معرفی استان آذربایجان شرقی

وجود کوهستان های زیبا و سر به فلک کشیده که حتی در اوج گرمای آفتاب تابستانی جامه سفیدشان را از تن به در نمی کنند، رودخانه های خروشان و آبشارهای فرح بخش آن با چشم اندازهای بدیع و جان افزا، باغ های پرمیوه و ییلاق های سرسبزش، دریاچه های پرموج و تفرج گاه های روح پرور، استخرها، آسیاب ها و روستاهای دل انگیز، همه و همه این استان را به یکی از زیباترین مناطق ایران و یکی از بهترین مناطق برای گردشگری به خصوص در فصول گرم تبدیل کرده است.
این استان دارای ۱۲ شهرستان و ۳۱ شهر است. شهرستان های آن عبارتند از اهر، بستان آباد، بناب، تبریز، سراب، شبستر، کلیبر، مراغه، مرند، میانه، هریس و هشترود. مرکز آذربایجان شرقی شهر تاریخی و توسعه یافته تبریز است که خود یکی از دیدنی ترین شهرهای ایران به شمار می آید. آذربایجان شرقی یکی از کانون های صنایع دستی ایران محسوب می شود. در این استان انواع فرش، قالیچه، جاجیم، ورنی، خورجین، گلیم، شال، گلیمچه، ظروف سفالی، سرامیک، اقسام سبد حصیری و ترکه ای، پارچه های پشمی و ابریشمی سوزن دوزی شده، نقره سازی و… موارد عمده صنایع دستی را تشکیل می دهند و فرش تبریز هنوز یکی از معروف ترین و بهترین فرش های دست باف صادراتی ایران به شمار می رود.
اگر چه این استان بنا به تجربیات گروه آنوبانینی جزء سردترین استان های کشور است؛ اما از تنوع اقلیمی قابل توجهی نیز برخوردار می باشد؛ به طوری که در بیش از ۵۰ روز از سال شاهد یخبندان بوده و در گرم ترین روزهای تابستان در برخی مناطق استان، درجه حرارت، به ۴۰ درجه سانتیگراد می رسد.

این استان از لحاظ تنوع ظرفیت های گردشگری و جاذبه های توریستی نیز از مهمترین استانهای کشور است. آنوبانینی می تواند آثاری از دوره های پیش از اسلام، دوره اسلامی، دوره ایلخانی و…، کلیساهای زیبای باستانی، رودها و آبشارهای پر آب و سواحل زیبا و آثاری همچون روستای کندوان را به عنوان شاهد این مدعا ذکر کند. از مهمترین آثار باستانی استان می توان از: کلیسای سنت استپانوس، پل دختر، ارک علیشاه، بازار تبریز، مسجد جامع تبریز، مسجد جامع  مرند، قلعه بابک، روستای کندوان، مسجد کبود، مقبره الشعراء، سنگ  بسم الله موزه آذربایجان، خانه مشروطیت، گنبد سرخ و کبود و رصد خانه باستانی مراغه، عمارت ایل گلی، برج شهرداری تبریز و… نام برد.

