پایان نامه سنجش کیفیت محیط شهری در منطقه شش شهر تهران

نویسنده:  هیوا ارژنگ
استاد راهنما: دکترعلی شماعی- دکتر تهمورث بهروزی نیا
استاد مشاور: دکتر یداله کریمی پور
تاریخ شروع: ۶ماه تا ۳ سال
دانشگاه: تربیت معلم
مقطع: کارشناسی ارشد
رشته تحصیلی: جغرافیا و برنامه ریزی

این پایان نامه مورد حمایت مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران  قرار گرفته است.

چکیده:
    در دهه¬های اخیر موضوع کیفیت محیط شهری به یک بحث تخصصی و عمومی در جامعه تبدیل شده است و توجه مردم از اهداف مادی، به ماهیت زندگی در مجموعه¬های ناکارآمد شهری معطوف شده است. آنچه در این میان واضح است این است که تمام مشکلات شهری یک مولفه کیفیت محیطی دارند، به عبارت دیگر بسیاری از مشکلات محیطی به سرعت به مشکلات شهری تبدیل خواهند شد. به همین دلیل در سالهای اخیر توجه به ابعاد پایداری محیطی و کیفیت زندگی و اجتماعات سالم، باعث  توجه بیشتر به ابعاد کیفیتی در محیط¬های شهری و سکونتی شده است.
    پایان¬نامه حاضر با هدف سنجش کیفیت محیط شهری در منطقه شش تهران نگاشته شده است.        و بر آن است که با توصیف و تبیین مفهوم کیفیت، ضمن شناسایی مولفه¬های موثر بر بهبود کیفیت محیط شهری در منطقه مزبور، شاخصهای تاثیر گذار و چگونگی ارتباط این شاخصها را در محیط شهری منطقه مورد مطالعه بررسی نماید تا در نهایت بتواند با ارائه پیشنهاداتی زمینه مناسبی جهت ارتقای کیفیت محیط شهری در محدوده مورد مطالعه فراهم آورد. مدل نظری ارائه شده در این زمینه بر اساس چارچوب دیدگاه تحقیقات تجربی و با توجه به میزان رضایتمندی از محیط و آزردگی خاطر بنا نهاده شده است. بر اساس این مدل، به منظور ساختاربندی و ایجاد درخت ارزش کیفیت محیط در محدوده مورد مطالعه از روش کل به جزء (بالا به پایین) استفاده شده است که متشکل از شاخصها و زیر شاخص¬هایی در پنج سطح است. بر مبنای زیر شاخص¬های سطح آخر، سوالاتی در قالب پرسشنامه تدوین شد و کیفیت محیط شهری توسط ساکنین مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین روایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ تایید شد و اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی رگرسیون چند متغیره تجزیه و تحلیل شد. بر اساس نتایج بدست آمده از تحلیل، وضعیت کیفیت محیط شهری منطقه از نگاه شهروندان در حد متوسط با میانه ۳ (با توجه به میانه نظری ۳) است. اما میزان رضایتمندی ساکنان از کیفیت محیط شهری از سوی مخاطبان با ویژگی¬های فردی خانوارها (همچون سن، وضعیت اجتماعی-اقتصادی و مدت اقامت) تغییر می کند.
واژگان کلیدی:
کیفیت محیط، مولفه¬های کیفیت محیط، تحلیل سلسله مراتبی رگرسیون چند متغیره، منطقه شش تهران

خلاصه پروژه:

    در دهه­های اخیر موضوع کیفیت محیط شهری به یک بحث تخصصی و عمومی در جامعه تبدیل شده است و توجه مردم از اهداف مادی، به ماهیت زندگی در مجموعه­های ناکارآمد شهری معطوف شده است. آنچه در این میان واضح است این است که تمام مشکلات شهری یک مولفه کیفیت محیطی دارند، به عبارت دیگر بسیاری از مشکلات محیطی به سرعت به مشکلات شهری تبدیل خواهند شد. به همین دلیل در سالهای اخیر توجه به ابعاد پایداری محیطی و کیفیت زندگی و اجتماعات سالم، باعث  توجه بیشتر به ابعاد کیفیتی در محیط­های شهری و سکونتی شده است.

