کتاب محیط های پاسخده

محیط های پاسخده

فصل اول: نفوذ پذیری

بخش اول: اصول و مبانی طراحی:

فقط فضاهای قابل دسترسی به مردم قدرت انتخاب می دهند بنابراین حدی از قدرت انتخاب یک معرف کلیدی جهت ارزیابی پاسخ دهندگی محیط است که این کیفیت را نفوذپذیری می نامند.

نفوذپذیری: وجوه عمومی و خصوصی

فضا ماهیتا هم قابلیت خصوصی بودن را دارد و هم قابلیت عمومی بودن که هیچ یک نمی توانند مستقل از هم و به تنهایی کار کنند. در حقیقت این روابط متقابل و اندرکنش  بین فضاهای عمومی و خصوصی است که به مردم یک منبع اساسی برای ارتقاء حسی و قدرت انتخاب می دهد.

نفوذ پذیری و فضاهای همگانی

نفوذپذیری هر فضایی از فضاهای همگانی به تعداد راه های بالقوه ای که برای عبور از یک نقطه به نقطه دیگر در نظر گرفته شده است بستگی دارد .که البته این راه ها باید شفاف و دیدنی باشند در غیر اینصورت تنها افرادی که با آن آشنایی قبلی دارند از آن سود می برند.

بلوکها حوزه هایی از اراضی هستند که کاملاً به وسیله معابر عمومی احاطه می گردند و هر دوجنبه ی کالبدی بصری نفوذ پذیری به این نوع بلوک بندی بستگی دارند.

مزایای بلوک های کوچک

یک مکان متشکل بر بلوکهای کوچک از راه های دسترسی بیشتری نسبت به مکانی که صرفاً از یک بلوک بزرگ تشکیل شده باشد برخوردار می گردد. بلوکهای کوچک نفوذ پذیری بیشتری را در مقایسه با بلوکهای بزرگ عرضه می دارند.

کاهش نفوذ پذیری همگانی:

۳ مورد از شیوه های طراحی که موجب کاهش نفوذ پذیری فضاهای همگانی می گردد:

–  بزرگ از نظر گرفتن مقیاس ساخت و ساز

–  به کارگیری یک نظام سلسله مراتبی در سازماندهی فضایی عرصه طراحی

–  جدایی سواره و پیاده

ساخت و ساز قطعات بزرگ که می تواند ضمن حفظ عملکرد به قطعات کوچک تر تبدیل شوند  نا متناسب و غیر پاسخده است

نظام سلسله مراتبی سازماندهی فضایی:

طرح هی دارای نظام سلسله مراتبی میزان نفوذ پذیری را کاهش می دهند. نظام سلسله مراتبی طراحی راه ها و بنایی از معابر بن بست و دور برگردان ها ایجاد می کند که قدرت انتخاب مسیر را به کمترین میزان ممکن می رساند. دور برگردان ها باید به عنوان پشتیبان به یک طرح واجد کیفیت نفوذ پذیری اضافه شوند نه اینکه اساس و بنیان آن طرح را بسازند.

جدایی گزینی

به وسیله جدا کردن کاربران فضای عمومی به گروه های مختلف نظیر پیاده و سواره و محدود کردن هر کدام به وسیله شبکه راه های جدا از ه از میزان نفوذ پذیری به طور موثری کاسته می شود.

نیاز به جبهه جلویی و عقبی:

تمامی ساختمان ها به دو جبه نیاز دارند یک جبهه جلویی رو به فضای همگانی واجد بیشترین نقش عمومی و دیگری جبهه پشتی واجد بیشتری نقش محرمیت.

کاربران آزادند در عرصه خصوصی هر کاری که می خواهند انجام دهند. اما اگر فعالیتهای خصوصی در مجاورت فضای همگانی رخ دهند تأثیر منفی و کشنده ای بر عرصه های همگانی داشته و شخصیت این عرصه ها را تخریب می کند به همین دلیل باید با موانعی آنها را از نظر پنهان داشت.

ساخت و ساز طولی بلوکها

گونه از ساخت و ساز که را قرار دادن فضاهای باز خصوصی در عقب ساختمان و فضاهای عمومی در جلوی ای دو جبهه را از هم متمایز می سازد.

شروع طراحی:

اولین مرحله در طراحی تجزیه و تحلیل ساماندهی فضایی راه ها در حوزه های پیرامون است به نقاط دسترسی به سایت تعریف شده و اهمیت نسبی آنها در اینکه مردم را به چه جاهایی هدایت می کنند، مشخص شوند.

تراکم استفاده:

پس از اینکه به درک موقعیت مکانی تمامی راه ها عبوری از داخل سایت پرداختیم، بسیار مفید خواهد بود تا تراکم استفاده محتمل مردم خارج سایت از این راه ها را برآورده نماییم این اطلاعات در زمان بررسی انواع استفاده از بلوک ها مورد نیاز خواهد بود.

ساختار بلوک:

پس ار روشن شدن وضع تقریبی معابر نوبت به تعریف بلوک ها می رسد که تا حد امکان باید کوچک باشند که حداقل اندازه ی عملی و توجیه پذیر بستگی به فرم ساختمانهای طولی و نحوه استفاده از فضا ی باز خصوصی داخل خود بلوکها دارد.

الزامات طراحی، چگونگی دستیابی به نفوذ پذیری:

۱-  تجزیه و تحلیل خیابان و بلوکهای حوزه بیرونی پیرامون عرصه عملیاتی طرح جهت شناخت جایگاه و اهمیت نسبی نقاط دسترسی نسبتاً مهم به عرصه.

۲-     مشخص کردن موقعیت مکانی راه های جدید که از داخل عرصه عملیاتی طرح عبور می کنند.

۳-  تحلیل نقش ترافیکی تمامی معابر پیشنهادی جدید و بررسی اینکه طرح تقاطع ها و عرض معابر از نظر مهندسین ترافیک قابل قبول باشد.

۴-     بررسی اینکه بلوکهای تعریف شده به وسیله خیابان از نظر اندازه و ابعاد، کارا و توجیه پذیر باشند.

