استراتژی اشتباه در نوسازی بافت‌ فرسوده

وزیر راه و شهرسازی در مراسم هفدهمین سالگرد تاسیس شرکت عمران و بهسازی شهری ایران نگرانی خود را از روند نوسازی بافت‌های فرسوده شهری اعلام کرد،بافت‌هایی که تاکنون حدود ۷۶ هزار هکتار آن شناسایی شده است. تا پیش از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید بر اساس آنچه از سوی معاونان وزیر دولت قبل اعلام می‌شد در فاصله سال‌های ۸۴ تا ۹۲ حدود ۹ هزار هکتار از بافت‌های فرسوده نوسازی و بازسازی شد.

در دولت‌های نهم و دهم از روش پرداخت تسهیلات به مالکان و همچنین ودیعه مسکن برای پیشبرد اهداف این بخش استفاده شد و به‌قول مسئولان قبلی وزارت راه و شهرسازی با تکیه بر این برنامه انقلابی در نوسازی بافت‌های فرسوده صورت گرفت. چه آن‌که معاون سابق وزیر راه و شهرسازی اسفند ماه ۹۱ از نوسازی ۹۰۰۰ هکتار بافت فرسوده شهری و روستایی در ۷ سال اخیر خبر داده و گفته بود: تا پیش از سال ۸۴ فقط ۹۰۰ هکتار از بافت‌های فرسوده کشور نوسازی شده بود.

مجید کیان‌پور تاکید کرد: حدود ۹ هزارهکتار از ۷۰ هزار هکتار موجود نوسازی شده است که سهم دولت نهم و دهم از این رقم حدود ۸۱۰۰ هکتار بوده است.

این در حالی است که روش موردنظر دولت دهم در نوسازی بافت‌های فرسوده همواره با انتقاد مسئولان کنونی وزارت راه و شهرسازی همراه بوده است. وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم بر این باور است که نوسازی بافت‌های فرسوده باید شهروند محور باشد، از سوی دیگر معاون وی در شرکت عمران و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری نیز بر این باور بوده و هست که باید دخالت دولت در نوسازی بافت‌های فرسوده متوقف شود.

محمد سعید ایزدی در این‌باره می‌گوید: سیاست‌ها با برنامه‌ها متفاوت است، اول باید سیاست‌های نوسازی بافت‌های فرسوده تدوین و برای آن برنامه‌های لازم تدوین و عملیاتی شود. سیاست ما در نوسازی بافت‌های فرسوده مشارکت عمومی است، به این معنی که از حضور مردم و مشارکت آنها در جریان بهسازی و نوسازی حمایت می‌کنیم. چه بخواهیم و چه نخواهیم پس از سال‌ها سعی، خطا و شکست خیلی از تجربه‌ها به این نتیجه رسیده‌ایم که دولت نباید به‌طور مستقیم در بافت‌های فرسوده دخالت کند.

وی تصریح کرد: باید برای تحقق اهداف برنامه‌های نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده مردم را توانمند کرده و از آنها پشتیبانی کنیم، برای این کار نیز باید مردم را تشویق کنیم.

وی با تاکید بر این‌که نقش دولت تسهیل‌گری است، یادآور شد: اساسا دولت تسهیل‌گر فرآیند بهسازی و نوسازی شهری با به قول وزیر راه و شهرسازی «بازآفرینی» شهری است.بنابراین برای این منظور به تبع دنبال تسهیلات می‌رویم، سعی می‌کنیم قول‌های داده شده اگر مسیر درستی را طی کرده، تقویت کنیم. از سوی دیگر به سمت مشوق‌ها می‌رویم که مردم، بخش خصوصی و سازنده‌ها را به عرصه بهسازی و نوسازی شهری وارد کند.

مدیرعامل شرکت عمران وبهسازی شهری ایران گفت: ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌ها با هدف کاهش بوروکراسی یکی از برنامه‌های ماست تا بتوانیم به سرعت زیرساخت‌های نوسازی و بهسازی شهری را فراهم آوریم.

