گردشگری و گردشگر

توریسم و توریست

گسترش دامنه عملکرد و بسط حیطه تفکرات انسانی باعث گردیده است که رفتارهای انسانی و نیز ارتباطات کشف شده طبیعی در قالب تعداد کثیر و متنوعی از علوم و هریک در چارچوب ویژه خود مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند.
در این میان تعداد کمی از فعالیت های انسانی وجود دارند که به طور همزمان و از نظر آکادمیک توجه اقتصاددانان ، جغرافی دانان ، دانشمندان محیط زیست ، روانشناسان و همچنین محققین علوم مدیریت و علوم سیاسی را به سمت خود جلب کرده اند . توریسم یکی از این پدیده هاست .

سازمان ملل متحد در تعریف خود از توریست به عنوان یک ملاقات کننده موقتی از یک کشور یا منطقه ، با هدف تفریح یا تجارت یاد می کند ، شاید بتوان گفت کلیه موضوعاتی که به تحلیل چنین رفتاری از انسان می پردازند ، در قالب توریسم جای دارند. اصولاَ توریست یک ملاقات کننده موقتی است . به عبارت دیگر توریست کسی است که پس از یک دوره ی معین ، تصمیم به مراجعت به موطن یا منطقه اصلی خود دارد . آنچه مسلم است عامل تصمیم به مراجعت ، عنصری مهم در تشخیص فرد به عنوان توریست است .

 اما به هر حال تعیین دوره ی اقامت به دو عامل اساسی وابسته است .

۱ – هدف یا اهداف توریست از مسافرت .

۲ – محدودیت های قانونی اعم از مدت اعتبار ویزا و یا سایر اجازه نامه های قانونی .

براساس تعریف فوق از توریست ، در مجموع دو نوع کلی توریست قابل تفکیک است .

الف ) توریسم استراحتی

ب ) توریسم تجاری

توریسم استراحتی :

توریسم استراحتی می تواند شامل : تفریح ، ورزش ، مراسم مذهبی ، نیازهای سلامتی ، روحی ، جسمی و یا تحصیل باشد .

توریسم تجاری

توریسم تجاری شامل مسافرت های بازرگانی ، موضوعات مربوط به همکاری ، هماهنگی یا انعقاد برخی قراردادها در زمینه های اقتصادی ، فرهنگی ، فنی و تکنولوژی است .

هدف از مسافرت

هدف از مسافرت ممکن است بعضاَ ترکیبی از دو نوع فوق نیز باشد . گرچه آمار و ارقام اشاره بر این دارد که همواره تعداد توریستهای بازرگانی کمتر از توریستهای تفریحی بوده است . اما معمولاَ توریستهای بازرگانی مخارج سرانه بیشتری در مقصد داشته اند . با وجود این برای برخی کشورها یا مناطق ، نوع خاصی از توریست اهمیت ویژه ای دارد .
مسافرتها و مهاجرتهای فردی یا دسته جمعی ناشی از تحولات اجتماعی ، سیاسی یا بلایای طبیعی مناطق و کشورها جزو توریسم محسوب نمی شود . در واقع توریسم عمدتاَ اختیاری است تا اجباری . به همین ترتیب مسافرت و مهاجرت افراد از یک ناحیه به ناحیه دیگر و از یک کشور به کشور دیگر چنانچه با هدف اشتغال صورت گیرد در مقوله ی توریسم قرار نمی گیرد .

توریست

به طور خلاصه می توان از توریست به عنوان شخصی یاد کرد که در آمدی را که از مبدأ کسب کرده است ، در منطقه یا کشور دیگر ( مقصد ) صرف ( هزینه ) نماید . این مهمترین نکته در تحلیل نحوه مساعدت توریسم با اقتصاد ملی و اقتصاد منطقه ای است .

ویژگی های کالای توریستی

توریسم از نظر اقتصادی عامل روبنایی توسعه است ، بدین مفهوم که گسترش آن پدیده ای در تسهیل امر توسعه و مساعدت محسوب می گردد . اما خود توریسم به صورت بالقوه ، سازمانی است متأثر از عوامل ساختاری و نهادی توسعه .
در حالت ساده سازی شده ، بهترین و رایج ترین تعبیر اقتصادی از موضوع توریسم این است که آن را یک کالای اقتصادی توریسم بنامیم . منظور از کالای اقتصادی در واقع ، کالایی است که مصرف نهایی آن برای مصرف کننده نهایی توریست ، ایجاد مطلوبیت و یا رضایت خاطر می نماید .

کالایی را که توریست خریداری می کند شامل کلیه تجربیاتی است که وی هنگام ترک منزل (مبدأ) تا هنگام مراجعت کسب می کند . به عبارت دیگر محصول یا کالای مورد نظر یک توریست تنها یک صندلی راحتی در هواپیما ، یک اتاق مرفه و هتل و یا استراحت در یک ساحل آفتابی نیست ؛ بلکه کالای مورد نظر مجموعه گسترده ای است . هر توریست با مجموعه ای از کالاها مواجه است و در مجموع می توان یک کالای مرکب برای وی تعریف کرد . این کالای مرکب توریستی شامل عناصری است که توریست به صورت یک بسته یا مجموعه با آن مواجه است . گرچه انتخاب نوع و کیفیت اجزای این کالا تا حدودی بستگی به انتخابهای توریست دارد.