فصل اول: نفوذ پذیری

بخش دوم: برگه های طراحی

استفاده از نظام شریانی موجود

مقوله نفوذ پذیری در دو مقیاس اهمیت پیدا می کند:

۱-     شریان هایی که عرصه طراحی را به شهر همچون کل واحد پیوند می زند.

۲-     شریان هایی که عرصه طراحی  را به حوزه پیرامونی آن پیوند می زند.

اتصالات عرصه عملیات طراحی به کل شهر

برای دست یابی به سطح بالای نفوذ پذیری از کلیت شهر به عرصه طراحی و داخل آن باید آن را از طریق بالاترین تعداد ممکن شریان های اتصالی سیستم به خیابان های اصلی شهر وصل کنیم. برای این منظور باید خیابان های اصلی خارج از مرزهای عرصه طراحی را پیدا و بر روی نقشه ای که مقیاس آن از ۱:۱۰۰۰۰ کوچکتر نباشد نشانه گذاری کرد.

اتصال به نظام خیابانهای اصلی

در داخل حوزه باید به دنبال شریان های اتصالی بگردید که در مستقیم ترین حال عرصه طراحی را به خیابان های اصلی وصل می کند. این کیفیت با تشخیص و مقایسه تعداد نقاط تعبیه دید مشخص می شود.

اتصالات به حوزه ی پیرامونی بلا فصل عرصه عملیاتی طرح( عرصه داخلی)

سپس در حوزه ای که به وسیله خیابان های اصلی تعریف شده به بررسی تمام مسیرهای ارتباطی عرصه طراحی بپردازید. لازم است مسیرهایی را هم بررسی کنید که بین عرصه طراحی و خیابان های اصلی قرار گرفته اند. اما به این خیابان ها متصل نشده اند.

بالاترین میزان تعداد نقطه ارتباط دهنده بین گونه ای از شریان های اتصالی هستند که قویترین میزان اتصال را با حوزه های پیرامون بلا فصل عرصه طراحی برقرار می کنند.

گونه های خیابان و طراحی تقاطع

طبقه بندی خیابان ها:

در مقوله ای مشخص کردن جایگاه فضایی تقاطع ها و جزئیات طراحی آن ها به گونه های خیابان هایی که به هم وصل می شوند مربوط است. برای اینکه بتوانید معابر خویش را طبقه بندی کنید لازم است که میزان جریان حرکت خودروها بر هر یک از معابر مورد ارزیابی قرار گیرد.

برآورد جریان تردد سواره:

دربارهی راه های فراگیر که اتصالات اصلی شبکه درونی شهر را سبب می گردند انجام یک برداشت میدانی برای بدست آوردن میزان رفت و آمد و یا بدست آوردن اطلاعات مربوط از مراجع محلی مسئول بزرگ راه ها ضروری است. در خیابان هایی که صرفاً حامل جریان سفرهای محلی می باشند، می توان از طریق شناخت نحوه ی استفاده از اراضی و ساختمان هایی که از آن خیابان ها دسترس می گیرند به یک تصویر تقریبی از اطلاعات مربوط دست پیدا کرد.

تقاطع ها:

این بررسی نشان می دهد که فواصل۹۰ متری حاصل از بلوک بندی بین تقاطع ها برای اکثر مواقع مناسب است.

لازم است به یادآوری است که شما فقط می توانید که خیابان هایی بلوک های به اندازه ی زیر ۹۰ متر داشته باشید که صرفاً به واحد های مسکونی دسترسی بدهند.

تطبیق دادن اندازه ی بلوک ها:

اندازه ی یک بلوک طولی به دو عامل اصلی زیر بستگی دارد:

۱-  فعالیت های خصوصی که در فضای بیرونی داخل بلوک ها جای می گیرند. این ها معمولاً باغچه های خصوصی، دسترسی خدماتی و پارکینگ یا گاراژ را شامل می شوند

۲-     فرم ساختمان ها در حاشیه طولی بلوک ها

از آنجا که این عوامل به تأثیر از تنوع کاربری ساختمان ها تغییر می کنند، برای فراموشی نوع استفاده را کاربری را به ۳ بخش تفکیک می کنیم:

۱-     کاربری های غیر مسکونی.

۲-     آپارتمانها.

۳-     کاربری های مسکونی دارای باغچه.

هر یک از این بخش ها برای خود در برگیرنده ی نمودارهای مرجعی هستند که روابط بین سه عامل زیر را به نمایش می گذارند:

۱-     اندازه کلی بلوک

۲-     فضای خصوصی بیرونی و تسهیلات پارکینگی یا گاراژی داخل(متن) بلوک

۳-     ویژگی های ساختمان های طراحی آن (بلوک)

فصل چهارم

بخش اول اصول و مبانی طراحی

قدرت اصلی تصمیم گیری درباره ی اینکه یک مکان چگونه باشد در دست کسی است که هزینه آن را می پردازد. یعنی کارفرمایان بدین ترتیب کاربران کسانی هستند که کمترین حرف را برای طراحی میزنند. معمولاً کارفرمایان پروژه علاقه زیادی به ارتقاء قدرت انتخاب کاربران ندارند زیرا هر یک از اینها با برخی از جنبه های خاصی از زندگی کاربران سروکار و دلمشغولی دارند.

مشکلات داخل ساختمان ها، برای طراحان این تمایل ایجاد می گردد که در داخل ساختمان ها برا هر یک از انواع فعالیت ها فضاهایی اختصاصی در نظر بگیرند یعنی اختصاصی کردن آن هم در جهت تأمین منافع حامی یا سازنده .

مشکلات در فضاهای بیرونی همگانی:

طراحان در فضاهای بیرونی تمایل دارند شیوه ای را به کار بگیرند، فضا را برای انواع فعالیت ها تخصصی می کنند.