    پایان­نامه حاضر با هدف سنجش کیفیت محیط شهری در منطقه شش تهران نگاشته شده است.        و بر آن است که با توصیف و تبیین مفهوم کیفیت، ضمن شناسایی مولفه­های موثر بر بهبود کیفیت محیط شهری در منطقه مزبور، شاخصهای تاثیر گذار و چگونگی ارتباط این شاخصها را در محیط شهری منطقه مورد مطالعه بررسی نماید تا در نهایت بتواند با ارائه پیشنهاداتی زمینه مناسبی جهت ارتقای کیفیت محیط شهری در محدوده مورد مطالعه فراهم آورد. مدل نظری ارائه شده در این زمینه بر اساس چارچوب دیدگاه تحقیقات تجربی و با توجه به میزان رضایتمندی از محیط و آزردگی خاطر بنا نهاده شده است. بر اساس این مدل، به منظور ساختاربندی و ایجاد درخت ارزش کیفیت محیط در محدوده مورد مطالعه از روش کل به جزء (بالا به پایین) استفاده شده است که متشکل از شاخصها و زیر شاخص­هایی در پنج سطح است. بر مبنای زیر شاخص­های سطح آخر، سوالاتی در قالب پرسشنامه تدوین شد و کیفیت محیط شهری توسط ساکنین مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین روایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ تایید شد و اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی رگرسیون چند متغیره تجزیه و تحلیل شد. بر اساس نتایج بدست آمده از تحلیل، وضعیت کیفیت محیط شهری منطقه از نگاه شهروندان در حد متوسط با میانه ۳ (با توجه به میانه نظری ۳) است. اما میزان رضایتمندی ساکنان از کیفیت محیط شهری از سوی مخاطبان با ویژگی­های فردی خانوارها (همچون سن، وضعیت اجتماعی-اقتصادی و مدت اقامت) تغییر می کند.

اهداف تحقیق :

الف) سنجش کیفت محیط شهری در منطقه شش تهران

۱٫  شناسایی وضعیت عمومی کیفیت محیط شهری در منطقه شش تهران؛

۲ . شناسایی مولفه های موثر بر بهبود کیفیت محیط شهری در منطقه مذکور؛

۳ . بررسی تاثیر ویژگی های شخصی خانوارها بر روی میزان ادراک ساکنان از کیفیت محیط شهری شان؛

ب) با شناختی که از وضعیت منطقه حاصل می شود؛

۴ . ارائه پیشنهاداتی جهت ارتقای کیفیت محیط شهری در محدوده مورد مطالعه؛

۵ . فراهم آوردن زمینه مناسبی برای تصمیم­گیری مدیران شهری منطقه؛

۵ . فراهم آوردن زمینه­ای به منظور انجام مطالعات تطبیقی و مقایسه­ای بین محیط های شهری مناطق تهران و حتی کشور.

نتایج:

  1. بر اساس نتایج بدست آمده از آمارهای توصیفی کیفیت محیط شهری منطقه شش، در سطح ویژگی­های کالبدی، کیفیت سازمان دسترسی و راهها با میانه ۲ (کمتر از میانه نظری۳)، پایین ترین کیفیت را نسبت به دو شاخص دیگر دارد. همچنین در این سطح، رضایت از کیفیت فضاها و بناها، با میانه ۴ در بالاترین سطح نسبت به بقیه قرار دارد. در سطح ویژگی­های کارکردی، کمترین کیفیت مربوط به خدمات تفریحی با میانه ۲۵/۲ است و بیشترین کیفیت مربوط به خدمات تجاری با میانه ۴ است. در سطح ویژگی­های محتوایی، پایین­ترین کیفیت مربوط به کیفیت روند زندگی با میانگین ۸۶/۲ و بالاترین کیفیت مربوط به امنیت و روابط اجتماعی با میانه ۴ است.

– در مجموع کیفیت ویژگی­های کارکردی با میانه ۲ دارای پایین­ترین کیفیت در میان شاخصهای محیط شهری است و بر عکس کیفیت محتوایی با میانه ۳ و میانگین ۲۲/۳ دارای بالاترین کیفیت در میان شاخص­هاست.

– در سطح کیفیت محیط سکونتی، کیفیت هزینه واحد مسکونی و شرایط بیرونی مسکن با میانه ۲، پایین­ترین کیفیت را دارند و رضایت از کیفیت اندازه و تسهیلات مسکن، در بالاترین سطح با میانه ۳ و میانگین ۲۵/۳ قرار دارد.

