آسیب شناسی کلان شهر تهران

آسیب شناسی کلان شهر تهران:

۱)مولفه های مسئله ساز کلان شهر :

مولفه های مسئله ساز کلانشهرها در محور های مختلف و با معیار های متفاوتی قابل طبقه بندی و بررسی می باشند.مسائلی از قبیل:خزش شهری ،حمل و نقل،مسائل زیست محیطی ،رقابت برای توسعه اقتصادی و خدمات رسانی منطقه ای .در اولین طرح توسعه بعد از انقلاب مشکلات ساختاری توسعه شهری بطور خلاصه تدوین شد.

این سیاست ها بطور گسترده در تهیه طرح راهبردی جدید شهرداری  تهران به کار گرفته شد که وزارت مسکن و شهر سازی در کنفرانس مربوط به برنامه ریزی  فیزیکی در ایران به نکته ای تاکید نمود که تمام جنبه های برنامه ریزی شهری باید تحت کنترل و بر عهده شهرداری ها قرار گیرد.

پس از اتمام طرح ۲۵ ساله جامع تهران که در سال۱۳۷۲ خاتمه یافت شهرداری اقدام به تهیه یک طرح راهبردی برای خود نمود بطوری که مسئول اجرای آن نیز خود شهرداری بود.این طرح مبنای اولویت طرح شهرداری تهران به نام”برنامه اول شهرداری تهران” یا “تهران۸۰″ شناخته شد.

در این طرح مشکلات اصلی شهر تهران به ۶ گروه زیرتقسیم شد:

۱)کمبود سرمایه  ۲)رشد شهر   ۳)اجرای طرح

۴)آلودگی زیست محیطی  ۵)حمل و نقل عمومی  ۶)نظام اداری

که طبق این برنامه شهر تهران باید تا سال ۱۳۸۰دارای۷ میلیون جمعیت ساکن در شهر و ۵ میلیون ساکن در حومه باشد و مطابق با آن خدمات مورد نیاز تدارک دیده شود.یکی دیگر از اهداف این طرح سیاست تمرکز زدایی و تقویت دولت محلی بود.

بنا بر این در این طرح چشم اندازی از شهر تهران در سال۱۳۸۰ همراه با پیش بینی مشکلات و ایجاد اولویت های سرمایه گذاری تهیه شده است.

دیدگاه های شهرداری از یک شهر ایده آل شهری است که ۶ ویژگی زیر را داشته باشد:

۱)شهر پاک   ۲)شهر روان  ۳)شهر سبز

۴)شهر فرهنگی  ۵)شهر پویا  ۶)شهر با بافت سنتی و مدرن

۲)شواهد مرگ شهری در کلان شهر تهران:

فرانتس شافر(۱۹۷۰) و کارل روپرت (۱۹۷۳)در تبیین شاخص های حیاتی یا نقش های اساسی انسان برای ابراز وجود به هفت نقش یا شاخص اشاره میکنند:

۱)تولید مثل و تداوم بقا  ۲)اشتغال و کار  ۳)سکونت یا سکنی گزیدن  ۴)آموزش و پرورش

۵)آمد و شد یا جابجایی  ۶)تامین و تدارک یا بر آوردن نیاز های خویش  ۷)استراحت و تفریح

این نقش ها بر این نکته تاکید که انسان فارغ از خاستگاه اجتماعی و مکانی برای ابراز وجود یا اثبات بودن و هستن خویش هفت رفتار یا نقش اساسی فوق را از خود بروز میدهد.این رفتار ها برخاسته از وجود انسان و ابراز موجودیت اوست.

بنابر این شافر و روپرت با ارائه نقش های اساسی انسان در واقع از دید گاه جغرافیای اجتماعی به تبیین رابطه متقابل میان فضا و رفتار میپردازد.

از طرفی شهر مکان یا عرصه تعریف شده ای است که در آن از شاخص های حیاتی انسان در محدوده آن به شکل تبلور یافته عینیت میابد ویا به عبارت دیگر شهر تبلور تکامل یافته نقش اساسی انسان در فضا میباشد.از این منظر شهر مکانی است که به بهترین شکل  ممکن به نیاز های حیاتی انسان پاسخ میدهد.یا به عبارتی شهر مکانی است که انسان نیازهای خود را به گونه ای مطلوب ،نظام مند وتکامل یافته در کالبد فضایی- مکانی آن تامین میکند.آنجایی که یک شهر قادر نباشد به این نیازها پاسخ قانع کننده بدهد جایی است که آن شهراز انجام رسالت اصلی خود بازمانده است.