میانه

میانه در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد و به عنوان دروازه آذربایجان شناخته می شود و با شهرستانهای زنجان، سراب، خلخال، بستان آباد و هشترود همسایه می باشد. ارتفاع شهرستان میانه از سطح دریا ۱۱۰۰ متر و مساحت شهرستان ۵۵۹۰ کیلومتر می باشد.
جمعیت شهرستان میانه بالغ بر ۲۰۷٫۷۵۸ نفر است که ۲۴/۶% از کل جمعیت استان آذربایجان شرقی را در ۴۲٫۲۳۶ خانوار جای داده است که از این تعداد ۸۴٫۱۴۱ نفر در شهرها در قالب ۱۸٫۰۱۸ خانوار شهری و ۱۲۳٫۶۱۷ نفر در روستاها در قالب ۲۴٫۲۱۸ خانوار روستایی به سر می برند. شهرستان میانه با وسعتی معادل ۵۵۹۵ کیلومتر مربع در جنوب شرقی استان در مسیر راه ترانزیت بین المللی تهران، تبریز و اروپا و مسیر راه آهن تهران، زنجان، میانه، تبریز، جلفا و ترکیه قرار گرفته که ۲۹/۱۲% از کل وسعت استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از ۴ بخش (کاغدکنان، کندوان، ترکمانچای و مرکزی) همچنین ۱۷ دهستان که شامل ۳۵۰ روستای دارای سکنه و ۵۴ روستای خالی از سکنه می باشد تشکیل گردیده است.
به نظر آنوبانینی پیشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به قبل از میلاد مسیح باز می گردد و بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا ۷۲۰ سال پیش از میلاد نیز نقل می کنند. وجود کتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشکیل دولت ماد می رساند.
در پی حفاریهایی که در سال ۱۳۵۲ شمسی در یکی از قریه های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت؛ یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان شناسی وقت به موزه باستانشناسی تبریز منتقل گردید.
در کتابهای تاریخی و سفرنامه های جهانگردان نام این شهرستان را “میانج” ثبت کرده اند. چون این شهرستان به نوشته برخی، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم اکنون نیز (شاید) چون در وسط مراغه و تبریز قرار دارد و یا اینکه چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع گردیده این نام را انتخاب کرده اند. با این حال شهرستان میانه در قرنهای هفتم و هشتم هجری علاوه بر “میانج” نام دیگری چون “گرمرود” داشته و در برخی از کتاب های آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام “گرمرود و میانه” استفاده شده است.
رودخانه های متعددی در شهرستان میانه جاری می باشد که موقعیت مناسب آنها باعث رونق کشاورزی و دامداری گردیده که عبارتند از: قزل اوزن، قرانقو، شهر چای، گرم رود، قوری چای، آیدوغموش، آجی چای،  ترکمنچای و چندین رودخانه فصلی دیگر که در این شهرستان جاری است در نهایت تحت عنوان سفید رود به دریای خزر می ریزد. بزرگترین کارخانه فولاد شمال غرب کشور (فولاد آذربایجان) در میانه تاسیس و مورد بهره برداری قرار گرفته است.

