پایان نامه نقش موتورسیکلت در حمل و نقل درون شهری و اثرات آن بر ترافیک تهران

نویسنده:  حسین عبدالله زاده
استاد راهنما: دکتر علی خاکساری
استاد مشاور: دکتر فتاح شریف زاده
تاریخ شروع: ۱۳۸۸/۳/۳
دانشگاه: علامه طباطبایی
مقطع: کارشناسی ارشد
رشته تحصیلی: مدیریت شهری

این پایان نامه مورد حمایت مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران قرار گرفته است.

چکیده
مساله حمل و نقل، این روزها گریبانگیرهمه افراد جامعه گشته است. اگر برنامه ریزی و مدیریت علمی نداشته باشیم، زمانی نخواهد گذشت که با افزایش جمعیت، حجم ترافیک، که نسبت مستقیم با افزایش جمعیت دارد، رفت و آمد شهر ها را فلج خواهد کرد، که این امر عملا در کلانشهر تهران مشهود است. با توجه به اینکه در ترافیک ، سه عامل مهم انسان، وسیله نقلیه و جاده نقش اصلی را ایفاء می کنند و هر کدام از عوامل به نوبه خود از فواید و معایب خاصی بر خوردارند که این امر خود نیز اثر مستقیم بر روان شدن یا حجیم شدن ترافیک دارد. موتورسیکلت درسیستم حمل ونقلی تمامی کشورهای  دنیا حضور داشته و اکثر کشورها، سرمایه گذاری های قابل توجهی برای بهبود وضعیت این سیستم در زمینه های مختلف، انجام داده اند. موتورسیکلت، وسیله نقلیه ای است که حداکثر ۲۵%  سطح اشغال شده توسط یک اتومبیل را اشغال، حدود ۲/۷% حمل و نقل درون شهری، کاهش روزانه میلیونها سفر درون شهری ، ایفای وظیفه ای قابل ملاحظه در بخش حفظ امنیت اجتماعی، امدادی، کاهش مصرف سوخت، کاهش عمر مفید تلف شده ، ایجاد فرصت های شغلی و …… که تمامی موارد تاثیر بسزائی در اقتصاد کشور داشته و نقش قابل ملاحظه ای را ایفا می کند. البته ناگفته نماند که این وسیله نقلیه معضلاتی را نیز برای جامعه و شهروندان بوجود می آورد که این معضلات با یک برنامه ریزی درست فرهنگی، آموزشی و اجرای قوانین بطور صحیح و مطلوب، قابل کنترل و کاهش مستمر خواهد بود. برای این منظورو پی بردن به یک سری ابهامات موجود و ریشه ای از واقعیت های نهفته در مورد موتورسیکلت، انجام تحقیقی با عنوان  "نقش موتور سیکلت در حمل ونقل درون شهری و اثرات آن بر ترافیک تهران  " ضروری به نظر می رسید.
هدف اصلی این تحقیق، تعیین میزان نقش موتورسیکلت در حمل و نقل درون شهری و اثرات آن بر ترافیک تهران  درسال    1387می باشد. از اهداف فرعی نیزمی توان به تعیین راه های میزان افزایش رضایتمندی مشتریان، تعیین روش های افزایش رضایت راکبین و تعیین روش های ساماندهی این ناوگان حمل و نقلی، اشاره نمود.  این پژوهش از نظرروش تحقیق پیمایشی- توصیفی است وجامعه آماری آن عبارت است از: دست اندکاران، متولیان امور، سازمان های دارای وسیله نقلیه موتورسیکلت، پیک های موتوری، استفاده کنندگان از پیک موتوری و افرادی که موتورسیکلت به عنوان وسیله نقلیه شخصی آنان می باشد که از این میان تعداد ۳۷۷ نفر (مورد ) به عنوان نمونه آماری برگزیده و مورد بررسی قرار گرفته اند. ابزار اندازه گیری در این تحقیق۵ پرسش نامه مجزا ازهم جمعا" حاوی ۸۶ سوال بوده که بعد از اتمام مطالعات نظری پژوهشگر و با استفاده از نظرات صاحبنظران و راهنمائی اساتید راهنما و مشاور تنظیم شده اند و ضریب آلفای کرونباخ آنها بالای ۸۰% استخراج شده است و نشان می دهد از اعتماد(پایائی) قابل قبولی برخوردارهستند. یافته های پژوهش نشان داد که میزان رضایت مشتریان و همچنین میزان رضایت شغلی راکبین در افزایش اثر بخشی این ناوگان موثر است. استفاده از موتورسیکلت منجربه کاهش ترافیک می شود. میزان آسایش و راحتی فکری قبل از آغاز سفر درون شهری و همچنین  درحین سفر درون شهری بر رضایت شهروندان تاثیر گذار است. ویژگیهای شغلی راکبین و روابط کاری و جبران خدمات راکبین بر رضایت شغلی آنان، موثر است.
کلمات کلیدی
حمل و نقل درون شهری،موتورسیکلت،ترافیک،اثربخشی

