سامانه های حمل و نقل هوشمند یا ITS

سامانه های حمل و نقل هوشمند یا ITS

با رشد جمعیت و پدیده های غیر قابل کنترل مهاجرت و حاشیه نشینی، اکنون جمعیت شهرنشین به بیش از ۴۶ میلیون نفر رسیده است و این رشد همچنان ادامه دارد. رشد شهرنشینی در دو دهه گذشته با سرعت زیادی اتفاق افتاده است. به علت کم توجهی به حمل و نقل شهری در دوران رشد شهرنشینی مسائل و مشکلات انباشته شده و اقدامات چند سال اخیر قادر نبوده‌اند مشکلات را بر طرف نمایند.

با رشد و توسعه روز افزون زندگی شهری و به تبع آن افزایش نیاز به جابجایی برای انجام فعالیت ها، نیازمندی بیشتری به توسعه زیرساختهای حمل و نقل و گونه‌های مختلف آن بوجود آمده است، مسئولان شهری برای دستیابی به حمل و نقل ایمن ، سریع ، راحت و اقتصادی حداکثر تلاش خود را انجام می دهند ولی بعلت عدم توجه کافی به بخش حمل و نقل و ترافیک شهری و نقش کلیدی آن در رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی، در سیاست گذاری ها از گذشته های دور، عدم نگرش فرابخشی و عدم بهره وری مناسب از امکانات و تجهیزات، حمل و نقل و ترافیک هزینه ها و خسارتهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی فراوانی در کشور بر جا گذاشته و می گذارد که مهمترین آنها تهدیدهای سه گانه زیر است :

-تهدید منابع انسانی (در نتیجه بیش از ۶۰۰ هزار تصادف، ۲۶ هزار کشته و ۲۴۵ هزار نفر زخمی در سال ۸۳ خسارتی حدود ۵ هزار میلیارد تومان به کشور وارد شده است ).

-تهدید منابع زیست محیطی (حدود ۷۰ درصد آلودگی هوا ناشی از حمل و نقل است که میلیاردها تومان هزینه به شهرها و شهروندان وارد می سازد) .

– تهدید منابع انرژی (مصرف ۲۳ میلیارد لیتر بنزین در سال ۸۳ ، که یقینا به ۲۶ میلیارد لیتر تا پایان سال ۱۳۸۴ افزایش خواهد یافت، ارزش این فرآورده بالغ برحدود ۶ میلیارد دلار است).

بعلاوه میلیونها ساعت اتلاف وقت ارزشمند مردم و ناراحتی های روحی و روانی ناشی از تاخیر در تراکم ترافیک بخشی دیگر از این خسارتها است می باشد.

در حال حاضر شهر تهران در بخش حمل و نقل و ترافیک با بحران مواجه است و در سایر کلان شهرها و شهرهای بزرگ نیز در آستانه ورود به بحران می باشیم که در صورت عدم توجه کافی و برنامه ریزی صحیح منتج از مطالعه کارشناسی دقیق و تخصیص به موقع و کافی منابع مالی، با معضلات فراوانی در آینده نزدیک مواجه خواهیم شد.

وزارت کشور (شورایعالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور) تلاش برای ایجاد سامانه حمل و نقل عمومی یکپارچه را از زمان تاسیس شورای عالی ترافیک آغاز نموده و با همین سیاست ایجاد سازمان حمل و نقل همگانی در ۱۰۶ شهر کوچک کشور ، توسعه سامانه اتوبوسرانی در شهرهای با بیش از ۱۰۰ هزار نفر جمعیت و ایجاد خطوط ویژه وBRT (مسیر جدا شده اتوبوسرانی سریع ) و HOV (مسیر حرکت خودروهای با ظرفیت ۴ سرنشین و بیشتر) و احداث قطارهای سبک شهری و مترو در شهرهای بزرگ حمایت نموده است .

سالهاست مدیران حمل و نقل شهرهای بزرگ جهان در این اندیشه‌اند که سامانه پیچیده حمل و نقل را به نوعی تحت نظارت، کنترل و مدیریت درآورند تا از تغییرات متعدد و متنوع این سامانه پویا همواره مطلع باشند و پدیده هایی که بر عملکرد آن موثرند را شناسایی، و تاثیرات حمل و نقل بر سایر عناصر شهری را نیز پیش بینی کنند.

اکنون ثابت شده است که راه حل های پرهزینه دهه های گذشته مانند ایجاد بزرگراهها ، ساخت پل ها و تعریض خیابانها دیگر قادر به حل مسائل و مشکلات حمل و نقل و ترافیک نیستند و نمی توانند به خواسته های سیاستگذاران و تصمیم گیران برای دستیابی به سامانه حمل و نقل کارآمد پاسخ مثبت دهند، اما در صورت در اختیار داشتن سامانه حمل و نقل همگانی قابل اعتماد ، سامانه های حمل ونقل هوشمند یا ITS (Intelligent Transportation Systems ) با کمترین هزینه پاسخ های مناسب را می دهند، ITS جابجایی مردم و کالا را با ایمنی و سرعت بیشتر ممکن می سازد .

سامانه حمل و نقل هوشمند یا ITS در برگیرنده محدوده وسیعی از فن آوریهای اطلاعات ، کنترل و الکترونیک بر پایه ارتبا طات می باشد .