مرند

شهرستان مرند یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی است که در شمال شرقی آن واقع گردیده است. مرکز این شهرستان شهر مرند بوده که در ۷۱ کیلومتری شمال غرب تبریز و ۷۲۴ کیلومتری شمال غرب تهران در محور ارتباطی اروپا و آسیای میانه قرار گرفته و دارای ۲ بخش، سه شهر، ۹دهستان و ۱۲۹ آبادی بوده که ۱۱۳ آبادی دارای سکنه و ۱۶ آبادی آن خالی از سکنه است.
در دایره المعارف بزرگ اسلامی آمده است که مرند مرکز سکونت اقوامی مهم در دوره کلده و آشور بود. بطلمیوس از این شهر به نام ماندگار یاد کرده است. به عقیده ویلیامز جاکسون، مرند پایتخت شهرستان واسپورگان در دوره ساسانیان بود و بقایای آتشکده ای در تپه خاکستری مرند دلیل همین مدعاست. آب و هوای مساعد کوهستانی، برف و باران کافی و مراتع و چمن زارهای سرسبز؛ جاذبه های طبیعی زیادی را در دره ها و کوه های منطقه به وجود آورده است. کوه کیامکی داغ و رودخانه ارس به همراه چشمه های آب معدنی از مهم ترین جاذبه های طبیعی مرند به شمار می آیند. به نظر آنوبانینی مرند به واسطه ی حاصل خیزی خاک و دارا بودن آب کافی از شهرستان های مهم کشاورزی استان آذربایجان شرقی محسوب می شود. بناهای متعدد تاریخی از جمله: مسجد جامع مرند، کاروان سرای هلاکو و تپه های باستانی، قلعه ها، پل ها، حمام های قدیمی و آرامگاه های مشاهیر از دیگر مکان های دیدنی شهرستان مرند محسوب می شوند.
آب و هوای مساعد کوهستانی، برف و باران کافی، مراتع و چمن زارهای سرسبز، جاذبه های طبیعی زیادی را در دره ها و کوه های منطقه به وجود آورده است. کوه کیامکی داغ و رودخانه ارس به همراه چشمه های آب معدنی از مهم ترین جاذبه های طبیعی مرند به شمار می آیند. بناهای متعدد تاریخی از جمله مسجد جامع مرند، کاروان سرای هلاکو و تپه های باستانی، قلعه ها، پل ها، حمام های قدیمی و آرامگاه های مشاهیر از دیگر مکان های دیدنی شهرستان مرند محسوب می شوند.
مرند در اصل به زبان آذری “مارنده” بوده، مار همان کلمه ماد است که در زبان آذری به مار تبدیل شده است. نام یونانی مرند “مرو” است و احتمالا از قومی به همین نام که این منطقه را تا دریاچه ارومیه تحت اشغال داشته اند گرفته شده است. نام قوم مروا با پسوند “ند” به شکل مرواند به معنی جایگاه قوم مروا درآمده است که در طول زمان به مرند تبدیل شده است. در تقویم البلدان آمده که واژه مرند به زبان ارمنی به معنای دفن یا دفینه است. ارامنه معتقدند مرند محل دفن حضرت نوح است.
به نظر آنوبانینی تاریخ مرند به چند قرن پیش از میلاد مسیح می رسد. در دایره المعارف بزرگ اسلامی آمده است که مرند مرکز سکونت اقوامی مهم در دوره کلده و آشور بود. بطلمیوس از این شهر به نام ماندگار یاد کرده است. به عقیده ویلیامز جاکسون، مرند پایتخت شهرستان واسپورگان در دوره ساسانیان بود و بقایای آتشکده ای در تپه خاکستری مرند دلیل همین مدعاست. در سفرنامه ویلیامز جکسون آمریکایی، درباره وجه تسمیه مرند آمده است که بنای این شهر به امر دختر ترسایی به نام “ماریا” گذاشته شد. وی کلیسای بزرگی در این محل بنا کرد که اکنون مسجد جامع شهر است به همین دلیل نام این شهر “ماریانا” خوانده شد که بعدها به مریند، مروند، ماریانه، و سپس به مرند تغییر نام یافت.
آثار کلیسای قدیمی این شهر هنوز پابرجاست و صلیب هایی بزرگ و کوچک به شکلی زیبا دور تا دور قسمت فوقانی آن را پوشانده اند. از سویی دیگر برخی از محققین مرند را تغییر یافته کلمه “مادوند” و “مارند” یعنی محل زندگی مادها ذکر کرده اند.
شواهد تاریخی نشان می دهد که مرند در روزگار قیام بابک خرم دین جزو قلمروی او بود و محمد روادی حکم ران مرند از بابک اطاعت می کرد. پس از دوره روادیان، دیگر نامی از مرند برده نمی شود، ولی وقایع عمومی منطقه نشان می دهد که این ناحیه تا حدود نخجوان، ایروان، تفلیس، شیروان، شماخی، خوی و آن محل نبرد حکومت های آذربایجان، گرجستان و ارمنستان از یک سو و فرستادگان خلفا از سوی دیگر بوده است. با برقراری نظام ایلخانی پس از حملات مغول، سلاطین ایلخانی بر مراغه، تبریز و سلطانیه حکومت راندند. در دوره تیموریان و پس از آن مرند مانند سایر شهرها دچار غارت و جنگ و ویرانی شد.
در دوران صفویه به خصوص در زمان شاه اسماعیل اول که ایرانیان در جنگ چالدران شکست خوردند، ‌تمامی آذربایجان به تصرف عثمانی ها در آمد و مرند هم مانند سایر شهرها از این قاعده مستثنی نبود. حتی به دلیل موقعیت سوق الجیشی، بیش تر از سایر نقاط مورد تاخت و تاز قرار گرفت. در زمان شاه عباس، حکومت مرند به امیری به نام سلطان جمشید خان دنبلی داده شد و این شهر مرکزیت حکومتی پیدا کرد. در سال ۱۰۱۶ هجری قمری، شاه عباس برای نبرد با عثمانیان مرند را پایگاه خود قرار داد.
در دوره قاجاریه به دلیل رونق فعالیت های صنعتی، بازرگانی و معدنی ماورای ارس و داد و ستد بین تبریز و خوی با باکو و تفلیس و مهاجرت و مسافرت مردم آذربایجان به روسیه هم چنین لزوم مبادلات پستی و راه کاروانی، بر شهرت و آبادانی مرند افزوده شد. در دوره انقلاب مشروطیت “شجاع نظام مرندی” در مرند، زنوز و منطقه علمدار و گرگر به مخالفت با مشروطیت و طرف داری از استبداد برخاست. در این زمان راه مرند راه بازرگانی ایران به اروپا و روسیه بود و برای تبریز از لحاظ تأمین آذوقه و مایحتاج زندگی اهمیت اساسی داشت. این راه بارها توسط افراد “شجاع نظام مرندی” مسدود شد، اما سرانجام این مرد با یک بمب پستی که توسط مشروطه خواه معروف “حیدر خان عمو اوغلی” از تبریز فرستاده شد، به هلاکت رسید.

