چالش‌ پیش ‌روی نوسازی شهری

فقر شهری به عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش ‌رو در محله‌ها و محدوده‌های هدف بهسازی و نوسازی شهری در ابعاد مختلف ظهور یافته است.

سه معضل ایمنی، فقر شهری و بحران هویت از مسایل کلیدی گریبانگیر محدوده های وسیعی از شهرهای کشور است (بیش از ۱۳۰ هزار هکتار مشتمل بر ۵۶ هزار هکتار محلات نابسامان میانی، ۲۱ هزار هکتار محدودهای تاریخی مراکز شهری و ۵۳ هزار هکتار سکونتگاه های غیر رسمی که رقمی بالغ بر سی درصد بافت های شهری موجود کشور را در بر می گیرد). در این محدوده ها، جمعیتی بالغ بر ۱۷ میلیون نفر (حدود بیست درصد جمعیت شهری کشور) ساکن اند. در جهت بهره‌مندی ساکنان این محدوده‌ها از محیط زندگی مناسب، فرصت های برابر اشتغال و درآمد و برخورداری آن‌ها از استانداردهای مسکن، سرانه فضاهای عمومی، خدمات شهری و زیرساخت‌های شهری در سطح میانگین شهر، ضروری است سه راهبرد کلیدی زیر به عنوان محورهای موضوعی استراتژیک در فرایند تدوین برنامه جامع بازآفرینی پایدار شهری مورد توجه قرار گیرد.

۱- کاهش فقر شهری و پیش‌گیری از بازتولید آن در محله‌ها و محدوده‌های هدف

فقر شهری به عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش‌رو در محله‌ها و محدوده‌های هدف بهسازی و نوسازی شهری در ابعاد مختلفی چون عدم امنیت مالکیت، فقر درآمدی ساکنان، آسیب‌پذیری معیشت شهروندان، عدم امنیت فردی، فقر سلامت و بهداشت فرد و محیط، فقر آموزشی، فقر حقوقی و محرومیت اجتماعی و سیاسی در شکل فقدان جایگاهی تعریف شده برای شهروندان در نظام برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در بافت‌های هدف، بروز و ظهور یافته است. کاهش فقر شهری و پیش‌گیری از بازتولید چرخه فقر شهری در محدوده‌های هدف که بعنوان یکی از اهداف کلان برنامه جامع بازآفرینی پایدار شهری تعریف می‌شود تنها از طریق تعریف سیاست‌هایی چون توانمندسازی اقشار مختلف بویژه زنان و کودکان، ارتقای سرمایه اجتماعی و احقاق حقوق شهروندی قابل کنترل و کاهش خواهد بود.

۲- ارتقای تاب‌آوری شهری در محله‌ها و محدوده‌های هدف

 فرسودگی و ناپایداری ساختمان‌ها و زیر ساخت‌ها، مصالح غیر استاندارد، عدم بهره‌مندی از کیفیات مطلوب در ساخت‌وسازها در فرایند بازآفرینی و نوسازی شهری در کنار آسیب دیدگی زیست‌بوم‌ها و ، برهم خوردن تعادل خرداقلیم‌ها و مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی بر لزوم اتخاذ سیاست‌های مربوط به تاب‌آور نمودن شهرها تاکید دارند. در این زمینه متاسفانه باید اذعان نمود که ۲۷۴ شهر کشور که شامل کلیه شهرهای بزرگ و کلان شهرها و اغلب مراکز استان‌ها می‌باشند و نیمی از جمعیت شهری کشور را در خود جای داده‌اند در خطر زلزله بالا و بسیار بالا قرار دارند . استقرار ۳۴ درصد از مساحت ۱۴ کلان شهر کشور و به‌طور کلی ۵۹ درصد مساحت شهرهای بالای ۲۵ هزار نفر جمعیت کشور در پهنه‌ی خطر زلزله بالا و بسیار بالا، تهدیدی جدی برای کشور به‌شمار می‌رود که در صورت وقوع زلزله با قدرت ۵ الی ۷ ریشتر آسیب‌های جبران‌ناپذیر انسانی و خسارت‌های مالی هنگفتی را به کشور تحمیل خواهد کرد. از این‌رو به‌نظر می‌رسد اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های ارتقای تاب‌آوری شهری در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری در شکل برنامه‌هایی چون ارتقای کیفیت ساخت وساز، مقاوم‌سازی ابنیه و تامین و ارتقای زیرساخت‌های اساسی، ارائه خدمات و امکانات محلی، توجه به زیست بوم و خرداقلیم در طرح‌های نوسازی در کنار برنامه‌های نرم‌افزاری و پشتیبان بتواند گامی اساسی در پیشگیری و کنترل تبعات ناشی از بلایای طبیعی در شهرها باشد.

۳- ارتقای هویت، تعلق مکانی در ساکنان محله‌‌ها و محدوده‌های هدف

نابسامانی فضائی- کالبدی و افت منزلت اجتماعی- مکانی شهرها بویژه در محدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری نیز از مسائل عمده‌ی کنونی به ‌شمار می‌رود. بی توجهی به ارزش های تاریخی و تخریب ثروت های فرهنگی از یکسو و ساخت و سازهای جدید بدون توجه به الگوهای بومی و اقلیم معماری محلی از سوی دیگر با عث بروز نابسامانی های بسیار در این محدوده ها شده است. بحران هویت و عدم توجه به ارزش‌های فرهنگی-اجتماعی، کاهش حس تعلق به مکان و نابسامانی‌ها در استقرار و توزیع جمعیت برای رسیدن به تراکم بهینه و محیطی مناسب برای شهروندان، برخورداری از خدمات و امکانات از جمله مسائل کنونی در این محدوده‌ها به‌شمار می‌رود که نیازمند تعریف برنامه‌هایی مرتبط همچون الگوسازی، مرمت و استفاده مجدد، بازآفرینی فرهنگ مبنا و ارتقای همبستگی اجتماعی و در قالب شیوه ‌های مشارکت مردمی به منظور ارتقای کیفیت مکانی در قلمروهای عمومی و حفظ و ارتقای حس تعلق ساکنان در فرایندهای بهسازی و نوسازی شهری است.

گذار از مشارکت تشریفاتی به مشارکت واقعی مردم و بهره مندی از هم افزایی منابع و فرصتها در راستای ثبات، توسعه و اعتلای کشور، اقدامی فراگیر بوده که نقش دولت در تحقق آن انکار پذیر است . لذا ضروری می نماید دولت تدبیر و امید با نگاه عدالت خواهانه و حمایتگرانه خویش ، در راستای تحقق عملی موضوع حقوق شهروندی، با نگاه ویژه به عرصه های هدف بهسازی ، بازآفرینی پایدار شهری را به عنوان یکی از سیاستهای دارای اولویت مورد تائید و رسیدگی قراردهد.