اهمیت انعطاف پذیری در فضاهای بیرونی و درونی یکسان است اما الزامات طراحانه ی آن برای ساختمان ها از آنچه که به مکانهای بیرونی مربوط می شود متفاوت است مخصوصاً اینکه در شرایط و موقعیتهای شهری فعالیت های بیرونی قویاً به وسیله ی آنچه که در ساختمان های حول و هوش آن جاری است و متأثر می شوند بنابراین ما ساختمان ها را به عنوان نقطه ی شروع کار انتخاب می کنیم.

انعطاف پذیری در مقیاس کلان و خرد:

انعطاف پذیری مقیاس کلان در مورد توانایی تغییر پذیری در کاربری کل ساختمان به مشابه ی یک واحد کلی و با قسمتهای عمده ساختمان است.

انعطاف پذیری مقیاس خرد: انعطاف پذیری مقیاس خرد قابلیت فضاهای خاصی در داخل ساختمان ها را به ترتیبی که بتوان گستره ی وسیعی از شیوه های استفاده را بر آن مترتب         دانست مد نظر قرار می گیرد.

واحد های مسکونی خانوادگی:

مهمترین عامل تأثیر گذار بر انعطاف پذیری مقیاس بزرگ در طراحی یک واحد مسکونی مشخص سطح اشغالی است که برای آن در نظر گرفته می شود.

تجربه از سه عامل کلیدی حکایت می کند که انعطاف پذیری دراز مدت را پشتیبانی می کنند: ۱- عمق ساختمان ۲- دسترسی ۳- ارتفاع ساختمان

قالب ترجیحی: عوامل سه گانه ی فوق الذکر می توانند با شکل دادن یک قالب ترجیحی برای دستیابی به انعطاف پذیری مقیاس بزرگ به ترتیب زیر استفاده نمایند:

عمق کم در پلان- نقاط دسترسی فراوان- محدودیت ارتفاع- البته نمی توان همه ی ساختمان ها به این فرم درآورد.

فضاهای بیرونی:

فضاهای باغچه خصوصی- فضاهای بیرونی همگانی

بخش دوم برگه های طراحی: سکونتگاههای خانوادگی انعطاف پذیر یکی از عمومی ترین گونه های ساخت و ساز در اکثر مناطق سکونتگاههای خانوادگی دارای باغچه می باشد.

مهمترین عامل تأثیر گذار در انعطاف پذیری میزان مساحت یا فضایی است که برای طراحی یک مسکن در نظر گرفته می شود.

قالب ترجیحی ساختمان:

باید مطمئن شد که ساختمان طوری جانمایی شده باشد که بتوان به راحت ترین شکل ممکن از هر جهتی در سطح همکف از بیرون به داخل ساختمان دسترسی پیدا کرد.

بالاترین میزان انعطاف پذیری فضاهای داخلی بنا زمانی تأمین می شود که بتوان بطور طبیعی شرایط محیط آنرا از نظر تهویه و نور تنظیم نمود. در راستای این استدلال ساختمان های انعطاف پذیر در پلان عمق کمی دارند. انعطاف پذیرترین عمق بین ۱۳-۹ متر است زیر ۹  متر عمق خیلی کم است که بتوان به طراحی یک کریدور مرکزی در بطن         ساختمان پرداخت. بالای ۱۳ متر نیز موجب می شود که تفکیک اعیانی به اتاقهای کوچک مقدور نباشد.

انعطاف پذیری مقیاس بزرگ در عرصه های داخلی:

در اکثر ساختمان ها فضایی وجود دارد که تسهیلات مشترکی نظیر راه پله ها، آسانسورها و حفره های گذار عناصر خدماتی در آن جای داده می شود این فضاها معمولاً حوزه یا هسته ی مستحکم و با ثبات بنا محسوب می شوند.

در ساختمان هایی که بر آن فضا ی جبهه جنوبی از ۱۵ متر کمتر باشد حوزه یا هسته با استحکام و همه ی عناصر و اشیاء به آن را در یک جا باید قرار داد.

انعطاف پذیری مقیاس کوچک در عرصه های داخلی:

بعد از مشخص شدن تکلیف پایه ی سازماندهی بنا نوبت به سازماندهی انفرادی اجزاء فضاها فرا می رسد.

این فضاها باید چنان سازماندهی شوند که در عین پاسخگویی به نیازها و اهداف پایه ی کاربردن به تأمین گزینه های مختلف استفاده در بالاترین سطح ممکن یاری رسانند.

باغچه های خصوصی:

فضاهای بیرونی خصوصی داخل بلوکهای طولی به طور قابل ملاحظه ای میزان انعطاف پذیری ممکن را افزایش می دهد. هر چند انعطاف پذیری باغچه از طراحی موضوعات زیادی متأثر می شود اما جزئیات طراحی باغچه باید به تک تک استفاده کنندگان واگذار شود.

میزان انعطاف پذیری باغچه به میزان محرمیت بستگی پیدا می کند بنابراین سعی می شود حداقل بخشی از فضای این مکان از دید و اشراف واحدهای همسایگی حوزه از بالا یا مقابل مسدود بماند.

لبه ی فضا:

در جهت افزایش انعطاف پذیری لبه ی حد واسط ساختمان ها و فضاهای همگانی باشد چنان طراحی شود که بتوان گستره ی وسیعی از فعالیت های عرصه خصوصی داخلی را به مدد همزیستی کالبدی تنگاتنگ با گستره ی وسیعی از فعالیت های عرصه ی عمومی در هم آمیخت.

خیابان های سواره رو و پر تردد:

در مقابل تأثیرات محدودیت ساز ترافیک سواره مسیرهای عبور پیاده نقش پیچیده ای را در پشتیبانی از رفت و آمد پیاده ها ایفا می کنند. عرض محل های حرکت پیاده باید با میزان رفت و آمد درگیر با آن متناسب باشد. در حدفاصل محل حرکت پیاده و فضای رفت و آمد منطقه ای برای استقرار مبلمان و تسهیلات عمومی مانند درختکاری، نشیمنگاه و کیوسک تلفن و… تخصیص داده شود.