خلاصه پروژه:

مساله حمل و نقل، این روزها گریبانگیرهمه افراد جامعه گشته است. اگر برنامه ریزی و مدیریت علمی نداشته باشیم، زمانی نخواهد گذشت که با افزایش جمعیت، حجم ترافیک، که نسبت مستقیم با افزایش جمعیت دارد، رفت و آمد شهر ها را فلج خواهد کرد، که این امر عملا در کلانشهر تهران مشهود است. با توجه به اینکه در ترافیک ، سه عامل مهم انسان، وسیله نقلیه و جاده نقش اصلی را ایفاء می کنند و هر کدام از عوامل به نوبه خود از فواید و معایب خاصی بر خوردارند که این امر خود نیز اثر مستقیم بر روان شدن یا حجیم شدن ترافیک دارد. موتورسیکلت درسیستم حمل ونقلی تمامی کشورهای  دنیا حضور داشته و اکثر کشورها، سرمایه گذاری های قابل توجهی برای بهبود وضعیت این سیستم در زمینه های مختلف، انجام داده اند. موتورسیکلت، وسیله نقلیه ای است که حداکثر ۲۵%  سطح اشغال شده توسط یک اتومبیل را اشغال، حدود ۲/۷% حمل و نقل درون شهری، کاهش روزانه میلیونها سفر درون شهری ، ایفای وظیفه ای قابل ملاحظه در بخش حفظ امنیت اجتماعی، امدادی، کاهش مصرف سوخت، کاهش عمر مفید تلف شده ، ایجاد فرصت های شغلی و …… که تمامی موارد تاثیر بسزائی در اقتصاد کشور داشته و نقش قابل ملاحظه ای را ایفا می کند. البته ناگفته نماند که این وسیله نقلیه معضلاتی را نیز برای جامعه و شهروندان بوجود می آورد که این معضلات با یک برنامه ریزی درست فرهنگی، آموزشی و اجرای قوانین بطور صحیح و مطلوب، قابل کنترل و کاهش مستمر خواهد بود. برای این منظورو پی بردن به یک سری ابهامات موجود و ریشه ای از واقعیت های نهفته در مورد موتورسیکلت، انجام تحقیقی با عنوان  "نقش موتور سیکلت در حمل ونقل درون شهری و اثرات آن بر ترافیک تهران  " ضروری به نظر می رسید.

