نظریه ای جدید در علم شهرسازی

نطریه ای جدید در علم شهرسازی با عنوان”تحلیل فضایی توسعه ترکیبی کاربری ها و زوال بخش مرکزی شهر: (مطالعه موردی: کلانشهر شیراز)” توسط رسول فرجام مشاور دانشگاه هنر شیراز تهیه شد.

این نظریه در قالب رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری در دانشگاه خوارزمی تهران (تربیت معلم سابق)، مورد دفاع قرار گرفت.این رساله از هیئت داوران نمره ۱۹٫۹ و درجه عالی را کسب کرد. رساله دکتر فرجام ، اولین رساله دکتری است که در زمینه دیدگاه جدید توسعه ترکیبی کاربری­های شهری در کشور نگاشته شده و البته جزو معدود رساله­هایی است که در سطح جهانی (دست کم در ادبیات قابل دسترس) دیدگاه مذکور را از بُعد جغرافیای شهری، مورد بررسی قرار داده است.

دکتر فرجام در این رابطه گفت: در این پژوهش، تحلیل متفاوتی از رفتار فضایی زوال در بخش مرکزی کلانشهرها ارائه شد، تحلیل فضایی که خودش را در قالب الگوهای متفاوتی نشان داد و شاخص­های مشخصی را تولید کرد. این امر، بر اساس یک روند تحلیلی دقیق و گسترده و با استفاده از آزمون­های آماری مرتبط، بررسی و مورد سنجش قرار گرفته است.

وی در ادامه به نتایج اشاره کرد و اظهار داشت: وجود رابطه خطیِ منفیِ بین تغییر در ابعاد ترکیب کاربری­های بخش مرکزی کلانشهر شیراز و شدت زوال در این بخش، پیروی رفتار فضایی پدیده زوال بخش مرکزی کلانشهر شیراز از یک الگوی واحد و مشخص، هم در کلیت بخش و هم در محلات آن و شناسایی و معرفی مولفه­ ها و شاخص­های “تحلیل فضایی زوال” یا “چرخه زوال تا کارآیی” بخش مرکزی کلانشهر شیراز از جمله نتایج این پ‍ژوهش بود که مورد بحث و بررسی فراوان قرار گرفت.

دکتر فرجام در خصوص نتایج این پژوهش گفت: به همین بسنده می­کنم که بین متغیرهای ابعاد ترکیب کاربری­های بخش مرکزی شیراز، نزدیکی به مراکز خرید، نزدیکی به مراکز خدمات، تنوع کاربری­ها، دسترسی به شریان­های اصلی و ارتفاع طبقات (از منظر ترکیب کاربری­ها)، به ترتیب، رابطه ۱ به ۴٫۶، ۶٫۸، ۷٫۷، ۳٫۳، ۸ و ۲۱ وجود دارد. به این معنی که به ازاء یک واحد رفتن به سوی متغیرهای مذکور به نسبت­های فوق، از زوال بخش مرکزی کاسته می­شود یا بر کارآیی آن افزوده می­شود.

مشاور دانشگاه هنر شیراز اضافه کرد: این نسبت­ها و تاثیر هر یک از آنها در تحلیل فضایی زوال، حاکی از وجود یک الگوی فضایی است که بُردار مشخصی دارد، به این صورت که در بخش­هایی از محدوده که تنوع و ترکیب کاربری­ها به ابعاد دیدگاه توسعه ترکیبی کاربری­ها نزدیک است، میزان زوال کمتر می­شود و برعکس.

فرجام همچنین گفت: بررسی­ها نشان داد که الگوی فضایی زوال در بخش مرکزی شهر شیراز در قالب یک الگوی دوایر متحدالمرکز، ساخت می­یابد. هرچه از مرکز به سمت پیرامون حرکت می­شود از میزان شدت کارآیی مکانی کاربری­ها کاسته یا بر میزان زوال، افزوده می­شود. نکته قابل توجه در این رفتار فضایی، این است که محلاتی که در مرکز خود دارای تنوع و ترکیب کاربری­ها در مقیاس کوچکتری هستند نیز رفتار یا مکانیزم کاملا مشابهی با کلیت بخش مرکزی دارند.

دکتر رسول فرجام در ادامه سخنان خود یادآور شد: در امتداد راسته تاریخی، تجاری و مذهبی بخش مرکزی و گذرهای اصلی که از این راسته به درون محلات امتداد می­یابند­، میزان زوال بسیار کمتر است. یکی از اصلی­ترین یافته­ها، این است که راسته تاریخی، مرکز محلات و گذرهای اصلی که در مرکز و حاشیه خود کمترین زوال را دارند، اگرچه به خاطر مداخلات معاصر تا حدودی دگرگون شده­اند اما به طرز باور نکردنی بر ساختار شهر کهن (صفویه، زندیه و قاجاریه) منطبق است که دلیل آن چیزی نیست جز وجود ترکیب و تنوع مناسبی از کاربری­ها در این پهنه ­ها که با رویکرد توسعه ترکیبی کاربری­ها قرابت دارند.

فرجام خاطرنشان ساخت: در اتباط با محور سوم یا شاخص­ها و مولفه­های تحلیل فضایی زوال یا چرخه کارآیی تا زوال بخش مرکزی کلانشهر شیراز، باید اشاره کرد که همه آنها با اتکا به مباحث نظری رساله و ادبیات پژوهش، شناسایی، بسط و انتخاب شدند. این شاخص­ها نشان می­دهند که تحلیل رفتار فضایی زوال، به چه متغیرهایی از نظر رویکرد توسعه ترکیب کاربر­ی­ها برمی­گردند و تاثیرگذاری آنها در دنیای واقعی (با تاکید بر تجربه کلانشهر شیراز) چقدر است. اهمیت این موضوع برمی­گردد به کمکی که آنها در بومی سازی مدل بسط یافته رساله از تحلیل فضایی زوال در بخش مرکزی شهر می­کند.

در تهیه این رساله نزدیک به یک هزار رفرنس مورد بررسی قرار گرفت که ۴۰۰ مورد آن به طور مستقیم در تدوین آن به کار آمد، همچنین در انجام تحلیل­های مورد نیاز، پایگاه اطلاعاتی با بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار رکورد مورد استفاده قرار گرفته است.