فضاهای خیابانی مشترک (مشاع)

در برخی مواقع غالباً در مناطق مسکونی می توان از طریق طراحی جزئیات حساب شده و دقیق خیابان ها را به حدی از انعطاف پذیری رساند که فضای آن به طور مختلف و مشاع برای خودروها و پیاده ها مورد استفاده قرار بگیرد. این خیابان ها فقط در جاهایی که حجم عبور مرور آن کمتر از ۲۵۰ خودرو در ساعت بوده احتمال وقوع پیدا می کند.

فقط در چند مورد زیر می توان خودرو ها از فضای همگانی حذف کرد:

۱-  چنانچه خودرو ها مانع از حرکت پیاده بشوند. ۲- چنانچه یک گزینه ی سواره رو دیگری در نزدیکی فضای مورد نظر باشد.

خرد اقلیم:

گستره ی فعالیت ها و دامنه ی انعطاف پذیری آن در یک مکان بیرونی تا حدودی به شرایط خرد اقلیمی به ویژه به وضعیت تابش خورشید و سرعت باد بستگی دارد. میزان سرعت باد بر تأثیری که روی دمای هوا می گذارد مهم است. اثر برودت بادی که با سرعت ۵۰ کیلومتر در ساعت در دمای یک درجه زیر صفر میوزد به شش برابر سرمای هوایی با دمای زیر دوازده درجه زیر صفر همتراز است.

فصل ۵

بخش اول اصول و مبانی طراحی:

مناسبت بصری در مکان هایی که به احتمال زیاد رفت و آمد افراد مختلف با زمینه های ذهنی متفاوت است به ویژه در مکان هایی که کاربران نمی توانند تغییراتی در ظاهر آن ایجاد کنند اهمیت خاصی پیدا می کند.

   مناسبت بصری را تعابیر و تفاسیر مردم از یک مکان به وجود می آورد که می توان پاسخ دهندگی را در سه سطح زیر تقویت کند: ۱- به وسیله ی پشتیبانی از خوانا بودن در فرم و عملکرد ۲- به وسیله ی پشتیبانی گوناگونی ۳- به وسیله ی پشتیبانی از انعطاف پذیری در مقیاس کوچک و بزرگ.

خوانایی در فرم

برای تقویت و تحکیم خوانایی حوزه ای که بنا در آن قرار دارد باید به طراحی جزئیات ظاهر بپردازیم.

خوانایی در کارکرد:

جزئیات ظاهری مکان باید در خوانایی الگوی کارکردهای آن به مردم کمک کند.

گوناگونی: جزئیات ظاهری ساختمان باید به وسیله ی ایجاد تصور ذهنی مناسب از حوزه چیدمانی برای هر یک از کاربری های در خور توجه فراهم آورد تا در به وقوع پیوستن این همزیستی کمک نماید.

انعطاف پذیری در مقیاس بزرگ:

جزئیات ظاهری باید با توجه به تناسبات و مقتضیات هر کدام از کاربری های فضا این مکان امکان بالقوه را تقویت کند.

انعطاف پذیری در مقیاس کوچک:

روش های طراحی برای ایجاد انعطاف پذیری می توانند در دامنه ای از شیوه های متفاوت به کار گرفته شود.

نقش جزئیات ظاهری: جزئیات اجرایی ظاهر توده ها نقش قابل توجهی در پاسخ دهندگی هر یک از سطوح قابل رویت ایفا می کند.

برای اینکه مردم به داشتن تعبیر و تفسیری پاسخده نسبت به مکان تشویق شوند باید ابتدا از نحوه ی تعبیر و تفسیر کنونی آنان درباره ی اماکن اطلاع پیدا کرد، مردم علائم بصری را دارای معانی ویژه ای می دانند چرا که آموخته اند که چنین عمل کنند، اما مردم در یک خلاء اجتماعی آموزش نمی بینند هر یک از گروه های اجتماعی در بخش عظیمی از آموخته های رسمی و غیر رسمی اشتراک دارند، بنابراین افراد یک گروه گرایش به دستیابی به تعابیر ذهنی مشابهی از یک مکان معلوم دارند.

برای پشتیبانی از خوانایی ما به شاخص هایی نیاز داریم این شاخص ها عبارتند از: شاخص های زمینه ای پشتیبانی از خوانایی و شاخص های کاربری، پشتیبانی از گوناگونی و انعطاف پذیری.

با به کارگیری شاخص های زمینه ای اهداف خوانایی تحقق می یابد و شاخص های کاربری اهداف مربوط به گوناگونی و انعطاف پذیری را پشتیبانی می کنند.

بخش دوم برگه های طراحی:

گوناگونی: برا جلوگیری از تأثیرات نامطلوب اجزای سامان دهی شده ی مجموعه یک طرح پیشنهادی بر همسایگانش تمام سطوحی از طرحواره ها که ممکن است مورد توجه مردم قرار بگیرد.

سقف: در بالاترین حدی که ممکن است مورد توجه مردم قرار بگیرد.

دیوار:۱-  باید برای کارکردهای زیر بعنوان همسایه متناسب به نظر برسد برای اجاره داران و زوجها و مجردین.

۲- باید در بالاترین حدی که ممکن است مورد توجه مردم قرار بگیرد به وسیله ی هم پیوندی کارگاه های مجاور شخصیت بصری لبه را تقویت کنند. ۳- باید در بالا ترین حدی که ممکن است مورد توجه مردم قرار بگیر تا بعنوان یک بستر برای مجموعه شنا، تفرج و تماشای رودخانه متناسب به نظر برسد. ۴- باید برای کارکردهای کارگاهی، نمایشگاهی و… متناسب به نظر برسد.

منظره ی کف: در بالاترین حدی که ممکن است مورد توجه قرار بگیرد برای مثال ممکن است به عنوان بستری برای مجموعه قایقرانی، نفرج و تماشای رودخانه متناسب به نظر برسد.

ویژگی عناصر جداره ای شکل: وزن های عمودی، وزن های افقی، خطوط آسمان، جزئیات دیوار، پنجره ها، درها، اجزای عناصر کف.

