پس از تدوین دستورکار ۲۱، از کشورهای جهان خواسته شد تا راهبردهای ملی توسعه پایدار را بر اساس مفاد این دستورکار تدوین نمایند. در سطح بین‌المللی هیچ تعریف مشترک یا رهنمود رسمی برای نحوه تدوین آن ارائه نشد تا کشورها بتوانند بر مبنای تحلیل و مباحثه در مورد ضروریات، امکانات و محدودیت‌هایشان، راهبردهای توسعه پایدار را تدوین نمایند. نحوه پاسخ هر کشور به این فراخوان، برداشت آن‌ها از راهبردهای ملی توسعه پایدار را نشان می‌دهد که انتظار می‌رود به سمت کاهش نابرابری اقتصادی، بی‌ثباتی اجتماعی و تهدید زیست‌محیطی از طریق حفاظت از منابع و محیط‌زیست برای بهره‌برداری نسل‌های کنونی و آینده و به منظور توسعه اقتصادی همراه با احساس مسئولیت اجتماعی جهت داده شود.

با وجود این، برخی از سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی، رهنمودهایی برای کمک به تدوین رهبردهای توسعه پایدار به ویژه برای کشورهای در حال توسعه ارائه داده‌اند. این سازمان‌ها، تجربیات جهانی برخی از کشورهای در حال توسعه در زمینه مشارکت دولت و مردم، بخش خصوصی و جامعه مدنی، راهبردهای گذشته و موجود را تحلیل نموده، نکات کلیدی و چالش‌ها را مشخص کرده، سپس اصولی را برای تدوین این راهبردها اقتباس کرده‌اند.

در تدوین سند راهبردهای ملی توسعه کشور، رهنمودهای مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که در سند «چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی» به ملت ایران هدیه گشته است، سرلوحه و نقطه عزیمت این فرایند قرار گرفته است. این سند مبنای تنظیم سیاست‌های کلی چهار برنامه پنج ساله آینده را تشکیل می‌دهد و افق جهت‌گیری کلی فعالیت‌های کشور را در ابعاد مختلف در بیست سال آینده مشخص می‌نماید. متن کامل آن به شرح زیر است:

با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و کوشش برنامه‌ریزی شده و مدبرانه‌ی جمعی و در مسیر تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسی، در چشم انداز بیست‌ساله: ایران کشوری است توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل جامعه‌ ایرانی در افق این چشم‌انداز چنین ویژگی‌هایی خواهد داشت:

ـ توسعه‌یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود، و متکی بر اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی، ملی و انقلابی، با تأکید بر: مردم‌سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادی‌های مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها، و بهره‌مند از امنیت اجتماعی و قضایی.

ـ برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی.

ـ امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه‌جانبه و پیوستگی مردم و حکومت.

ـ برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره‌مند از محیط زیست مطلوب.

ـ فعال، مسئولیت‌پذیر، ایثارگر، مومن، رضایت‌مند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن.

ـ دست‌یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‌ی آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.

ـ الهام‌بخش، فعال و موثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم‌سالاری دینی، توسعه‌ کارآمد، جامعه‌ اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تاثیرگذار بر همگرایی اسلامی و منطقه‌ای بر اساس تعالیم اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی (ره).

ـ دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.

ملاحظه: در تهیه، تدوین و تصویب برنامه‌های توسعه و بودجه‌های سالیانه، این نکته مورد توجه قرار گیرد که، شاخص‌های کمی کلان آنها از قبیل: نرخ سرمایه‌گذاری، درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی، نرخ اشتغال و تورم، کاهش فاصله درآمد میان دهک‌های بالا و پایین جامعه، رشد فرهنگ و آموزش و پژوهش و توانایی‌های دفاعی و امنیتی، باید متناسب با سیاست‌های توسعه و اهداف و الزامات چشم‌انداز، تنظیم و تعیین گردد و این سیاست‌ها و هدف‌ها به صورت کامل مراعات شود.

راهبردهای ملی توسعه پایدار جمهوری اسلامی ایران مجموعه‌ای هماهنگ از اهداف اقتصادی، اجتماعی، نهادی و زیست‌محیطی است که سعی دارد با تدوین راهبردهای نظام یافته و اندیشیده در هر بخش، فرایند ایجاد تغییرات واقع‌بینانه و کارامد را در جهت توسعه پایدار کشور تداوم بخشد.

اگر چه در تدوین این سند از میان دو رویکرد جامع‌نگر و مسأله نگر، رویکرد نخست مد نظر قرار داشته است، اما برخی از وجوه با توجه به ظرفیت‌ها و محدودیت‌های غالب بر جریان توسعه پایدار کشور در اولویت قرار گرفته‌اند. در تعیین این اولویت‌ها سعی شده است تا از حرکت به سمت انحصاری شدن و تأکید بر معدودی از بخش‌های خاص اجتناب شود. به این ترتیب، راهبردها در وجوه گوناگون شامل منابع طبیعی و محیط زیست، اقتصادی، اجتماعی و نهادی استخراج و تدوین شده‌اند، تا بتوانند بر حسب اولویت‌ها و در چشم‌اندازی بلندمدت، با طیف گسترده‌تر توافق‌های جهانی بر روی راهبردها پیوند خورند.

