چگونگی ساخت زیباترین پل‌های ایران

 کشور ایران در دنیا به عنوان کشوری شناخته می‌شود که معماران و هنرمندان، هنر خود را در ساخت پل‌های تاریخی به نمایش گذاشته‌اند. سازه‌هایی که برخی از آن‌ها سال‌هاست در گذر زمان پایدار مانده‌اند و زیبایی‌شان چشم گردشگران را به خود جلب می‌کنند. پل‌ها در ایران علاوه بر کارکرد ارتباطی، نمادی از کمال هنر معماری ایران هستند. پل‌ها در گذشته سازه‌هایی برای اتصال و ارتباط بودند، اما با این حال به فرصتی برای نمود هنر معماران این سرزمین تبدیل شدند.

دوره ساسانیان آغاز تحول پل‌سازی در ایران بود. در آن زمان تکنیک «طاق‌زنی» که یکی از اصول مهم پل سازی به شمار می‌رفت، به اوج خود رسید؛ به طوری که پل‌های ماندگار ایرانی به طاق‌های متعدد و منحصر به فردشان معروف‌اند. این روند ادامه یافت تا در دوران صفویه به اوج خود رسید و به دستور پادشاهان آن دوره، پل‌هایی ساخته شد که مظهر زیبایی شهرهای به شمار می‌رفتند.

اصفهان شهر پل‌های زیبا و دیدنی است. پل‌هایی که از سال‌ها پیش زیر پای عابران و رهگذران، زیبایی و شکوه خود را حفظ کرده‌اند. یکی از این پل‌ها، پل خواجو است که بر روی رودخانه زاینده‌رود در شرق سی وسه پل ساخته شده است. این سازه ۱۳۳ متر درازا و ۱۲ متر پهنا دارد و دارای ۲۴ دهانه است. این پل به دستور شاه عباس دوم و در سال ۱۰۶۰ هجری از مصالحی چون سنگ و آجر بر روی خرابه‌های پل حسن بیک ساخته شد. پل خواجو علاوه بر اتصال دو مسیر، به عنوان تنظیم کننده آب رودخانه بنا شد و زمانی که دهانه‌های زیر پل بسته می‌شد، مثل یک سد عمل می‌کرد و جلوی جریان آب را می‌گرفت.

این پل به دلیل معماری خاص خود و کاشیکاری‌ها و تزئیناتی که در طاق‌های آن به کار رفته، از زیباترین یادگاری‌های دوران صفویه است. در اتاق‌های ساختمان شاه‌نشین این پل که برای بزرگان ساخته شده، از هنر نقاشی بهره گرفته شده است. این پل را در جشن‌ها چراغانی می‌کردند که شکوه و زیبایی آن چشم گردشگران را خیره می‌کرد.

در پل خواجو از طلاکاری و کاشی‌های هفت رنگ استفاده شده و دو شیر سنگی در گوشه‌های ضلع شرقی، به عنوان نماد سپاهیان بختیاری محافظ اصفهان در دوره صفویه قرار گرفته است.

«پل شاه»، «پل بابا رکن‌الدین» و «پل حسن‌بیگ» از دیگر نام‌های این پل است. در سال ۸۸ با تعویض سنگ‌های قدیمی پله‌ها با سنگ‌های جدید به اصلیت این بنای اصیل ایرانی آسیب زدند.

سی و سه پل یا پل الله‌وردی خان از معروف‌ترین پل‌های ساخته شده در ایران است. این پل در زمان شاه عباس اول و با نظارت سردار معروف او، الله‌وردی خان و در سال ۱۰۰۵ هجری بنا شد. این سازه ۴۰ دهانه (در حال حاضر ۳۳ چشمه باقی مانده است)، ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد و طولانی‌ترین پلی است که روی رودخانه زاینده‌رود ساخته شده است. پایه آن از جنس سنگ و آهک و سازه‌اش با مصالحی چون آجر و گچ بنا شده و هم اکنون دارای ۳۳ چشمه است.