شاخص های زمینه ای:

کاربرد زمینه ای ساختمان های مجاور هم چگونگی در افکندن یک طرح جدید برای پیوند ساختمان های متصلی که از شخصیت ناهماهنگی برخوردار هستند را بیان می کند.

شاخص های کاربردی:

برای دستیابی به اهداف معیارهای گوناگونی و انعطاف پذیری راه های ترکیب شاخص های کاربردی پیشنهاد می شود.

شاخص های زمینه ای و کاربرد در کنار هم:

برای رسیدن به نتیجه ی رضایت بخش گاهی اجبار به استفاده از شاخص های زمینه ای و کاربردی در کنار هم هستیم که شرایط نسبتاً پیچیده می شود.

فصل ۶

اصول و مبانی طراحی

طراحی برای همه حس ها

حس های دخیل در الزامات طراحی را می توان به ترتیب زیر بر شمرد:

۱-    حس جابجایی (حرکت

۲-    حس برپایی

۳-    حس شنوایی

۴-    حس بساوایی (بساوش)

حس جابجایی : تجربه حس جابجایی صرفاً از طریق حرکت صورت می پذیرد. که از الزامات آ در قابلیت های حرکت در یک مکان نهفته است.

حس برپایی: حس برپایی قابل هدایت نیست و فقط زمانی حاصل می گردد که از یک منبع به سوی منبع دیگر جابجایی صورت پذیرد و فقط در مکان های نسبتاً فراخ تجربه پذیر است.

حس بساوایی : عناصر حسی بافت ها و سطوح می توانند در داخل کوچکترین فضاها قرار داده شوند. اما با تنوع عواملی نظیر حرکت ، درجه حرارت هوا را به فضاهای بزرگتر اختصاص می دهیم.

حس بینایی: بینایی حس سلطه به شمار می آید به دلیل قدرت جمع آوری اطلاعات و قابلیت تحت کنترل بودن آن. فقط کافی است خود را جا به جا کنیم تا آنچه که مورد مشاهده ماست تغییر کند

مبانی غنای  حس بصری:

غنای حس بصری به طور قابل توجهی به حضور تضادهای بصری در سطوح مورد بررسی وابسته است، تأثیر گذاری ابزار دستیابی به چنین تضادهایی به دو عامل زیر وابستگی پیدا می کند:

۱-     چگونگی جهت گیری سطوح مورد بررسی

۲-     موقعیت یا جایگاه احتمالی که سطوح مورد بررسی از آنجا مشاهده خواهند شد.

کاربرد تضادها برای دستیابی به غنای حسی:

در صورت ضرورت باید از عوامل شاخص در تأمین غنای حسی بیشتر و قوی تر استفاده شود.غنای حسی دست یافته شده در فصل پنجم به شمار عناصر بصری حاضر در هر سطح و چگونگی ارتباطات بین آن ها بستگی پیدا می کند.

فاصله ( دید، رویت)

دامنه ی فاصله ی دید بر روی دامنه ی مقیاس ها که پایه و اساس بررسی غنای حسی است تأثیر گذار است.

در جایی که دامنه ی فاصله دید باز باشد تهیه غنای حسی با مقیاس بزرگ ضرورت دارد.در فاصله دید کم غنای حسی با عناصر کلیدی یا علائم شاخص و تکنیک های مقیاس پایین بدست می آید.

زمان دید:

در برخی موارد احتمال دارد که مردم از یک جای معلومی برای یک مدت طولانی به یک سطح مشخص دید داشته باشند. این امر مهمی است که سطح مورد نظر تا آنجا که ممکن است در دامنه ی زمانی طولانی تر و غنی و پربار به نظر برسد.

تکنیک های و موارد و مصالح:

در گذشته با توجه به پایین بودن حق الزحمه تامین غنای حسی دامنه ی دید بسته توجیه پذیر بود. خوشبختانه با توجه به تکنیک های تولید مدرن برای پیدا کردن راه های تقویت مکان ها با راهکارهایی برای توجیه پذیری آن پیدا کرد. برخی از این راهکارها به شرح زیر است:

–    مواقعی که از ترکیبات تولید انبوه استفاده می شود بهتر است به جای کاربرد مطلق عناصرمنفرد نظیر و تکراری به دامنه دسترسی بودن و قابلیت عرضه آنها توجه شود.

–    به جای پنهای کردن و لا یتغیر فرض کردن عناصر شاخص بر وضوح نمایشی، روشنی و تحلیل پذیری آن ها اندیشه گردد.

–         برای تأمین غنای حسی دامنه ی دید بسته از مصالحی استفاده شود که سطح متنوعی داشته باشند.

–    توجه به این نکته که بتوان با درک شرایط و اعمال شیوه ای مناسب با مهار بدعت گذاریهای سازندگان بر غنای حسی افزوده گردد.

–    بازیافت و کاربرد استاد کارانه عوامل، عناصر و تبلورات غنای حسی گذشته که در وضعیت موجود به فعل درآوردن آن ها مقدور نیست.

بخش دوم: برگه های طراحی

تضاد های بصری:

تضادهای بصری می توانند با خلق رنگ در سطوح دو بعدی و یا تنوع خود سطوح در حالت سه بعدی حاصل گردند. تأثیرگذاری این راهکارها به دو عامل وابسته است:

۱-     جهت گیری سطوحی که مورد دلمشغولی اند.

۲-     جایگاهی که از آنجا رویت می گردد.

مراحل و زمان هایی دید و تعداد بینندگان:

در روند اتخاذ تصمیم جهت تأمین غنای حسی مناسب، باید ۳ عامل اساسی زیر مورد توجه قرار گیرند:

۱-  دامنه ی فواصلی که قسمت های مختلف طرحواره می توانند از آنجا رویت شوند.

۲- شمار نسبی کسانی که محتملاً از محل های دید مختلفی ساختمان مورد نظر را رویت می کنند.

۳- طول مدتی که در خلال آن دیدها و مناظر مورد تجربه واقع خواهند شد.

