها روستای دست‌کند جهان است که هم اکنون زندگی مردم در آن ادامه دارد. وی افزود: میمند هم اکنون در لیست فهرست آثار ثبت جهانی یونسکو قرار دارد که امیدوارم به زودی به ثبت این سازمان برسد.