تیمچه، اثری منحصر به فرد در معماری

محمدرضا پورجعفر در نشست تخصصی نقد و بررسی وضعیت موجود شهر قم، افزود: تیمچه‌ها از جمله فضاهای شهری تخصصی تجاری- فرهنگی- مذهبی تکین و منحصر به فرد ایران در دوره اسلامی، نسبت به این گونه فضاها در دیگر نقاط جهان است. وی بیان کرد: عملکرد، فضا و کالبد مکان شهری قم در دوره قاجار در راستای کمال گرایی در طراحی شهری به خوبی تجلی و تبلور فیزیکی یافت.

پورجعفر با بیان اینکه توسعه فرهنگ این گونه فضاهای شهری در بین جامعه طراحان شهری، کسبه بازار و شهروندان از دیرباز استمرار داشت، گفت: در اواخر دوران قاجار و بخصوص اوایل پهلوی اول فرهنگ پر زرق و برق غرب بر فرهنگ غنی طراحی شهری ایرانی- اسلامی سایه انداخت و این چنین فضاهای تخصصی شهری جای خود را به پاساژهای دوران معاصر داد.

مدیرگروه شهرسازی دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس افزود: بازاریان و تجار برای استقبال از مشتریان داخل و خارج خود، تهیه و تدارک ایجاد فضایی عمومی و مجلل را وظیفه خود می دانستند و به راحتی برای طراحی و ساخت و ساز آن مشارکت، همکاری و هزینه می‌کردند. پورجعفر بیان کرد: تیمچه‌های موجود در سراسر گستره پهناور ایران اسلامی از شمال به جنوب و از شرق به غرب، همچون تیمچه‌های مظفری و امیر در تبریز، امین الدوله در کاشان، ملک در اصفهان، صرافیان در آباده و تیمچه بزرگ قم دلیلی بر این مدعاست.

وی با تاکید براینکه فضای عمومی این تیمچه‌ها تا حدودی چند عملکردی می‌باشد، گفت: این فضاهای شهری تخصصی تجاری در دهه محرم به راحتی تغییر کاربری داده و برای برنامه‌های مذهبی- فرهنگی مورد استفاده عموم قرار می‌گرفته است. به گفته وی فرهنگ تغییر کاربری با دل و جان صورت می‌گیرد و نه با زور اجرائیات شهرداری و انتظامات، اما این اتفاقات تحسین برانگیز در پاساژهای دوران معاصر کمتر اتفاق می‌افتد.

جعفرپور ضمن اشاره به تیمچه‌های معروف کشور ایران و دسته بندی آن‌ها بر اساس تعیین موقعیت، نحوه عملکرد،گفت: در این مقاله به وسعت، شکل و فرم، مسقف و غیر مسقف بودن، تزئینات و … به ویژگی‌های تیمچه بزرگ قم نسبت به دیگر تیمچه‌ها پرداخته می‌شود. وی در پایان خاطرنشان کرد: در راستای توجه به فرهنگ غنی طراحی شهری ایرانی- اسلامی در طرح‌های موضعی آتی شهری توصیه‌هایی نیز ارائه خواهد شد.