هنگامیکه اجزاء این فن آوریها در زیرساخت ها و تسهیلات حمل و نقل و در خود وسایل نقلیه به صورت یکپارچه بکار گرفته می شوند ، کمک می کنند تا نظارت و مدیریت با دقت بر تردد خودروها اعمال گردد، مسیرهای جایگزین مسیرهای شلوغ، به رانندگان در حال حرکت داده شود، اولویت حرکت به وسایل نقلیه عمومی داده شود تا تأخیر در ترافیک و زمان سفر کاهش یابد و در مصرف انرژی صرفه جویی و آلودگی هوا کمتر شود و بعلاوه وقت مردم کمتر هدر رود و در واقع تولید را بیشتر و هزینه ها را کاهش می دهد و در یک کلام ITS بهره وری را بیشتر می کند.

تخلفات رانندگی باعث بی نظمی در تردد ، کاهش ظرفیت خیابانها و خسارت فراوان می شوند و تصادفات سبب ناراحتی ها و از دست دادن زندگی تعداد زیادی از مردم می گردند و این دو تولید را از بین می برند و انرژی را هدر می دهند در حالی که با بهره گیری از مدلهای سامانه حمل و نقل هوشمند این هزینه ها بشدت قابل کنترل و کاهش است .

ITS ابزاری را برای متخصصان حرفه ای در بخش حمل و نقل فراهم آورده است ، که با جمع آوری و ساخت پایگاه اطلاعاتی و تجزیه و تحلیل آنها ، عملکرد شبکه معابر بویژه درزمان اوج ترافیک مطلوب گردیده و بهره برداران را قادر می نماید تا پاسخگوی افزایش حجم تردد، تصادفات ، تغییرات آب و هوا و اتفاقات باشند.

با برقرای ارتباط بین صاحب کالا و یا تولید کننده، با مشتری و شرکت حمل و نقل از طریق ITS ، حمل کالا چه در شهر و چه در جاده سریعتر و مطمئن تر انجام می شود، وسیله نقلیه دو سربار حرکت می کند، و از تمامی ظرفیت ها استفاده می گردد. یاد آوری می نماید که وانت بارها در تهران حدود ۲۵% ظرفیت واقعی فعالیت دارند .

دانشگاهها ، موسسات تحقیقاتی و نهادهای تصمیم گیری در کشورهای توسعه یافته به صورت گسترده ای فعالند و برای استفاده بیشتر از ITS تلاش می کنند.

فن آوریهای بهتر شناخته شده ITS که در سه بخش وسایل نقلیه مسافری ، وسایل نقلیه باری و تسهیلات و امکانات زیر بنائی بکار گرفته می شوند عبارتند از :

سامانه های کنترل و ثبت تخلفات رانندگی، اطلاعات و مدیریت پارکینگ، اطلاع رسانی به کاربران و مسافران، مدیریت ناوگان ( که این سامانه اکنون سبب رقابت بین اتوبوس و مترو شده است )، مدیریت پیشرفته ترافیک، حسگرهای سطح خیابان و جاده ها ، کنترل مرکزی ترافیک ، کنترل ویدئوئی ترافیک ، مکان نمای وسایل نقلیه، دریافت عوارض، مدیریت تصادفات و امداد رسانی ، اطلاع رسانی حوادث، کاهش خطر در تقاطع با راه آهن، مدیریت شرایط بحران، اطلاعات آب و هوائی مسیر تردد، تابلوهای متغیر پیام رسانی، ردیابی و هدایت ناوگان و سنجش وزن هوشمند .

درکشورهای صنعتی ، تولید کنندگان بزرگ ، شرکت های تجاری، شرکت های حمل و نقل و سایر خدمات دهندگان ، درحال حاضر بهره زیادی از سامانه ITS می برند و از منافع اقتصادی آن بهره مند هستند.

با توسعه همه جانبه و گسترده این فن آوری که در کشورهای صنعتی در حال انجام است ، انقلابی حقیقی در بخش حمل و نقل صورت خواهد پذیرفت .

آینده ITS امید بخش تر از اینهاست هرچند ITS درحال حاضر همه چیز است ، سامانه ای پیشرو و مربوط به آینده است .

برآوردن نیاز و ایجاد سامانه ITS درسطح هایی که هم از نظر اقتصادی مطلوب است و هم از نظر زیست محیطی کارآمد ، نیازمند نگرش جدید برای حل مسائل و مشکلات حمل و نقل و ترافیک و بویژه برطرف کردن تهدیدهای سه گانه یاد شده است . اما در استفاده از سامانه های جدید باید توجه داشت که این سامانه ها در کشور های توسعه یافته بر اساس رفتارهای صحیح در رانندگی و احترام به قوانین و مقررات طراحی شده اند و ممکن است در شهرهای ما با شیوه رفتاری فعلی چندان کارآمد نباشند .

با عنایت به تجربه های کسب شده، در پایان باید به چند نکته مهم اشاره نمایم و آن ضرورت بکارگیری متخصصان ، مدیران و مهندسان مشاور کارآمد رشته حمل ونقل در انجام فعالیتهای حمل ونقلی ، بعلاوه انجام مطالعه قبل از هر تصمیم گیری و آموزش حین خدمت دست اندرکاران است . نظر به اینکه در انجام پروژه ها خرید، ساده ترین امور است همه متخصصان اتفاق نظر دارند که ، خرید اتوبوس و افزایش ناوگان و تجهیزات و امکانات و بکار گیری سامانه های جدید از جمله سامانه های هوشمند بدون رعایت نکات یادشده و بدون استفاده از علم مهندسی برنامه ریزی حمل و نقل و عدم اعمال مدیریت علمی بر امور تاثیر چندانی در حل مسائل پیش گفته نخواهد داشت .

محمد رئوفی