مراغه

مراغه در مشرق دریاچه ارومیه، بر دامنه جنوبی کوه سهند قرار گرفته است. بنا بر تحقیق آنوبانینی نام مراغه در اصل ماراوا، مراوا و ماداوا بوده که جایگاه مادها معنی می دهد. موقعیت منطقه ای مراغه طوری است که از شمال به شهر تبریز و ارتفاعات کوه های سهند و از شرق به شهرستان هشترود و از سمت مغرب به دریاچه ارومیه و از جنوب به شهرستان میاندوآب محدود است.

فاصله مراغه–تبریز از طریق جاده آسفالته ۱۳۰ کیلومتر و اختلاف ساعت این شهر با تهران ۲۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه است. این شهر علاوه بر جاده آسفالته، از طریق خط آهن به تبریز و تهران و از طریق خط هوایی به تهران متصل می شود. به طور کلی مراغه از دو ناحیه کوهستانی و جلگه ای تشکیل یافته و از لحاظ آب و هوا، معتدل (متمایل به سرد) و نسبتا مرطوب است.
از آثار بسیار کهن در مراغه؛ مهرابه مراغه است. مهرابه ها نیایشگاه های مهرپرستان بوده است. مهرپرستی؛ دینی ایرانی بوده که تقدس خورشید از اجزای اصلی آن به شمار می رفته است.

مراغه یکی از مراکز مهم تهیه و صدور خشکبار محسوب می شود. از چشمه های معدنی معروف اطراف شهر مراغه می توان به: شور سو، گشایش، ایستی بلاغ، قره پالچیق و ساری سو اشاره کرد. از بناهای تاریخی و قدیمی آن گنبد کبود (قبر مادر هلاکو)، گنبد مدور، گنبد غفاریه و آرامگاه اوحدی مراغه ای شاعر برجسته دوره ایلخانی و… را می توان نام برد.
اوج شهرت نام مراغه به عهد هلاکوخان می رسد. در دوره هلاکوخان و در زمانی که مراغه به عنوان پایتخت برگزیده شده بود، با تقاضا و تشویق دانشمند بزرگ ایرانی خواجه نصیر الدین طوسی، معتبرترین مرکز علمی جهان یعنی رصدخانه مراغه در یکی از تپه های شمال غربی مراغه احداث گردید که قبل از ویرانی یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی و نجومی زمان خود در جهان بود. هم اکنون گنبدی بلند جهت پوشش بقایای برج مرکزی رصدخانه بر روی آن احداث گردیده که به عنوان نمایشگاهی از آثار آلات نجومی آن دوره نیز از آن استفاده می شود.