هدف اصلی این تحقیق، تعیین میزان نقش موتورسیکلت در حمل و نقل درون شهری و اثرات آن بر ترافیک تهران  درسال    1387می باشد. از اهداف فرعی نیزمی توان به تعیین راه های میزان افزایش رضایتمندی مشتریان، تعیین روش های افزایش رضایت راکبین و تعیین روش های ساماندهی این ناوگان حمل و نقلی، اشاره نمود.  این پژوهش از نظرروش تحقیق پیمایشی- توصیفی است وجامعه آماری آن عبارت است از: دست اندکاران، متولیان امور، سازمان های دارای وسیله نقلیه موتورسیکلت، پیک های موتوری، استفاده کنندگان از پیک موتوری و افرادی که موتورسیکلت به عنوان وسیله نقلیه شخصی آنان می باشد که از این میان تعداد ۳۷۷ نفر (مورد ) به عنوان نمونه آماری برگزیده و مورد بررسی قرار گرفته اند. ابزار اندازه گیری در این تحقیق۵ پرسش نامه مجزا ازهم جمعا" حاوی ۸۶ سوال بوده که بعد از اتمام مطالعات نظری پژوهشگر و با استفاده از نظرات صاحبنظران و راهنمائی اساتید راهنما و مشاور تنظیم شده اند و ضریب آلفای کرونباخ آنها بالای ۸۰% استخراج شده است و نشان می دهد از اعتماد(پایائی) قابل قبولی برخوردارهستند. یافته های پژوهش نشان داد که میزان رضایت مشتریان و همچنین میزان رضایت شغلی راکبین در افزایش اثر بخشی این ناوگان موثر است. استفاده از موتورسیکلت منجربه کاهش ترافیک می شود. میزان آسایش و راحتی فکری قبل از آغاز سفر درون شهری و همچنین  درحین سفر درون شهری بر رضایت شهروندان تاثیر گذار است. ویژگیهای شغلی راکبین و روابط کاری و جبران خدمات راکبین بر رضایت شغلی آنان، موثر است.

هدف اصلی

 تعیین میزان نقش موتورسیکلت در حمل و نقل درون شهری و اثرات آن بر ترافیک تهران

اهداف فرعی

۱- تعیین راههای میزان افزایش رضایتمندی مشتریان

۲- تعیین روشهای افزایش رضایتمندی راکبین

۳- تعیین روشهای ساماندهی این ناوگان

نتیجه گیری:

با توجه به نظر سنجی از مسئولین و متولیان امور که به نوعی با وسیله نقلیه موتورسیکلت سرو کار دارند، دریافتیم که این وسیله نقلیه نقش بسیار مثبتی را در روند ترافیک اجرا نموده که در صورت رعایت و اجرای ضوابط و قوانین از جانب طرفین (راکبین و مجریان قانون)، نقش فوق از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود. از طرفی، به طور میانگین بالای ۷۰ درصد از مسئولین فوق الذکر، وجود این وسیله نقلیه را در سیستم حمل ونقلی باویژگی های(کاهنده زمان سفر،کاهنده مصرف سوخت وآلایندگی،کاهنده هزینه های سفر، وسیله ای راحت و مناسب برای سفرهای درون شهری، موثر در جابه جائی)مورد تائید قرار داده و مواردی از جمله: آموزش و فرهنگ سازی، برنامه ریزی در زمینه های استاندارد سازی جهت ارتقاء کیفی و بستر سازی ( زیر ساخت ها) را (حدود ۸۰ درصد) جهت بهسازی و ایمنی بیشتر این ناوگان حمل و نقلی، توصیه و مورد تاکید قرار دادند.

ضمنا"، سازمان های دولتی و خصوصی که به نوعی از موتورسیکلت جهت انجام امور جاری خود استفاده می نمایند، پیک های موتوری، افرادی که به صورت پاره وقت از پیک های موتوری استفاده می نمایند و کسانی که موتورسیکلت به عنوان وسیله نقلیه شخصی آنان می باشد، مجموعا" بر این باورند که موتورسیکلت نقش حیاتی در سیستم حمل و نقلی کلان شهر تهران ایفاء نموده که در صورت عدم وجود این وسیله نقلیه، سیستم فوق دچار مشکلات خاصی گشته و ممکن است سیستم حمل و نقل این شهر را با بحران مواجه سازد.