الزامات زمان رویت:

این امر مهمی است که سطح مورد نظر چنان سامان داده شود که قدرت ماندگاری توانمندی هایش برای یک دوره زمانی طولانی تداوم یابد، با اعمال سه راهکار زیر می توان به این مهم دست یافت:

۱-     از طریق اعمال پیچیدگی بصری عظیم و پر قدرت.

۲-     از طریق ایجاد شگفتی ها و یا اعمال رمز و رازهای بصری.

۳-     از طریق تعبیر و تفسیر و یا تصمیم تصورات ذهنی مناسب.

فصل هفتم

بخش اول: اصول و مبانی طراحی

رنگ تعلق و خوانایی:

دلایل حمایت از رنگ تعلق:

–         دستیابی مردم به محیطی برآمده از علایق، ارزش ها و نشانه های شخصیتی خویش.

–         روشناتر شدن الگوی فعالیتهای یک مکان

رنگ تعلق کاربران را به ایجاد ظواهر متفاوت در ساختمان تشویق می کند و نوع هر کاربری را صحیح تر و روشن تر می سازد.

گونه های رنگ تعلق:

کاربردن به دو طریق به فضا رنگ تعلق می دهند:

–         با بهبود وضع تسهیلات کاربردی

–         با تغییر تصویر ذهنی از مکان

چرا مردم به ساختمان ها رنگ تعلق می پذیرند؟

مردم به دو حالت دید عمده تصویر ذهنی خود نسبت به یک ساختمان را رنگ تعلق می بخشند:

در حالت اول زمینه ی موجود با تصویر ذهنی کاربران سازگار است که می توان آن را رنگ تعلق توافق جویانه نامید. در حالت دوم زمینه ی موجود با تصویر ذهنی کاربران سازگار نیست که می توان آن را رنگ تعلق شفاجویانه نامید.

محدودیت ها در رنگ تعلق:

رنگ تعلق از سه عامل اصلی تأثیر می پذیرد:

–         نحوه تصرف

–         گونه ی ساختمانی

–         تکنولوژی

نحوه تصرف:

کاربر فقط زمانی می تواند ادعای اعمال رنگ تعلق داشته باشد که بر حسب قانون یا عرف نوعی حق تصرف بر آن مکان را داشته باشد. که این نوعی حق برای کاربر ایجاد م کند که تأثیر بسزایی در چگونگی به وقوع پیوستن رنگ تعلق دارد. نوع تصرف بر دو جنبه ی کلیدی اعمال رنگ تعلق اثر می گذارد: میزان هزینه ای که صرف این کار شده و ثبات و پایداری آن.

نوع ساختمان:

مردم اصولاً به مکان هایی رنگ تعلق می دهند که طور منظم در مدت طولانی از آن ها استفاده می کنند، برای مثال، خانه ها و کارگاه ها.

تکنولوژی:

پشتیبانی از رنگ تعلق مستلزم فراهم آوردن تسهیلات کاربردی در زمینه ی اجرای آن است به عبارت دیگر بهتر آن است که حداقل در جاهایی که بیشتر احتمال برای رنگ تعلق بخشیدن به مکان وجود دارد از موارد و تکنیک هایی که مردم نا وارد به راحتی می توانند از آنها بهر گیرند استفاده شود.

کجاها رنگ تعلق اتفاق می افتد:

در جریان رنگ تعلق بخشیدن به یک مکان کاربران از یک طرف نسبت به استحکام علایق و ارزشهای خود اقدام می نمایند و از طرف دیگر آن را دیگران در میان می گذارند. مورد اول غالباً در فضا های درونی و مورد دوم در مرزهای آن به وقوع می پیوندد. این مرز قلمروهای خصوصی و عمومی را از یکدیگر متمایز می کند.

رنگ تعلق خصوصی:

عناصر فیزیکی پشتیبانی کننده از رنگ تعلق در داخل یک فضا شامل سطوح، مبلمان و عناصر کانونی هستند.

رنگ تعلق همگانی:

گاهی دامنه های ایجاد رنگ تعلق در مرز عرصه های همگانی و خصوصی به کار گرفته می شوند. این امر عمده بر عرصه های همگانی تأثیر گذار تر است.

الگوهای رنگ تعلق:

رنگ تعلق بخشیدن به فضا اتفاقی نیست. مردم فقط به فضاهایی که تحت کنترل آن هاست رنگ تعلق می دهند. می توان پیش بینی کرد که ساختمان هایی با درجه ی بالایی از انعطاف پذیری بیشترین امکان تغییر را در ارتباط با رنگ تعلق تأمین می کنند.

بخش دوم برگه های طراحی

دیوارهای داخلی:

دیوارهای داخلی می توانند با دو روش اصلی زیر رنگ تعلق بگیرند:

– استفاده از آنها به مثابه زمینه نمایشی

– با تزئین سطوح آنها

برای اینکه دیوار نمایشی از اشیا داشته باشید باید آن را به راحتی نگه دارید. جنس مصالح دیوار باید از یک طرف نرم باشد تا عملیاتی نظیر چکش کاری به آسانی روی آن اجرا گردد و از طرف دیگر آنقدر سخت و محکم باشد تا بتواند واحدهای تفکیکی نظیر قفسه ها را تحمل کند.

آستانه ها:

یک آستانه مفصل  کالبدی است که بین قلمرو و گروه های مختلف مردم قرار می گیرد. بنابراین استانه می تواند یک حوزه کالبدی جهت نمایش ارزش های خاص مردیم یا گروهی باشد.

پنجره ها:

پنجره ها نیز همانند آستانه ها برای اعمال رنگ تعلق بر مکان مهم هستند، جدا که آنها عامل ارتباط کالبدی بین و بنای خصوصی و همگانی محسوب می شوند.