کلیبر

کلیبر یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در ناحیه ی شمال شرقی این استان واقع شده است. شهرستان کلیبر از جنوب با اهر، از شمال با جمهوری آذربایجان، از غرب با رود ارس و جمهوری ارمنستان و از شرق با استان اردبیل همسایه است. کلیبر در بستر رود کلیبر و در سرزمینی صخره ای واقع شده و تنها معبر کوهستانی میان اهر و بخش های ساحلی رود ارس است. آب و هوای این شهرستان نسبتا سرد و نیمه خشک است. کلیبر در در ارتفاع ۱۲۴۰ متری از سطح دریا واقع شده و به علت  قرار گرفتن در کرانه های رودخانه ارس، آب و هوایی مساعد برای زندگی در هر برهه ای از زمان را فراهم ساخته است.
به نظر آنوبانینی گذشته از موهبت های الهی، دست هنرمند پیشینیان در زمان های متمادی بیشتر گردشگران را مجذوب خود ساخته است. از جمله آثار و شواهد برتر مذکور؛ پل های خداآفرین بر روی رودخانه ارس در شمال شهرستان کلیبر، امارت های آینالو و وینق در جنگل های ارسباران از این نمونه ها است.
کاروانسرای دوره صفوی که در کنار رودخانه کلیبر واقع شده و برج های یادمان یا مقبره ای از دوران مختلف که اکثرا مربوط به دوره ایلخانان است و همچنین امامزاده کلیبر و حمام مسجد جامع کلیبر، اصالت تاریخی شهرستان را سندیت می بخشد.
علاوه بر آثار و شواهد باستانی، دلاوری های مردان تاریخ این دیار، بیشتر شایان تقدیر است که همیشه مدافع سرزمین های خود در برابر دشمنان بوده اند؛ نمونه آن بابک خرمدین است که بیش از ۲۰ سال در برابر اعراب به مقابله برخواست و در آخر با خیانتی دستگیر و به طرز فجیعی کشته شد. این دلاور مرد در قلعه هایی چون قلعه پیغام (پیکان)، قلعه آوارسین و قلعه بابک (بذ، جمهور، جاویدان) حکومت کرده که به دیده تحقیق بر تاریخ بر ما واضح است که این مردان بزرگ را اندیشه هایی جز رهایی از یوغ بیگانگان نبوده و این همه طغیان ها جز برای نجات ایران نبوده است.
در روزگاران قدیم اهر و کلیبر از قصبات پیشکین (مشگین شهر) بودند. ‌حمدالله مستوفی در ذکر منطقه تومان پیشگین، درباره کلیبر چنین می نویسد: “تومان پیشگین، ‌در این تومان هفت شهر است. پیشگین، خیار، انار، ارجاق، اهر، تکلفه، کلنبر( کلیبر)”.

اهر

اهر (با فتح الف و ه) از شهرهای قدیمی استان آذربایجان شرقی ایران است. این شهرستان از شمال به کلیبر، از شرق به مشکین‌شهر و مغان، از جنوب به هریس و از مغرب به ورزقان محدود است. اهر در ارتفاع ۱۳۴۱ متر از سطح دریا، در ۸۹ کیلومتری شمال شرقی تبریز و ۷۶۵ کیلومتری شمال غربی تهران واقع گردیده ‌است.
در گذشته، شهر اهر از سه محله تشکیل می شده است: کوی ساداتلو، کوی نخجوانلو و کوی باغبانلو. هر سه محله مسکونی بوده و در حد فاصل آنها باغات انبوهی وجود داشته است. آب شهر از چند قنات تامین می شده که در محله های مختلف شهر مانند قنات محله چلب‌وردی وجود داشته که امروزه تقریباً همه آنها از بین رفته است.
مورخان در مورد علت نامگذاری این شهر به اهر به موارد گوناگونی اشاره کرده اند از جمله اینکه نام این شهر در قدیم “میمند” بوده چنانچه نویسنده کتاب حدود العالم در سال ۳۷۵ ه.ق. از اهر بنام “میمند” نام برده و این منطقه را منطقه ای بسیار آباد توصیف کرده است. بعضی دیگر از مورخان معتقدند نام اهر به فتح “الف” و سکون “ه” از کلمه ای که در زبان عربی معنی درخت ون را می دهد گرفته شده است؛ چراکه در این منطقه خوش آب و هوا، درختان ون به وفور یافت می شده است.
عده ای دیگر از مورخان نیز نام این شهر را ریشه در عقاید مذهبی آنان دانسته اند، چنانکه کلمه اهر از کلمه “هر” و “هور” که به معنای خورشید می باشد و نشان دهنده مذهب مهر و هور پرستی این منطقه دارد گرفته شده است. به نظر آنوبانینی اسامی مناطق وابسته به این شهر تایید کننده این موضوع می باشد؛ مناطق زیر موید مهر پرستی این مناطق در دوران قدیم می باشد.
بقعهٔ شیخ شهاب‌الدین محمود اهری از اماکن تاریخی و مقدس در این شهرستان است. مسجد جامع و مسجد شیخ عماد نیز از نقاط تاریخی شهر است.

تبریز

تبریز با بیش از ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفرجمعیت دومین شهر صنعتی کشور و سومین شهر  پرجمعیت ایران است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۴۰ متر است و با وسعتی حدود ۱۱۸۰۰ کیلومتر مربع در قلمرو میانی خطه آذربایجان و در قسمت شمال شرقی دریاچه ارومیه و ۶۱۹ کیلومتری غرب تهران قرار گرفته است. مردم تبریز همانند اکثر مردم آذربایجان شرقی دارای مذهب شیعه بوده و به زبان ترکی آذری صحبت میکنند. ولی در این شهر اهل تسنن و اقلیت های مذهبی نیز در بعضی محلات وجود دارند. تبریز در قدیم، به “شهرباغ” معروف بوده و در برخی اسناد برای تبریز نام های “تاورز”، “تورژ”، “تورش” و “دورژ” هم ذکر شده است.

