بازار ارومیه تجلی معماری صفویه

بازار قدیمی ارومیه که در زمان قبل از نفوذ زندگی ماشینی مرکز ثقل داد و ستد و در بین بافت قدیمی مرکز تجاری اجتماعی شهر محسوب می شد، دارای اهمیت ویژه ای بوده است. این بافت در گوشه جنوب شرقی شهر قرار داشته و توسط دروازه های قدیمی که در مجاورت آن است محصور شده بود، در حال حاضر با توسعه و نوسازی شهر، هسته مرکز بازار شامل قسمتهای تجاری و مذهبی آن باقیمانده است که وجود تیمچه ها، سراها، مسجد و حمام ها دال بر آبادانی و تحرک این بخش از شهر در زمانی نه چندان دور بوده که امروز با مرمت و ساماندهی به سوی جهانی شدن گام بر می دارد.

در این راستا طی ۲ سال گذشته جلسه ساماندهی بازار بزرگ سنتی ارومیه یکی از موضوعات داغ فرمانداری این شهرستان بوده تا مقدمات و زیرساختهای لازم برای جهانی شدن این اثر کم نظیر تاریخی و فرهنگی فراهم شود، که مرمت و بازسازی قسمتهای مختلف بازار، ساماندهی سیستم برق و فاضلاب و آزادسازی محوطه اطراف بازار انجام شد.

فرمانداری ارومیه نیز جلسه ای برای ساماندهی و بررسی وضعیت بازار سنتی ارومیه به عنوان یکی از هزار شهر جهان ثبت شده در فهرست یونسکو برگزار و جواد شریف نژاد فرماندار ارومیه در این جلسه با اشاره به امکان در نوبت بودن بازار بزرگ سنتی ارومیه جهت ثبت نهایی و اقداماتی که تاکنون انجام شده، گفت: با رفع معضلات موجود بر سر راه ثبت این بازار می توان از مزایای جهانی شدن آن درجهت توسعه فضای اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی شهر زیبای ارومیه بهره مند شد.

جواد شریف نژاد با بیان اینکه مجموعه تخت سلیمان و قره کلیسای چالدران ۲ اثر ثبت شده جهانی آذربایجان غربی هستند، اظهار داشت: ثبت جهانی بازار ارومیه گام سوم خواهد بود که هماهنگی و همکاری جانبه ادارات شهرستان در جهت رفع موانع و مشکلات موجود در بازار ارومیه و تسریع در اجرای عملیات ساماندهی در این جهت ضروری است.

دستگاه های خدمات رسان مشکلات زیرساختی بازار را رفع کنند

وی همچنین از سازمانهای خدمات رسان خواست تا با تهیه و اتمام طرح های کاملی در جهت رفع موانع و مشکلات از قبیل فاضلاب بازار و کانالهای مسدود شده قدیمی موجود و نیز ساماندهی امورات مرتبط با برق و گاز راسته ها و تیمچه ها و طرح آن در جلسه آتی اقدام کنند، گفت: این دستگاه ها باید گامهای عملی و جدی در راستا بر دارند.

فرماندار ارومیه در پایان تاکید کرد: سازمانها و ادارات باید کمبودهای احتمالی موجود در زمینه احیای سیستم بازار و ابنیه تاریخی را با مطالعات تطبیقی در شهرهای دیگر کشور یا کشورهایی که به مانند ایران از بازارهای تاریخی بهره مند هستند را با استفاده از دانش و تجربیات متخصصان رفع کنند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی نیز در این جلسه با اشاره به عزم جدی موجود برای ثبت این اثر مهم تاریخی گفت: سالها نسبت به بازار قدیمی ارومیه کم توجهی شده که امیدواریم این نقیصه جبران شود چرا که بازار سنتی سندی از شعور و معرفت مردمان سرزمین ایران اسلامی و هویتی ما به شمار می آید.

جعفر ذوالفقاری همچنین از تهیه و تدوین دفترچه هایی برای راهنمایی بازاریان برای اعمال هرگونه تغییرات و تعمیرات احتمالی خبر داد و افزود: در این دفترچه ها الگوهای پیشنهادی خود را به بازاریان ارائه می کنیم.

با دخل و تصرفاتی که براثر انقلاب صنعتی و زندگی مدرن در کالبد شهر ارومیه بوجود آمده، قسمتهای زیادی از بافت قدیمی مخصوصاً بخش تجاری شهر منهدم یا اتصال آنها از هم گسیخته شده، به طوریکه در حال حاضر قسمت کوچکی از بافت قدیمی بازار حد فاصل دو خیابان و میدان نوساز در شمال شرقی شهر قرار گرفته و یکی از حمامهای قدیمی در قسمت دیگر شهر. در حال حاضر بخش عمده و سالم بازار قدیمی ارومیه در بین خیابا نهای عسگرآبادی، امام، مهاباد و اقبال محصور بوده، قدمت این بنا به دوره صفویه می رسد که ۲۲ خردادماه سال ۶۲ به شماره ۱۶۳۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

در بازار ارومیه هر راسته و بخشی، از سبک و شکل خاص دوره خود پیروی کرده است. بقایای به جای مانده، نمایانگر ذوق معماری دوره های مختلف است. علی رغم تنوع شکل طاق ها، چشمه و گنبدها مجموعه بازار از سادگی ویژه ای برخوردار است. به عبارت دیگر هیچ نوع کاشیکاری، گچبری و سنگ کاری در آن دیده نمی شود.

سردر ورودی اصلی بازار ارومیه از طرف مسجد اعظم، یکی از زیباترین جلوه های قدیمی معماری ایران است، مجموعه بازار ارومیه متشکل از راسته های اصلی و فرعی متعددی است که از نظم و نقشه خاصی پیروی نمی کند بلکه در طی دوره های مختلف به تدریج در محور طولی و عرضی گسترش یافته است قسمتی از بازار دو طبقه است.

در این مجموعه همچنین تعدادی سرا، چهارسوق، تیمچه و حمام های قدیمی وجود دارد. راسته های بازار هرکدام وابسته به صنف خاصی است و بر همین اساس نامگذاری شده اند، این بازار همچنان هسته مرکزی خرید و فروش اهالی این منطقه است. مصالح تمام راسته بازار و چهارسوها از آجر و اغلب بدون اندود ساده گچ است.