ایزدی با اشاره به این‌که سه کار عمده برای تشویق مردم در عرصه سخت‌افزاری از اهمیت بالایی برخوردار است، افزود: اول تامین و تجهیز زیرساخت‌های شهری است، این مسئله جزو کارهایی نیست که مردم بتوانند انجام دهند و باید با کمک دستگاه‌های مرتبط و بخش خصوصی بتوانیم زیرساخت‌های شهری را ارتقا دهیم.

مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران گفت: دوم این‌که باید خدماتی مانند زمین بازی، پارک، مراکز خرید و… را با کمک بخش خصوصی به سطح متوسط شهری برسند. سوم این‌که باید در نوسازی و بهسازی الگوسازی داشته باشیم به این معنی که مدیریت شهری یک الگوی مناسب را ترویج دهد تا مردم بتوانند از آن استفاده کنند.

ایزدی تاکید کرد: دخالت دولت باعث می‌شود درگیر روزمرگی شویم، تمام تلاش به این سمت است که دولت نقش تسهیل‌گری داشته باشد. به‌طور کلی در نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده باید از مردم، بخش خصوصی و سازنده‌ها حمایت کنیم.

معاون وزیر راه و شهرسازی با تاکید بر این‌که شعار نمی‌دهیم، افزود:‌ باید کاری کنیم که زمینه‌های ورود مردم را به بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده فرآهم کنیم.

حال باید دید در هشت ماه سپری شده از عمر دولت یازدهم، وزارت راه و شهرسازی چه برنامه‌ای برای نوسازی بافت‌های فرسوده شهری داشته است. کارشناسان اقتصاد مسکن بر این باورند که دولت یازدهم برنامه مشخصی در این حوزه ندارد و اگر هم خلاف این ادعا باشد تمام برنامه‌های وزرات راه و شهرسازی همچنان روی کاغذ باقیمانده است.

*دولت اعتقادی به روش صحیح نوسازی ندارد

یک کارشناس اقتصاد مسکن در این‌باره گفت: دولت اعتقادی به روش صحیح نوسازی بافت‌های فرسوده شهری ندارد و برنامه‌های وزارت راه و شهرسازی به‌عنوان سیاستگذار و شهرداری به‌عنوان مجری در نوسازی بافت‌های فرسوده کارایی ندارد.

افشین پروین‌پور افزود: در ایران تقسیم وظایف در رابطه با نوسازی بافت‌های فرسوده به درستی انجام نشده و اجرای برنامه‌ها در این حوزه به عهده شهرداری‌ها و سیاستگذاری نیز بر عهده وزارت راه و شهرسازی است. به‌عبارت دیگر شناسایی بافت‌های فرسوده و فراهم کردن بسترهای لازم برای نوسازی وظیفه وزارت راه و نوسازی این بافت‌ها ازوظایف شهرداری‌هاست.

وی با تاکید بر این‌که با این روش از ظرفیت‌های بافت‌های فرسوده استفاده نمی‌شود، اظهار کرد: بافت فرسوده در خانه‌دار کردن اقشار کم‌درآمد نقش به‌سزایی می‌تواند داشته باشد، اما متاسفانه تناقض بزرگ مدیریتی و اختلافات سیاسی بین مجریان و سیاستگذاران این بخش باعث شده تا وزارت راه و شهرداری هر کدام کار خودشان را در این عرصه انجام داده و در نتیجه موفق نباشند.

وی با بیان این‌که در دنیا از روش «دوباره تنظیم زمین» برای نوسازی بافت‌های فرسوده استفاده می‌شود، بیان کرد: این روش حدود ۷۰ سال است که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد و کارایی بسیار بالایی دارد.این در حالی است که در ایران شهرداری از روش احیای پلاکی با ارائه یک سری مشوق تجمیع پلاک استفاده می‌کنند که در آن واحد فرسوده نوسازی می‌شود اما مشکل بافت فرسوده شهری از بین نمی‌رود.

*استراتژی دولت اشتباه است

یک کارشناس دیگر اقتصاد مسکن گفت: دولت قبل کارنامه خاصی در نوسازی بافت‌های فرسوده شهری نداشت و البته دولت قبلی نیز استراتژی اشتباهی در این حوزه دارد.