آنها سه نوع امکان عمده را به صورت بالقوه عرضه می دارند:

–         به نمایش درآوردن از طریق آنها

–         نمایش جلوه های بیرونی ساختمان با پنجره ها

–         امکان تغییر دادن در خود پنجره ها

سطوح خارجی:

سطوح خارجی باید برای تشویق رنگ تعلق طراحی می شوند. سطوح قابل رویت همگانی باید چنان طراحی شوند که رنگ تعلق بخشیدن به آن ها به تناسب بصری و غنای  حسی بسط یافته در فصول ۵ و۶  لطمه وارد نکند.

برخی از بخش های سطح خارجی ساختمان ها از بخش های دیگر قابل دسترسی تر هستند، که بهترین فرصت های ایجاد رنگ تعلق را برای کاربران متعارف فراهم می آورد.

فصل دوم : بخش اول : اصول و مبانی طراحی

گوناگونی تجربه فضا دلالت بر ویژگی های محیطی مکانهایی می کند که واجد فرمها، استفاده ها و معانی گوناگونی می باشند . هدف گوناگونی این است که حق انتخاب را افزایش دهد اما قدرت انتخاب به میزان تحرک بستگی دارد . موضوع گوناگونی مشکل است چون وقتی که نواحی مختلف به حوزه های تخصصی با کاربری واحد تبدیل گردد از میزان گوناگون داخل آن کاسته می شود .به علاوه وقتی که عرصه های طراحی با هم آمیخته می شوند و یک واحد بزرگتری را شکل می دهند میزان گوناگونی داخل بلوک ها کاهش می یابد . طراحان باید به بالاترین توانایی خواهان گوناگونی باشند .

سه عامل برای بالا بردن حد گوناگونی بستگی دارد :

۱-     تقاضا

۲-     فضای در خور استطاعت

۳-     یارانه ها

یکی از راههای دسترسی به فضای ارزان استفاده از ساختمانهای قدیمی می باشد .

برای الزامات طراحی استفاده و بازسازی کامل برای کیفیت گوناگون خوب نیست زیرا اجاره ها تماماً صعود می نمایند اما حذف کامل ساخت و ساز نیز از آرمانهای اجرایی بسی دور است .

پشتیبانی دوجانبه :بعضی از فعالیت ها مانند آهنربایی هستند که مردم را به طرف یک عرصه طراحی جذب می کند مثلاً اهمیت اقتصادی پیاده ها موجب می شود مغازه داران برای مکان هایی که از جریان عبور پیاده بالایی برخوردار هستند اجازه ی پیشگیری بپردازد.

در نظام پشتیبانی دوجانبه زمان عنصر مهمی می باشد.

بخش دوم: برگ های طراحی

پایه گذاری : دومین قدم در طراحی برای تعمیم گوناگونی پایه گذاری نمودن کاربری های دو عرصه طراحی است که جریان تقاضا برای فضا را تبعیت کند. تقاضا به طور کلی به دو مقوله ی تقاضای اقتصادی و تقاضای اجتماعی تعمیم می شود البته تقاضای اقتصادی دامنه ی کاربری گسترده تری درد و تقاضای اجتماعی بیشتر جنبه محلی دارد.

بعد از اینکه به تبعیت از بازار تقاضا حد و اندازه کاربری ها تعیین شد باید برای کنترل عرضه بر تقاضای مربوطه نیز ضوابط شهرسازی خاصی تدوین کرد. بعضی از کاربری ها مانند کاربری تجاری واقعاً می توان گفت بیرون کلیه بر جریان پیاده نمی توانند ادامه حیاط دهند. تسهیلاتی مانند فروشگاه های بزرگ، مراکز تجاری فشرده و پارکینگ های بزرگ موجب جذب شمار زیاد پیاده می گردند.

کاربری های نیاز به جریان پیاده باید در مسیرهای موصلاتی اصلی بین عناصر جذاب مستقر شوند.

برخی کاربری ها نیز به دلیل عوامل عملکردی نظیر تولید سرو صدا و ترافیک نمی توانند با همدیگر کار کنند و نمی توانند نزدیک بهم قرار گیرند. برای به حداقل رساندن درگیری های مربوط به عدم سنخیت ما باید نسبت به جاهایی که می توان انواع کاربری ها را کنار هم قرار داد اطمینان داشته باشیم.

اولین قدم برای ارزیابی امکان سنجی اقتصادی یک پروژه این است که ارزش اقتصادی آن محاسبه گردد.

ارزش عناصری از پروژه که فروخته می شود معادل قیمت تمام شده در نظر گرفته می شود.

شیوه ی محاسبه قیمت املاک اجاره ای

کل هزینه ی پروژه ها

۱-     هزینه ی خرید زمین عملیاتی طرح

۲-     هزینه ی ساختمان

۳-     هزینه ساختمانی جدید

۴-     هزینه ی تغییر وضعیت ساختمان های موجود

۵-     هزینه حق الزحمه نیروهای انسانی حرفه ای

۶-     بهره ی کوتاه مدت سرمایه

اما چنانچه یک بنگاه سازنده بخش خصوصی پشتیبان پروژه ی شما باشد مجبورید مبلغی را برای سود سازنده اختصاص دهید که این مقدار این سود ۳۰-۲۰  درصد سود می باشد.

زمانی یک پروژه از نظر مالی توجیه پذیر خواهد بود که پس از پایان کار مجموع ارزش پروژه و هر نوع یارانه جذب شده از خارج طرح بیشتر یا حداقل برابر مجموع مخارج انجام شده گردید.(سود+ هزینه ها) (ارزش+ یارانه ها)

برای اینکه پروژه را توجیه پذیر نماییم سه راه عمده وجود دارد

۱-     تغییر دادن ترکیب کاربری ها

۲-     برنهادن سطوح ساختمان بیشتر در عرصه ی طراحی

۳-     مورد مسکن اجتماعی

(خود آزمایی)

فصل سوم بخش اول اصول و مبنای طراحی

مردم موقعی می توانند از منافع گزینه هایی که آن کیفیات را عرصه می دارند بهره گیرند که بتواند سامان فضایی مکان و آنچه را که در آنجا می گذرد درک کنند. خوانایی در دو سطح اهمیت پیدا می کند:

۱-     فرم کالبدی

۲-     الگوی فعالیت

برای بهره گیری کامل از امکانات بالقوه ی یک مکان باید آگاهی از فرم کالبدی و الگوهای فعالیت به تکمیل یکدیگر بپردازند که این موضوع بیشتر برای افراد بیگانه مهم است چرا که آنها نیاز دارند بدون مقدمات قبلی و به سرعت به درک مکان قائل آیند.