سی و سه پل که در گذشته «پل جلفا» نامیده می‌شد، به منظور اتصال خیابان چهار باغ کهنه عباسی به خیابان چهارباغ بالا و باغ هزار جریب و عباس آباد در انتهای جنوبی خیابان چهار باغ ساخته شد. در زمان صفویه جشن آبریزان هر ساله در کنار این پل برگزار می‌شد. در جشن نوروز که سه تا هفت شبانه‌روز طول می‌کشید این پل را آذین می‌بستند و چراغانی می‌کردند که جلوه بی‌نظیری به زاینده‌رود می‌بخشید.

در ساخت این پل، از هنرهایی چون کاشی‌کاری سنتی بهره گرفته شده است. غرفه‌های این پل که پس از گذشت سال‌ها به همان صورت قدیم باقی مانده‌اند، نشان دهنده معماری مستحکم و فوق‌العاده آن هستند. طاق‌نماها و ورودی‌های سی و سه پل که از ویژگی‌های مهم آن هستند، در گذشته محل عبور سواره از پیاده را جدا می‌کرده است. «پل شاه عباسی»، «پل الله‌وردی خان»، «پل جلفا»، «پل چهل چشمه» و «پل سی و سه چشمه» از نام‌های دیگر این پل هستند.

قدیمی‌ترین پل دنیا که مهم‌ترین اثر تاریخی دزفول است، ۱۷ قرن پیش و به دستور شاپور اول ساخته شد. این سازه که شرق و غرب دزفول را به یکدیگر متصل می‌کند، یکی از راه‌های رابط منطقه جندی شاپور و سرزمین بین‌النهرین بوده که به دستور شاپور اول، پس از پیروزی بر والرین و به وسیله اسرای رومی ساخته شد و به همین دلیل به «پل رومی» نیز شهرت دارد. گفته شده که برای ساخت این پل از نیروی هزار سرباز رومی استفاده شده است.

پل دزفول دارای ۱۴ دهانه است و بر روی رودخانه دز ساخته شده است. در ساخت این بنا از سه معماری سه دوره ساسانی، صفویه و طاق‌های معماری اسلامی بهره گرفته شده است. پل تاریخی دزفول ۳۷۰ متر طول و ۹ متر عرض دارد و جنس آن از ساروج و آهک است. این سازه با گذشت قرن‌ها، هنوز پابرجاست و محل تردد عابران و خودروهای سواری دزفول-اندیمشک است.

لرستان شهر پل‌های قدیمی و شگفت‌انگیز است. یکی از معروف‌ترین پل‌های این استان، پل شاپوری یا پل شکسته است. پل شکسته در زمان شاپور اول و هم‌زمان با ساخت قلعه فلک‌الافلاک در یک کیلومتری جنوب قلعه خرم‌آباد ساخته شد. این پل که بیش از ۳۳۰ متر طول دارد از بزرگ‌ترین پل‌های سنگی ایران است که برای عبور کاروانیان و سپاهیان ایرانی از شوش به سمت هگمتانه بنا شد.

این پل به دلیل معماری خاص خود، از شاهکارهای معماری دوره ساسانیان به شمار می‌رود. در گذشته پایه پل‌ها را از سنگ و طاق را از آجر و ساروج می‌ساختند، اما این بنا تنها از سنگ و ساروج ساخته شده و حدود ۲۳۰ متر طول و بیش از ۱۹ چشمه طاق داشته که در حال حضار فقط ۵ چشمه طاق از آنها بر جای مانده‌است. موج شکن‌های آن نیز به صورت شش ضلعی ساخته شده‌اند.

پل کلهر (ممولان)، بلندترین پل ساخته شده در ایران است. ارتفاع این پل ۲۶ متر است و به اندازه یک ساختمان ۱۲ طبقه بلندای آن است. این سازه در شهرستان پلدختر در ۶۰ کیلومتری جاده خرم‌آباد به خوزستان واقع شده و در سال ۳۷۴ هجری بر روی رودخانه کشکان ساخته شده است.

این پل در بستری صخره‌ای و مشرف به کوه‌های صعب‌العبور بنا شده و در کتیبه‌ای که در آن قرار دارد به خط کوفی نوشته شده است:«به نام خداوند بخشنده مهربان، این چیزی است که امیر بزرگ ابو‎النجم بدر پسر حسین، که خداوند عمرش را زیاد کند برای ثواب خداوند عزوجل دستور به ساخت آن داد. به سال ۳۷۴، باشد که خداوند پاداش را به او بدهد.»