فرهاد بیضایی اظهار کرد: بر خلاف اعتقاد مسئولان وزارت راه و شهرسازی یکی از جاهایی که دولت باید در آن دخالت کند بافت‌های فرسوده است و مدل عدم دخالت دولت یک مدل اشتباه است.

وی با بیان این‌که مدل‌های دولت بیشتر کار نوسازی بافت‌های فرسوده را به سمت مردم سوق می‌دهد، تصریح کرد:‌ دولت قبل نیز همین برنامه نوسازی داوطلبانه بافت‌های فرسوده را دنبال کرد که دارای مشکلاتی از جمله عدم تخصص مردم در این بخش بود.

کارشناس اقتصاد مسکن با اشاره به این‌که در دولت قبل دفاتر تسهیل‌گری در زمینه نوسازی بافت‌های فرسوده تشکیل شد، بیان کرد: این دفاتر موفق نبوند و در نهایت نتیجه این شد که دولت قبل کارنامه خاصی در نوسازی بافت‌های فرسوده نداشت.

بیضایی با یادآوری این‌که تنها تعدادی نوسازی پلاکی انجام شد، خاطرنشان کرد: برای نوسازی بافت‌های فرسوده باید حلقه هماهمنگ کننده وجود داشته باشد که البته در این زمینه نتوانسته چاره‌ای بیاندیشد.

وی با بیان این‌که مشکل اصلی در نوسازی بافت‌های فرسوده موضوع تامین سرانه‌ها و خدمات زیربنایی است، گفت: این‌که گفته می‌شود می‌خواهیم دخالت دولت را در نوسازی بافت‌های فرسوده متوقف کنیم، حرف اشتباهی است. شاید در شهر مانند تهران شهرداری بتواند به تنهای بافت‌های فرسوده را نوسازی کند، اما در شهرهای دیگر شهرداری این توانایی را ندارد و دولت باید در این امر دخالت کند.

وی با تاکید بر این‌که عدم دخالت دولت در نوسازی بافت‌های فرسوده استراتژی کاملا اشتباهی است، اظهار کرد:‌ با روش‌هایی که تاکنون مورد استفاده قرار گرفته نهایتا یک سری پلاک احیاء می‌شوند و بافت‌های فرسوده ناقص می‌مانند.

کارشناس اقتصاد مسکن با تاکید بر این‌که تامنی منابع مالی یکی از چالش‌های نوسازی بافت‌های فرسوده است، اظهار کرد: علاوه بر این‌که در نوسازی بافت‌های فرسوده باید مدیریت احیاء داشته باشیم، بلکه باید صندوق توسعه‌ای را برای تامین منابع مالی راه‌اندازی کنیم.

بیضایی با تاکید بر این‌که دولت برنامه‌ای در این رابطه ندارد، گفت: در دنیا نوسازی بافت‌های فرسوده به شرکت‌های «توسعه‌گر» محول شده و در ایران نیز باید این برنامه عملیاتی شود تا شاهد نوسازی اصولی بافت‌های فرسوده شهری باشیم.

با وجود این‌که وزیر راه و شهرسازی نگرانی خود رادر خصوص روند نوسازی بافت‌های فرسوده اعلام کرده، اما در هشت ماه سپری شده از عمر دولت یازدهم برنامه‌‌ای متمایز از برنامه‌های قبلی در این بخش اجرایی نشده است. حدود ۷۶ هزار هکتار بافت فرسوده شهری از یک جهت فرصتی استثنایی برای ساخت واحدهای مسکونی و متعادل کردن عرضه و تقاضاست و از سوی دیگر تهدیدی است که با وقوع یک زلزله خسارات جبران‌ناپذیری را به‌دنبال دارد. گفته می‌شود در صورت وقوع زلزله‌ای نه چندان قوی در تهران (به دلیل بافت فرسوده شهری) حدود سه میلیون نفر را به کام مرگ می‌روند.

حال باید دید آیا برنامه‌ای متمایز و به‌روز برای نوسازی بافت‌های فرسوده شهری اجرایی می‌شود؟