قبل از قرن بیستم شهرها از بعد خوانایی خیلی خوب کار می کردند مکان های مهم، مهم بنظر می رسیدند و مکان هایی که جنبه ی همگانی داشتند به راحتی تشخیص هویت می شدند اما شهر مدرن از این جهت که ساختمان ها نمی توانند دروغ بگویند خوانایی دارند.

تصورات ذهنی مردم از ویژگی های یک فضای کالبدی مشخص در یک جاهایی روی هم پوشش پیدا می کند به طوریکه می توان بر مبنای وجوه مشترک اطلاعات مربوطه به ترسیم یک نقشه ی تصویر ذهنی واحد پرداخت.

عناصر کالبدی کلیدی:

عناصر برجسته ای از جنبه های کالبدی محیط یک نقش کلیدی در شکل دهی محتوای تصورات ذهنی مشترک مردم ایفا می کند. کوین لینچ جنبه های کالبدی ذکر شده را در پنج عنصر کلیدی:۱- گره ۲- لبه ۳- نشانه ۴- راه ۵- حوزه  پیشنهاد و گروه بندی نمود که مهمترین عنصر کالبدی بنی عناصر ۵ گانه فوق راه ها می باشند.

بخش دوم: برگه های طراحی

اخیراً تمرینات نقشه ذهنی دانش آموزان از محیط یکی از فعالیت های عمومی و جا افتاده ی محیط های آموزشی رده ی راهنمایی و دبیرستان محسوب می شود. در حضور در جاهایی مانند مکان های کار محلی می توانید از مردم بخواهید که موقع استراحت به شما کمک کنند. قاعدتاً این یکی از بهترین شیوه های دسترسی به مردم جهت ترسیم نقشه ای از تصور ذهنی خودشان درباره ی عرصه ی پژوهشی شما است.معمولاً شیوه ی کار به این صورت است که برگه های یکسانی در اختیار پرسش شوندگان قرار می گیرد که در آنها برخی از جنبه های مهم عرصه ی عملیاتی، پژوهشی مشخص شده است و به تکمیل کنندگان یادآور می گردد که برای انجام این کار آنها دوباره مورد مراجعه قرار نخواهند گرفت به علاوه تاکید می گردد که دقیق و درست بودن نقشه اصل نیست. ما معمولاً به دنبال اینکه مردم چگونه یک عرصه ی عملیاتی یا حوزه را می بینند هستیم نه اینکه آن عرصه دارای چه کیفیتی است. چگونه است. تولید نهایی کار ممکن است شبیه نقشه باشد.

یک روش برای بدست آوردن دیده گاه های ساکنین محلی مصاحبه ی جلوی درب منازل می باشد. با یکی دو تا عکس درباره ی مکان مورد نظر از مردم باید پرسید تا برای جواب دادن تحریک شوند. حوزه های واجد ساختمایه های خیابانی قوی: اگر توده ها و محصوریت خیابان ها در شخصیت حوزه با اهمیت تلقی شوند باید آنها را با جزئیات بیشتری مورد ارزیابی قرار داد این موارد را باید در خود حوزه و حوزه های مجاور آن مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.

محصوریت راه: طراحی محصوریت راه برای دستیابی به دو هدف زیر پی گرفته می شود:

۱-     به راه یک شخصیت پربار یا قوی داده شد. طوریکه کاربران به آسانی قادر به تشخیص و تمایز آن باشند.

۲-     باید اهمیت نسبی کارکردی راه باور شود.

گره ها: به طور بالقوه تمامی تقاطع ها گره محسوب می شوند اما نمی تواند از این جنبه همه را از درجه اهمیتی مساوی هم برخوردار دانست. میزان تاکیدی که لازم است روی هر یک از گره ها شود به سه عامل اساسی بستگی دارد:

۱-     نقش کارکردی خیابان هایی که تقاطع را تشکیل می دهند.

۲-     نوع فعالیت ها در ساختمان های مجاور

۳-     انتظارات مرتبط بر گره های موجود در یک حوزه

تشکل فضای گره ای مقعر یکی از اثر گذارترین راه های افزایش خوانایی تقاطع ها محسوب می شود. میدان شهری دایره ای یکی از قوی ترین مثال های از این دسته می باشد. در جاهایی که گره بزرگتر می باشد مکان های بیشتری برای ورودی ها به وجود می آید و اگر در جایی دیوار تعریف کننده ی ورودی راه به گره چنان بدون انقطاع تداوم پیدا کند که به دیواره گره نیز تبدیل گردد در این صورت می توان خود گره را صرفاً به عنوان عنصری دید که در جهت گسترش راه متشکل شده است.

توالی نشانه ها: اگر ساختمان های نشانه ای در محل تقاطع یا گره ها مستقر نشده باشند پس باید آنها را طوری مکاندهی نمود که از یک فاصله ی مشخص قابل رویت باشند.ممکن است احتیاج باشد آنها را از طریق به جلو کشاندن در پلان و پس و پیش کردن دو نما و یا بالا و پایین بردن در مقاطع طولی نسبت به جبهه ی جلوی خیابان مجاورشان ساماندهی نمود. برای برنشاندن نشانه در خیابان های قوس دار ملاحظات نسبتاً متناقض به کار گرفته می شود.ممکن است هر تقاطع از محل تقاطع دیگر قابل رویت نباشد. لذا احتمالاً به مکمل هایی نیاز می باشد که با استفاده از نشانه های اضافی خوانایی خیابان را مقدور نماید. برای تصمیم گیری درباره بالاترین حد فاصله ای که بین نشانه های اضافی در نظر گرفته می شود میتوان با استناد به راه کارهای ترسیمی عمل نمود.