وسیله نقلیه ای که روزانه حدود ۱۶ میلیون سفر درون شهری و بیش از ۶۰ میلیون محموله های مختلف را در شهر تهران جابه جا می نماید، مسلما" در سیستم حمل و نقل شهر تاثیر بسزائی گذاشته و سرمایه گذاری های لازم در جهت هدفمند نمودن، برنامه ریزی و ساماندهی این سیستم حمل و نقلی، می تواند نقش مثبت و سازنده ای را در مسایل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شهر ایفاء نماید.

بررسی های به عمل آمده از یافته های حاصل از جامعه نمونه آماری، نشان می دهد که با ضرایب بالائی، کلیه فرضیه های تعریف شده، مورد تائید قرار گرفته که این امر بیانگر آن است که میزان رضایت مشتریان و راکبین در افزایش اثر بخشی این ناوگان موثر بوده و موتورسیکلت نقش بسیار مثبتی در کاهش حجم ترافیک دارد. از طرفی، میزان آسایش و راحتی فکری قبل از آغاز و در حین سفر درون شهری، بر رضایت شهروندان موثر بوده و ویژگی های شغلی و روابط کاری و جبران خدمات راکبین، بر رضایت شغلی آنان تاثیر مثبت و خاصی دارد.

 در نهایت، از تحقیق فوق دریافتیم که وسیله نقلیه موتورسیکلت با توجه به شرایط فیزیکی خاص و کاربری های گوناگون و مناسب در سیستم حمل و نقلی، به ویژه حمل و نقل درون شهری، بالاخص در شهرهای پر جمعیت و حجم ترافیک بالااز جمله تهران، نقش مثبت و سازنده ای را ایفاء نموده که با تدوین اهداف و برنامه های لازم جهت رسیدن به اهداف فوق، اثرات قابل ملاحظه ای در کاهش (حجم ترافیک، زمان سفر، مصرف سوخت، انتشار آلایندگی، هزینه سفر، عمر مفید تلف شده، سطح مورد اشغال پارکینگ و معابر و امثالهم) داشته که نتیجه این امر، افزایش سرعت در جابه جائی کالای متناسب با ظرفیت وسیله نقلیه موتورسیکلت، روانتر شدن ترافیک و امثالهم، خواهد بود.

در نهایت دلایل استفاده بیش از حد موتورسیکلت در حمل و نقل درون شهری بویژه سفرهای درون شهری کلان شهر تهران را می توان به شرح زیر بیان نمود:

پائین بودن کیفیت و کمیت حمل و نقل عمومی، بالا بودن قیمت اتومبیل شخصی، استفاده غیر اصولی از اتومبیل شخصی، ارزان بودن قیمت موتورسیکلت و عدم اجرای درست ضوابط و مقررات در بخش های حمل و نقلی و استانداردی، منجر به گرایش مردم بسمت موتورسیکلت گردیده و استفاده بیش از حد و بی رویه آن را به ارمغان آورده است. زیرا استفاده از موتورسیکلت به دلیل نبودن جایگزین مناسب برای سیستم های حمل و نقلی ناتوان فعلی، گزینه ای مناسب می باشد. از طرفی، کثرت تقاضا به گونه ای می باشد که نه تنها نیروی انتظامی توان اعمال مقررات را نداشته، بلکه، سازمان های متولی نیز در نظارت کیفی آن در بخش تولید، از توان لازم برخوردار نیستند. بر همین اساس گرایش مردم نسبت به موتورسیکلت بیشتر گردیده که نتیجه آن استفاده بیش از حد و بی رویه از موتورسیکلت بوده و دید منفی جامعه نسبت به موتورسیکلت و موتورسوار را در پی خواهد داشت.

ولی اگر بتوان با برنامه ریزی مناسب، مسائل و مشکلات موجود را به گونه ای برطرف نمود، شاید بتوان امیدوار بود که استفاده از موتورسیکلت بسمت منطقی شدن رشد نموده و دید منفی شهروندان نسبت به این وسیله نقلیه و راکبین آن مثبت گردیده و به نقش واقعی آنان در بخش حمل و نقلی پی ببرند.

