مذاکره گری راهکار نوسازی بافت های فرسوده

به گزارش خبرگزاری مهر، پنجمین نشست از سلسله نشست های تخصصی شورا با موضوع رویکرد ها و روش های حل تعارض در پروژه های شهری و با سخنرانی دکتر مجتبی رفیعیان دانشیار گروه شهر سازی دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد.

توجه به مذاکره گری و میانجی گری به عنوان یک اصل تخصصی در مدیریت شهری و نیز توجه به اقلیت های مخالف در پروژه های شهری و برآوردن انتظار آنان از جمله موضوعات مطروحه در این نشست بود.

مجتبی رفیعیان در ابتدای نشست با اشاره به ساختارهای برنامه ریزی شهری در قرن بیستم گفت: از زمانی که برنامه ریزی شهری به عنوان یک اصل مدرن پذیرفته شد ما با سه رویکرد در برنامه ریزی شهری مواجه بودیم. رویکرد نخست که از آن به عنوان رویکرد سنتی یاد می شود و مبنای آن تنها برآوردن نیاز شهروندان بود.

وی ادامه داد: از دهه ۶۰ تا ۸۰ شاهد شکل گیری رویکرد دیگر در برنامه ریزی شهر بودیم که از آن به عنوان رویکرد سیستمی یاد می شود و در آن نیاز های شهر با حل کردن متغیر ها و فعال کردن بازار ها میسر می شد.

دانشیار دانشگاه هریوت وات اسکاتلند افزود: از سال ۱۹۸۰ به تدریج نگاه عقلانیت سیستمی که شهر را یک دنیای مکانیکی توصیف می کرد به رویکرد ارتباطی و مشارکتی تغییر جهت داد ، اتفاقی که سبب شد  نگاه عقلانیت ابزاری به نگاه عقلانیت ارتباطی تبدیل شود و رویکرد ارتباطی شکل گیرد.

رفیعیان ابراز کرد: رویکرد سوم مبنای برنامه ریزی شهری در دنیای امروز است و بنابراین ما نیز می بایست از این رویکرد پیروی کنیم.

وی با اشاره به برخی کلید واژه ها در رویکرد ارتباطی گفت: برای ورود به  رویکرد ارتباطی باید با کلید واژه هایی نظیر سیاست گذاری عمومی، تعارض، الگوهای مشارکت عمومی ، مذاکره گری یا میانجی گری آشنا بود.

وی اضافه کرد: سیاست گزاری عمومی مجموعه اقدامات هدفمند به وسیله نهاد های رسمی و غیر رسمی را شامل می شود که در این بخش، بخش عمومی که از آن به عنوان دولت و نهاد های دولتی یاد می شود و بخش خصوصی و مردم را در بر می گیرد.

در این سیاست گزاری دولت و نهاد های دولتی ادعای این را دارند که حافظ منافع عمومی هستند بنابراین بر اقداماتی که منافعه اکثریت را به همراه داشته باشد اصرار می ورزند اما آیا منافع گروه های مخالف اقلیت نیز در نظر گرفته می شود. به عنوان مثال در احداث یک بزر گراه منافع گروهی از جامعه به عنوان اقلیت در نظر گرفته می شود اما قطعا گروه هایی از احداث بزرگراه و یا یک طرفه کردن خیابان متضرر می شوند که این تضرر می تواند اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی باشد ،پس باید دید آیا منافع این گروه ها در نظر گرفته می شود؟

دکتر رفیعیان سخنان خود را اینگونه ادامه داد که وقتی انتظارات این گروه های اقلیت برآورده نشود این گروه های از اهرم هایی استفاده می کنند که از طریق این اهرم ها اجرای پروژه ها متوقف می کنند و این به معنی عدم تحقق پذیری پروژه ها است که مهمترین چالش مدیریت شهری می باشد.

وی تصریح کرد: پس گام نخست در رویکرد مشارکتی و اجتماعی باید شناسایی بازیگران و گروه های مخالف و پیشگیری از عدم تحقق پذیری پروژه ها می باشد. این بازیگران ممکن است به تعداد اندک باشند اما باید شناسایی شوند.

رفیعیان تاکید کرد: خیلی وقت ها ما به منافع محلی بی توجه هستیم در حالی که همین منافع می توانند در توقف پروژه های بزرگ موثر باشند. بی توجهی به این منافع می تواند در ایجاد صدای خاموش (سکوت  همراه  نارضایتی ) همراه باشد و این زمانی است که ما ذینفعان را دخالت نمی دهیم که این امر  نوعی مقاومت پنهان را شکل می دهد.

این محقق و برنامه ریز برجسته شهری اضافه کرد: دقیقا از این نقطه است که تعارضات شکل می گیرد تعارض به معنای آن است  که یک طرف دچار خسارت شود و دیگری آگاهانه مسبب این خسارت باشد.