تاریخ تبریز پیش از ظهور اسلام؛ مملو از ظن وگمان ها و حتی تعارض است.اما بعد از ظهور اسلام این شهر توسعه بسیاری یافته و در گستره وسیع حکومت اسلامی به “قبه السلام” مشهور می شود. سپس در شاهراه ابریشم، شرق را با غرب پیوند داده و رونق اقتصادیش به بنیان بازارها و کاروانسرا هایی می انجامد که عظیم ترین مکان مسقف پهنه گیتی می گردد.
بنیاد شهر تبریز و وجه تسمیه نامش افسانه ای را می ماند. درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز “حمدالله مستوفی” و “یاقوت حموی” می نویسند: بنای تبریز از زبیده زن هارون الرشید است. وی که به بیماری تب نوبه مبتلا بوده؛ روزی چند در آن حوالی اقامت کرده، در اثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا بیماریش زایل می شود. به همین دلیل فرمود تا شهری در آن محل بنا کنند و نام آن  را “تب ریز” بگذارند.

همانطور که در ابتدا اشاره شد؛ پیشینه تبریز همواره در هاله ای از ابهام مستتر بوده. حتی در اوایل ظهور اسلام نیز در حمله اعراب به آذربایجان، نامی از تبریز دیده نمی شود. تنها اشاره دقیق و مستند مربوط به زمان سلسله روادیان است که در دوره خلافت متوکل عباسی، تبریز رو به آبادی نهاد و دور شهر را بارو کشیدند. از آن زمان به بعد تبریز با سپری ساختن وقایع تلخ و شیرین مشهور شد. اوصافی که در طول تاریخ از تبریز شده است به اجمال چنین است:
در قرن چهارم هجری، “یاقوت حموی”، تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند. “ابو حوقل” در ۳۶۷ و “ابن مسکوبه” در ۴۲۱ و “ناصر خسرو” در ۴۳۸؛ تبریز را بزرگترین و آبادترین شهر آذربایجان می خوانند. در سال ۶۱۸ لشگر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند، اما تدابیر شایان تقدیر بزرگان شهر، تبریز را از حمله لشگر وحشی مغول مصون نگه می دارد و مردم تبریز با بذل مال، شهر را از کشتار و ویرانی رها می سازند.

در زمان غازان خان مغول، تبریز شکوه ویژه ای می یابد. “خواجه رشیدالدین فضل الله” وزیر اندیشمند ایلخانیان “ربع رشیدی” را بنیاد می نهد که در زمان خود عظیم ترین مرکز علمی–فرهنگی به شمار می رود. این شهر در طول تاریخ دوره های طلایی متعددی را سپری ساخته است. دوران پایتختی، دوران ولیعهدنشینی، دوران شکوفایی تجاری، اقتصادی،علمی، هنری و…
زمانی تبریز، در عرصه هنر تحول شگرفی را موجب می گردد که امروز آثار کم نظیر آن دوره، زینت بخش موزه های جهان است. مردان و زنان نامداری از این شهر برخاسته اند. کعبه ملای روم، میعادگاه عرفا، شعرا، اندیشمندان و بزرگان بوده؛ به همین دلیل تبریز یگانه شهری است که صاحب مقبره الشعرا است. مقبره ای که خاقانی ، همام ، قطران و دیگر بزرگان متقدم و سرانجام شهریار شیرین سخن، در آن مکان آرمیده اند.

تبریز از لحاظ گردشگری بسیار مستعد بوده و از چه از لحاظ اکوتوریسم و چه از لحاظ تنوع آثار باستانی قابل توجه است. گرچه آب و هوای منطقه در فصل های سرد سال گردشگری را در آن مشکل کرده است لیکن در ماه های اردیبهشت تا مهر ماه از آب و هوایی مطبوع برخوردار بوده و مسافرتی خاطره انگیز را نوید می دهد.