فرایند تدوین راهبردها به نحوی هدایت شده تا در هر بخش، ابعاد ظرفیت‌سازی، برنامه‌ریزی و اقدام در جهت توسعه پایدار توامان ملحوظ شوند. همچنین سعی شده است تا با برطرف نمودن ناسازگاری‌ها، و پر نمودن شکاف‌ها، راهبردها به شکلی تکمیلی، روند اصلی توسعه پایدار کشور را بهبود بخشد.

در تدوین اهداف اصلی راهبردهای ملی توسعه پایدار کشور اهداف زیر مد نظر بوده‌اند:

 q     مشارکت در یک حرکت جهانی به سمت کاهش نابرابری اقتصادی، بی‌ثباتی اجتماعی و فرسایش زیست‌محیطی، از طریق حفاظت از منابع و محیط‌زیست برای بهره‌برداری نسل‌های آینده و به منظور توسعه اقتصادی همراه با احساس مسئولیت اجتماعی

  q         گردآوری مجموعه راهبردها و راهکارهای موجود توسعه پایدار در کشور

  q         سازماندهی مجدد راهبردها به منظور رفع تناقضات و همساز کردن این مجموعه

  q         ارائه رهنمودها برای نهادها و سازمان‌های کشور برای دستیابی به حالت مطلوب در آینده به سمت توسعه پایدار

برای تدوین راهبردهای ملی توسعه پایدار کشور، ابتدا با مراجعه به با اسناد بین‌المللی، سیاست‌های کلی، اهداف و راهبردهای جهانی برای توسعه پایدار مشخص گردید. همچنین نمونه‌هایی از تجربیات جهانی در زمینه ارائه این راهبردها معرفی و بررسی شد. پس از آن، بخش‌های گوناگون برای تدوین سند راهبردهای ملی توسعه پایدار مشخص و تفکیک شد.

به منظور ارائه تصویری از راهبردهای ملی موجود برای توسعه پایدار، سیاست‌های ملی اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست‌محیطی از طریق تحلیل اسناد مصوب کلان توسعه کشور به شرح زیر مورد بررسی قرار گرفت:

       qسند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی

       qقانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

       qگزارش‌ طرح آمایش سرزمین و گزارش طرح کالبدی ملی و منطقه‌ای

       qطرح‌های جامع بخشی

       qطرح‌های جامع فضایی

       qمصوبه‌های کلان‌نگر توسعه کشور نظیر مجمع تشخیص مصلحت، هیأت دولت و شوراهای عالی

این اسناد که در تنظیم سیاست‌های کلی برنامه‌ها و جهت‌گیری کلی فعالیت‌های کشور در ابعاد مختلف در بلند مدت نقش مهمی ایفا می‌کنند، توسط کارشناسان بخش‌های مختلف مورد مطالعه قرار گرفت و راهبردهای مربوط به توسعه پایدار در هر بخش استخراج شد. به این ترتیب، پیش‌نویس نخست، برای نظرخواهی و گردآوری پیشنهادات اعضای کمیته ملی توسعه پایدار در کشور تهیه شد.

پس از اصلاح پیش‌نویس نخست سند، از صاحبنظران و متخصصان خبره در قالب یک کانون فکری به منظور مباحثه بر روی بخش‌های این پیش‌نویس دعوت به عمل آمد. چهار سمپوزیوم برای ایجاد همفکری میان صاحبنظران بخش‌های گوناگون در جهت رفع تناقض‌ها میان برخی از راهبردها و مشخص ساختن جایگاه صحیح راهبردهای هر بخش در جایی که همپوشانی داشته‌است، برگزار گردید. در جایی که امکان همساز نمودن راهبردها نبود با توجه به اهداف و اصول توسعه پایدار کشور، انتخاب بهینه صورت گرفت. در امتداد این سمپوزیوم‌ها، پیش‌نویس سند به منظور ارزیابی و بهره‌برداری از پیشنهادات دیگر صاحبنظران در اختیار آنان قرار گرفت.

پس از جمع‌بندی نظرات، پیش‌نویس دوم به عنوان سند پیشنهادی راهبردهای ملی توسعه پایدار برای اعضای کمیته ملی توسعه پایدار کشور ارسال گردید. پس از انجام اصلاحات و تأیید نهایی مسئولان، سند نهایی راهبردهای ملی توسعه پایدار جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان فعالیتی در جهت مشارکت در یک تعهد جهانی ارائه گردید.