به طور کلی سه جزء اصلی در کالای مرکب توریست قابل طرح است :

۱ – جاذبه یا جذابیت مقصد شامل تصویر آن در ذهن توریست و یا تجربه وی .
جاذبه و جذابیت موضوعی است که شدیداَ به طبیعت و ساخت مقصد بستگی دارد . جاذبه ها ممکن است طبیعی ، مصنوعی ، موقتی و یا دائمی باشد . کششهای طبیعی عمدتاَ ( برحسب دوره مورد نظر ) دائمی هستند و کششهای مصنوعی عمدتاَ موقتی و قابل تغییر هستند . ساختار تاریخی طبیعی ، آب و هوایی و مذهبی شامل بناهای تاریخی ، موزه ها ، آبشارها ، سواحل آفتابی و شهرهای مذهبی ، و ساختار مصنوعی شامل مراسم ورزشی و نمایشگاهها همچون بازیهای المپیک و نمایشگاههای بین المللی است . به هرحال انواع این جاذبه ها بسته به هدف توریست متنوع و متفاوت و یا ممکن است ترکیبی از این کششها باشد .
۲ – امکانات و یا تسهیلات در مقصد .
امکانات و تسهیلات ، عناصری هستند که به طور عادی در جذب توریست ایجاد انگیزه نمی کنند . در واقع کمتر کسی به منظور استفاده از امکانات و تسهیلات مسافرت می کند . اما این است که وجود این امکانات و تسهیلات رابطه ی مستقیم با ایجاد تمایل در توریست به مسافرت و استفاده از جذابیت های مقصد – که هدف اصلی وی است – دارد . این امکانات شامل هتل ، بازار ، تفریحات جنبی و وسیله حمل و نقل در مقصد است

۳ – قابلیت دسترسی به مقصد ( سهولت دسترسی به مقصد )

قابلیت و یا سهولت دسترسی به مقصد و سهولت امکان بازگشت . این قابلیت دسترسی ، ارتباط مستقیم با نوع وسیله ای دارد که توریست با توجه به بعد فاصله و مطابق سلیقه و درآمد خود انتخاب می کند .

در عرضه کالاهای توریستی در واقع توجه به سه عنصر فوق در شناسایی و تعیین پتانسیل نقش مهمی دارد. اصولاَ ایجاد کردن جذابیت های طبیعی امری منتفی است . به عبارت دیگر آمیزه ای از جاذبه های طبیعی – مصنوعی حداقل از نظر اقتصادی ناشدنی است . بدین مفهوم که ارزش فعلی خالص از چنین سرمایه گذاری به ندرت مثبت خواهد بود . اما ایجاد کششهای مصنوعی اعم از نمایشگاه مراکز تجاری ، بازرگانی و ورزشی

از نظر اقتصادی ممکن است ؛ اما مهمتر از این موضوع سرمایه گذاری در فعالیت هایی است که روی دو عنصر دوم و سوم یعنی امکانات و قابلیت دسترسی تأثیر مستقیم دارد . بهبود کیفیت این دوعنصر از طریق سرمایه گذاری های صحیح و مناسب با افزایش بهره وری توریست از جذابیت بالقوه مقصد ، تمایل به مسافرت و تقاضا برای توریست را افزایش می دهد .

تأثیر مستقیم توریسم بین المللی بر اشتغال و در آمد ملی

مهمترین اثر مستقیم ورود توریسم بین المللی بر اقتصاد ملی ، تزریق پول و تقاضا از منابع خارجی است . این افزایش توریسم و در نتیجه افزایش درآمد حاصل از آن همانند افزایش صادرات عمل می کند . ویژگی خاص آن این است که بسیاری از کالاهای غیر قابل مبادله در سطح بین المللی را به کالاهای قابل مبادله تبدیل می کند .

به طور کلی سه اثر مستقیم توریسم بر اقتصاد ملی بیشتر قابل تشخیص است :

۱ – افزایش سطح قیمت های داخلی

۲ – افزایش مقدار عرضه کالا و خدمات

۳ – بهبود تراز پرداختها

با ورود توریست به یک منطقه یا کشور ، تقاضا برای کالاها در آن منطقه یا کشور افزایش یافته و در کوتاه مدت سطح قیمتها در نتیجه این افزایش تقاضا فزونی می یابد. این تأثیر به ویژه هنگامی بارزتر است که منطقه یا کشور مبدأ عموماً دارای سطح درآمد بالاتری نسبت به مقصد باشد .

اشتغال و درآمد ثانویه

با بررسی آثار مستقیم توریسم روی اشتغال و درآمد ، این قسمت در چارچوب یک مدل ایستا مطرح می گردد ، مخارج توریست داخلی و ورود توریست خارجی در مجموع منجر به افزایش درآمد ملی می گردد و مخارج توریستهای داخلی و ورود توریست در خارج از کشور به عنوان نشست از درآمد ملی است .می توان مخارج و در آمدهای توریستی کشور را تفکیک نمود و مخارج یا درآمدهای حاصل از توریسم داخلی یا میهن گردی را برحسب نوع هزینه در زمره ی مصرف و یا سرمایه گذاری به حساب آورد . درآمدهای ناشی از ورود توریستهای بین المللی در قالب صادرات و مخارج توریسم هر کشور اعم از توریسم داخلی و یا خارجی به سادگی در اجزای اتحاد درآمد ملی توزیع می گردد.