تعارض موضوعی بود که در رویکرد سنتی برنامه ریزی شهری نادیده گرفته می شود اما امروز در رویکرد ارتباطی دارای اهمیت است.

رفیعیان خاطر نشان کرد: تعارض زمانی شکل می گیرد که ذینفعان را در اجرای یک پروژه نادیده بگیریم و  همانطور که اشاره شد می تواند سبب عدم تحقق پذیری پروژه های شهری شود که پاشنه آشیل شهر سازی نیز همین موضوع است.

وی با اشاره به مفهوم ذینفعان افزود: ذینفعان گروه هایی هستند که به هر نحوی از اهداف یک سازمان تاثیر می پذیرند. تا سال ۱۹۷۰ برنامه ریزان شهری با مشکل مواجه نبودند از آن سال به بعد با شکل گیری گروه های ذینفع بود مشکلات برنامه ریزی شهری آغاز شد . تا قبل از این الگو های مدیریت شهری اکثریت گرا بود ولی با رویکرد ارتباطی باید همه گروه ها در نظر گرفته می شد.

وی ادامه داد: با پیدایش گروه های ذینفع و شکل گیری تعارض ها روش های حل تعارض در حوزه مهندسی شهری به کار گرفته شد که از مهمترین آن می توان به روش تعاملی اشاره کرد. نظریه ارتباطی نیز در این خصوص شکل گرفت که بر اساس آن حوزه شهر سازی یک تعامل دموکراتیک معرفی شد.

رفیعیان یاد آور شد : بر اساس نظریه ارتباطی مشارکت گروه های ذینفع در فرایند پروژه ها سبب تحقق پذیری آنان شد و این گونه الگوریتم ارتباطی شکل گرفت.

وی در ادامه با اشاره به الگو های مشارکت عمومی گفت: تبدیل مشارکت غیر فعال به مشارکت فعال یکی از راهکار هایی است که می تواند در تحقق پذیری پروژه ها موثر باشد که یکی از راهها ی برانگیختن مشارکت عمومی مذاکره گری و میانجی گری است. گروه های مشارکت کننده یا ذینفعان وقتی این قابلیت را پیدا می کنند که پای میز مذاکره بنشینند یقینا آماده مشارکت در فعالیت های عمومی خواهند شد چرا که در این مذاکره منافع و سود انتظاری آنان نیز در نظر گرفته می شود. پر واضح است که با مشارکت عمومی می توان نسبت به کاهش هزینه ها و افزایش کارایی مدیریت شهری امید بست.

رفیعیان با بیان اینکه میانجی گری تخصصی حلقه مفقوده مدیریت شهری امروز ما است تصریح کرد: امروزه میانجی گری و مذاکره گری با ذینفعان یک تخصص و تکنیک خاص است که متاسفانه ما در پروژه های شهری از آن بی بهره هستیم. به عنوان مثال نوسازی بافت های فرسوده با میانجیگری در قالب یک فضای تعاملی میسر خواهد شد اما زمانی که در دفاتر تسهیل گری نوسازی شهر ساز و معمار را به عنوان میانجیگر معرفی می کنند قطعا این کار به سرانجام نمی رسد چرا که فضای تعاملی به وجود نمی آید. از سوی دیگر میانجیگر ها باید اختیارات لازم را داشته باشند تا به وعده هایی که می دهند عمل کنند.

وی با ذکر چند نمونه سخنان خود را ادامه داد و افزود: سال ۱۹۹۸شهرداری وین اتریش تصمیم  گرفت میدانی را به فضای بازی و تفریحی تبدیل کند. با ابلاغ این تصمیم عده ای موافق  شدند و عده ای معارض. معارضان بازنشستگانی بودند که اعتقاد داشتند با این کار آرامش روانی و آسایش آنان تهدید می شود و موافقان هم خانواده های  دارای فرزند بودند. شهرداری وین بلافاصله اقدام به ایجاد این فضا نکرد و در اینجا میانجیگر ها وارد شدند و  در یک فضای تعاملی خواست ها و انتظار ذینفعان  شنیده شد. جالب این جاست از کودکان خواسته شد که پروژه ای تحت عنوان صدا و سکوت را به اجرا بگذارند به این ترتیب که هم کودکان از بازی و تفریح لذت برند و هم ساکنان همجوار در رنج و عداب نشوند. بدین ترتیب این پروژه عملیاتی شد. از اینرو وقتی در یک فضای تعاملی به خواست ها و انتظارات ذینفعان توجه شود امکان دارد که یک مخالف معارض و سرسخت به یک موافق مشارکت جو تبدیل شود.

رفیعیان خاطر نشان کرد: بر همین اساس مدیریت شهری باید در ایجاد این فضای تعاملی در راستای تحقق پروژه های شهری همت گمارد. البته ذکر این نکته لازم است که در ایجاد فضای تعاملی از جبهه گیری ها ، نگاه بالادست به پایین دست و نادیده گرفتن ظرفیت های اجتماعی باید پرهیز کرد.