پیشنهادات:

پیشنهادهای اجرایی برای سازمان های مخاطب تحقیق

–         اجرای دقیق، کامل، به موقع و جدی تمام قوانین راهنمائی و رانندگی در مورد موتورسیکلت

–         یکپارچه نمودن تعدد مراکز تصمیم گیری در زمینه حمل و نقل و ترافیک به وسیله موتورسیکلت

–         استفاده از تحقیقات محققین در امر حمل و نقل و ترافیک به وسیله موتورسیکلت

–         برنامه ریزی اصولی در جهت کاهش سفرهای درون شهری شهروندان با موتورسیکلت

–         برنامه ریزی اصولی دولت در جهت حمایت از سیستم حمل و نقل با موتورسیکلت

–         آموزش و اطلاع رسانی مکرر توسط رسانه های گروهی در جهت اجرای درست قوانین رانندگی

–         ارزش نهادن به اوقات شهروندان و عدم تضییع حقوق شهروندی توسط مسئولین

–         ایجاد خط ویژه موتورسیکلت در معابر مجاز برای تردد موتورسیکلت در سطح شهر

–         مداخله قوه قضائیه در بحث تخلفات رانندگی با موتورسیکلت

–         ایجاد سیستم نظارتی واحد در بخش حمل و نقل با موتورسیکلت

–         همکاری جامع و کامل مسئولین در جهت بهینه سازی بخش حمل و نقل و ترافیک به وسیله موتورسیکلت

–         محول نمودن بعضی از وظایف اتومبیل ها در زمینه حمل و نقل کالا به موتورسیکلت

–         ساماندهی قانونی توام با حمایت های لازم برای سیستم حمل و نقل با موتورسیکلت

–         ایجاد حس اعتماد در بین راکبین موتورسیکلت جهت تامین حمایت های لازم

پیشنهادهایی برای  جامعه علمی:

–         تعیین هدف و تدوین استراتژی لازم جهت رسیدن به هدف در زمینه حمل و نقل با موتورسیکلت

–         تعیین هدف و تدوین استراتژی لازم جهت رسیدن به هدف در زمینه تولید موتورسیکلت

–         بررسی عوامل اصلی در تصادفات درون شهری با وسیله نقلیه موتورسیکلت

–         بررسی میزان اثر بخشی رعایت قوانین رانندگی توسط موتورسواران، در کاهش ناهنجاری های ترافیک(افزایش حجم ترافیک، تصادفات، جرایم و … )

–         بررسی دلایل قانون گریزی و عدم رعایت قوانین ترافیکی توسط موتورسواران

–         بررسی میزان آلاینده های منتشره توسط خودروها در شهر تهران

–         بررسی میزان آلاینده های منتشره توسط تایر خودروها در شهر تهران

–         تهیه و تدوین استاندارد آلاینده های صوتی و اجرائی شدن آن برای کلیه خودروها

پیشنهادهایی برای پژوهشگران آینده :

–         بررسی عوامل موثر در افزایش ایمنی موتورسواران و کاهش تصادفات

–         بررسی چگونگی ارائه خدمات توسط وسیله نقلیه موتورسیکلت با تاکید بر رعایت حقوق شهروندی

–         بررسی میزان اثر بخشی مدیریت یکپارچه حمل و نقل درون شهری در حمل و نقل و ترافیک با موتورسیکلت در کلان شهر تهران

–         بررسی عملکرد سازمان های متعدد متولی حمل و نقل درون شهری با وسیله نقلیه موتورسیکلت و اثرات تعدد تصمیم گیری در این سیستم

–         بررسی فواید تعویض موتورسیکلت های فرسوده در اقتصاد کشور از جنبه های مختلف

–         بررسی میزان کارائی و اثر بخشی ایجاد مرکز مستقل تحقیق و توسعه و آزمون استاندارد موتورسیکلت، در رشد و توسعه صنعت تولید موتورسیکلت در کشور