با توجه به مطالب فوق باید به این سوالها پاسخ داد که آیا اصولا تهران در وضعیت کنونی خود در زمینه تامین نیازهای حیاتی و اساسی ساکنانش شهری موفق ارزیابی میشود؟آیا میتوان ناتوانی تهران در تامین نیازهای حیاتی انسان شهر نشین را از جمله شواهد مرگ شهری در این کلانشهر تلقی کرد؟

شهرداری تهران با توجه به طرح “تهران۸۰″ میخواست به ۶ هدف فوق برسد که در همین رابطه با وجود گذشت در حدود ۵سال از تاریخ هدف در سند ملی توسعه تهران که در بهار۸۵ منتشر شد مهمترین معضلات و مشکلات ،تنگناها و محدودیتهای تهران به شرح زیر عنوان گردید که نشان دهنده وضعیت کلانشهر تهران در خصوص سطح ارائه خدمات در جهت تامین نیازهای انسانی میباشد:

” از یک سو معضلاتی همچون تمرکز شدید فعالیتهای اداری ،بازرگانی ،خدماتی ونظامی باعملکرد در کلانشهر تهران ،مهاجرت بی رویه تمرکز شدید جمعیت و توسعه شهری متمرکز ،مهارنشدن و وجود حاشیه نشینی ،کمبود امکانات به لحاظ سرانه آموزشی،ورزشی،فرهنگی و تاسیات و تسهیلات شهری به ویژه تسهیلات جمع آوری و تصفیه فاضلاب شهری ،گسترش روز افزون تغییر کاربری اراضی زراعی،باغات و تصرف  حریم رودخانه و بهره برداری نامناسب از منابع آبهای سطحی وزیر زمینی استقرار مراکز جمعیتی بروی گسل های زلزله و مسیل ها وازسوی دیگر تنگناهایی چون،استقرار خطوط انتقال انرژی،آب و انبارهای ذخیره سوخت در مراکز تجمع جمعیت و فعالیت ،استقرار زاغه های مهمات،صنایع دفاعی وپادگانهای نظامی در مراکز تجمع جمعیت و فعالیت،بحرانی بودن شرایط زیست محیطی،عدم کشش شبکه حمل و نقل درون شهری ،کمبود و نارسایی در تامین امنیت اجتماعی ،بیکاری بالای جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی وپایین بودن بهره وری نیروی کار وسرمایه،همچنین محدودیت منابع آبهای سطحی و زیرزمینی،زلزله خیزی و وجود گسلهای فعال،ضعف پوشش گیاهی ،شور بودن و تخریب خاک وپدیده وارونگی هوا از عمده ترین تنگناها ومحدودیتهای توسعه پایدارکلانشهر تهران است”

براین اساس وبا توجه به قابلیت ها وتنگناها واستقرارمرکزیت کشور ،توسعه پایداربرمحوریت ایفای نقش مدیریت عالی فرآیندهای توسعه ملی وروابط فراملی کشور ،امور تخصصی،علمی،آموزشی و پژوهشی در سطوح ملی و فرا ملی ،خدمات برتر تخصصی و فنی و مهندسی وصنایع با تکنولوژی برترباتکیه بر(آی سی تی)در قالب یک مدیریت یکپارچه،به نماد توسعه یافتگی کشور تبدیل خواهد شد.

در مطالعه ای که در زمینه زیرسازمانها و فرایندهای شهرداری تهران صورت پذیرفته است نتایج مطالعه قابل تامل میباشد ونشان دهنده لزوم اهتمام هرچه بیشتر مدیران شهری به زیرساختهای مدیریت شهری کلانشهر تهران میباشد.فارغ از فعال بودن یا عدم فعالیت در بخشهای ذیل الذکر ،ارزیابی عملکرد این زیر سازمانهاخود مقوله ای دیگر است.

علی رضا جعفری