جلفا

جلفا  شهرستانی مرزی در شمال استان آذربایجان شرقی است؛ و در لغت به معنی بافنده است. این شهر در قدیم مرکز پرورش کرم ابریشم بوده و مردم آن در تولید ابریشم و پارچه های حریر تخصص داشتند. به دستور شاه عباس صفوی در حدود ۳۰۰۰ خانوار ارمنی از جلفای ارس به اصفهان کوچ نمودند تا در امر تولید و صدور ابریشم از راه خلیج فارس که مهمترین کالای صادراتی ایران آن روزگار بود فعالیت نمایند.هنوز هم محله ای ارمنی نشین در اصفهان به این نام وجود دارد.

کار مردم جلفا کشاورزی و فعالیت اداری و گمرکی است. در سالهای اخیر، ایجاد تسهیلات در تردد مرزی، تشکیل بازارچه های مرزی، وجود گمرک و مبادله کالا و مسافر از طریق این شهر سبب جذب جمعیت و رونق تجارت در آن گردیده است. وجود گمرک مرزی ایران و جمهوری آذربایجان در جلفا، این منطقه را به ناحیه ای مهاجر پذیر تبدیل کرده است. به شکلی که مردم منطقه می گویند شهر جلفا فاقد افراد محلی بوده و تمام جمعیت آن را مهاجرینی که بیشتر از شهرهای اطراف به جلفا آمده اند، تشکیل می دهد. از نظر آنوبانینی آبشار آسیاب خرابه که یکی از زیباترین مناطق دیدنی آذربایجان شرقی است و رودخانه ارس با دره زیبای آن، از جاذبه های طبیعی و اکوتوریسم شهرستان جلفا به شمار می آیند.
کلیسای سنت استپانوس که از مهم ترین و جالب ترین آثار تاریخی و معماری ارامنه است، نیز در محدوده جغرافیایی این شهرستان قرار گرفته است. همچنین کاروان سرای شاه عباسی که یادگار دوران صفویه است و قلعه های قدیمی به همراه تپه و پل های تاریخی از دیگر جاذبه های گردشگری این شهرستان به شمار می آیند که این منطقه را به یکی از مناطق مهم توریستی کشور بدل کرده است.

سراب

شهرستان سراب به مرکزیت شهر سراب در استان آذربایجان شرقی ایران قرار دارد. این شهرستان به دلیل واقع شدن در بین دو کوه سبلان و بزقوش دارای آب و هوای سرد در زمستان و خنک و ملایم در تابستان می‌باشد. جمعیت این شهرستان حدود ۱۵۰۰۰۰ نفر (طبق سرشماری سال ۱۳۷۵) برآورد شده که به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می کنند.
از نقاط دیدنی این شهرستان، علاوه بر دامنه‌های ساوالان و بزگوش و باغ های روستاهای اطراف سراب، می توان به آبگرم های معدنی آلله حق، اسبفروشان، اردها و ساری قیه اشاره کرد. به نظر آنوبانینی این شهرستان دارای قدمت طولانی بوده و از جمله آثار باستانی آن سنگ‌نوشته‌های اورارتویی (به خصوص رازلیقو) و قلاع تاریخی در اطراف کوه ها می‌باشد.
قدیمی‌ترین کتیبه پیدا شده در منطقه، کتیبه رازلیق می‌باشد که به زمان اوراتورها بر می گردد. گفته می‌شود سردار مشهور ایران بابک خرمدین در این مکان با شیبلی دیدار کرده است. مسجد جامع سراب قدیمیترین اثر دوران اسلامی در شهر سراب است و به قرن نهم هجری تعلق دارد. این مسجد بدون گلدسته و مناره بوده و از نظر ساختمانی عبارتست از یک شبستان بزرگ و یک حیاط کوچک در سمت غربی آن و دو درب ورودی یکی در شرق و دیگری در ضلع غربی که حیاط غربی را به مسجد مربوط می سازد.
حمدالله مستوفی تاریخ نویس مشهور که از این منطقه دیدن کرده بود در کتاب نزهه القلوب؛ مردم آن را ترک‌زبان، قوی هیکل، سفیدرو تعبیر کرده است.

منابع:
anobanini
irankulturevi (dot) com
turanturk (dot) blogfa(dot) com
irankulturevi (dot) com
iaut (dot) ac (dot) ir
mosques (dot) ir
kayhannews (dot) ir
iaut (dot) ac (dot) ir