– در مجموع، محیط سکونتی با میانگین ۰۱/۳ و میانه ۳  و محیط شهری با میانگین ۹۱/۲ و میانه ۳، هر دو از از کیفیت مطلوبی (با توجه به میانه نظری ۳) برخوردارند

   2 . برای ارزیابی رضایت از ویژگی­های مورد بررسی، از آزمون t  تک نمونه­ای استفاده کردیم. بر اساس نتایج این آزمون، در سطح ویژگی­های کالبدی، تنها رضایت از کیفیت سازمان دسترسی و حمل و نقل رابطه معناداری وجود ندارد (معناداری ۳۴۰/۰). در سطح ویژگی­های کارکردی، تنها رضایت از خدمات تفریحی در سطح معناداری وجود ندارد(معنی­داری ۱۴۵/۰) و در سطح ویژگی­های محتوایی، رضایت از کیفیت زندگی در سطح معناداری وجود ندارد.(معنی­داری ۳۲۵/۰). همچنین در سطح ویژگی­های مربوط به محیط سکونتی، تنها رضایت از هزینه واحد مسکونی در در سطح معناداری وجود ندارد(معنی داری ۳۲۵/۰).

    علیرغم وجود این تفاوت­ها در سطح معناداری ویژگی­های مختلف، در مجموع رضایت از کیفیت محیط شهری (شامل هر سه شاخص آن: کالبدی، کارکردی و محتوایی) و محیط سکونتی رابطه معناداری وجود دارد.

   3 . مدل نظری ارائه شده بر مبنای میزان رضایت و آزردگی خاطر ساکنین بنا نهاده شده است و جزئیات این گونه مدلها به این شرح است که در این مسائل، تعداد زیادی از    گزینه­ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می­گیرند و در پایان در مورد آنها یک اولویت­بندی انجام می شود. در نهایت از تمام تجزیه و تحلیل­های انجام شده بر روی شاخصهای مختلف، نتیجه بدست آمده بدین شرح است که؛ پایین ترین رضایت ساکنین منطقه شش از سازمان دسترسی و حمل و نقل(مسیرهای حمل و نقل اصلی، دسترسی به محل کار، دسترسی به خدمات اساسی، دسترسی به پارکینگ)، خدمات تفریحی(خدمات اوقات فراغت، خدمات و امکانات ورزشی)، روند زندگی( آرامش در برابر آزردگی خاطر) و هزینه واحد مسکونی(اجاره بها، هزینه آب و برق و .. و هزینه نگهداری و تعمیر) است و بالاترین رضایت آنها از کیفیت فضاها و بناها (تراکم بناها، زیبایی شناسی بناها، اندازه بناها)، خدمات تجاری(مراکز خرید، مغازه ها)، امنیت و روابط اجتماعی (امنیت محله، سرزندگی محله و ارتباط با همسایگان) و اندازه و تسهیلات مسکن( اندازه اتاقها، سن واحد مسکونی و شرایط اقلیم خانگی) است.

پیشنهادات:

راهکارهای بهبود وضعیت دسترسی و حمل و نقل

     منطقه شش تهران به علت اینکه مهمترین گرهگاههای شهری(خیابان ولیعصر و خیابان آزادی-انقلاب) را از نظر کمیت و کیفیت در خود جای داده است، بخش عمده­ای از بار ترافیکی تهران را به دوش می­کشد. در این راستا جهت بهبود وضعیت دسترسی­ها و حمل­ونقل منطقه، پیشنهاداتی به شرح زیر ارائه می­شود:

وضعیت ترافیک منطقه، بویژه در جنوب و شرق منطقه از طریق افزایش طرح­های محدده طرح ترافیک در ساعات مشخص ساماندهی شود. در این رابطه افزایش اختیارات پلیس در اعمال مقررات و دخالت مستمر، می­تواند یکی از راههای موثر باشد. از آنجایی که یکی از مشکلات عمده منطقه (از سوی مخاطبان) دسترسی به پارکینگ عنوان شده بود، ایجاد پارکینگ­های طبقاتی بویژه در مرز جنوبی منطقه حول محور آزادی- انقلاب و افزایش ظرفیت پارکینگ­های ساختمانی از طربق تغییر کاربری­های بلا استفاده تجاری، در این زمینه پیشنهاد می­شود. از طرفی دیگر کارکرد فرامنطقه­ای منطقه شش باعث شده است که در طی ساعات مشخصی از روز، شلوغی بیش از حد خیابانها، مشکلاتی را برای جابجایی و حمل و نقل شهروندان ایجاد کند. در این زمینه کاهش بار فعالیتی میادین انقلاب و ولیعصر از طریق انتقال برخی از کاربری­های فرامنطقه­ای به نواحی دیگر و پالایش کیفی و فضایی و عملکردی منطقه در بخش های با تمرکز کاربری­های فرامنطقه­ای بالا، می­تواند در برطرف کردن این مشکل موثر باشد. همچنین در زمینه بهبود دسترسی­ها در سطح منطقه، پیشنهاد می­شود که کیفیت دسترسی­های محلی بویژه در نواحی شمالی منطقه افزایش یابد. آرام سازی محلات از طریق جلوگیری از ورود ترافیک عبوری به داخل محلات و تقویت سیستم حمل­ونقل عمومی (مانند B.R.T ) با سرویس دهی در سطح منطقه به خصوص در نواحی شمالی مانند یوسف­آباد، می­تواند از دیگر راهکارهای مناسب در این زمینه باشد.

راهکارهای بهبود و افزایش خدمات تفریحی و گذران اوقات فراغت

    منطقه شش به علت کارکرد فرامنطقه­ای خود به یکی از مهاجرپذیرترین مناطق تهران تبدیل شده است. خیل عظیمی از مردمی که از سایر مناطق تهران در طول روز برای کار به این منطقه می آیند، باعث شده است که کارکرد خدمات تفریحی و فضاهای سبز و اوقات فراغت در این منطقه        تحت­الشعاع کارکرد تجاری آن قرار بگیرد. اما علیرغم این موارد، منطقه شش دارای پتانسیل­های بسیار مناسبی برای فراهم آوردن امکانات گذران اوقات فراغت برای ساکنینش است. به عنوان مثال در این زمینه پیشنهاد می­شود که استفاده از امکانات ورزشگاه شهید شیرودی  به عنوان یکی از ورزشگاههای اصلی تهران افزایش یابد. همچنین اراضی عباس­آباد در شمال منطقه به عنوان یکی از مکان­های مستعد برای ایجاد فضاهای گردشگری، مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر موارد ذکر شده پیشنهاد می­شود که فضاهای عمومی و سبز منطقه به انواع تجهیزات ورزشی مجهز شوند. افزایش سینماها  و فرهنگسراها در بخش­های شمالی و غرب منطقه، افزایش فضاهای ورزشی در نواحی ۵ و۶ ( جنوب منطقه) و تغییر کاربری عناصر ناهمخوان منطقه به فعالیت­های گذران اوقات فراغت، از دیگر راهکارهایی است که  می­تواند در این زمینه موثر باشد. 

راهکارهای بهبود روند زندگی

    آلودگی محیطی منطقه و اختلاط کاربری­های تجاری و مسکونی، بویژه در نواحی جنوبی و شرقی منطقه، از جمله مواردی است که باعث ایجاد مشکلاتی در روند زندگی و آرامش خاطر ساکنین شده است. از جمله پیشنهاداتی که در این زمینه ارائه می­شود این است که در نواحی پر تراکم از نشت کانون­های فعالیتی به درون کانون­های سکونتی جلوگیری شود. همچنین تقویت بافت­های فرهنگی از طریق افزایش کاربری­های فرهنگی در سطح محلات و افزایش حس مکان و همبستگی اجتماعی و وابستگی مکانی ساکنین محلات، در این زمینه می­تواند به عنوان یک راهکار مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر موارد ذکر شده، ارتقاء کیفیت سکونتی محلات و تقویت هویت مسکونی آنها نیز بایستی مورد توجه قرار گیرد.

    یکی دیگر از نتایج بدست آمده از این پژوهش بدین صورت است که سن یکی از عوامل تاثیر گذار بر رضایتمندی ساکنان است. منطقه شش به علت داشتن کارکردهای فرامنطقه­ای و موقعیت­های اشتغال برای افراد جویای کار، یک منطقه نسبتا مناسب ارزیابی شده است. اما به علت کمبود امکانات اوقات فراغت و تفریحی و همچنین آلودگی و وضعیت نامناسب بهداشت محیطی از سوی افراد رده سنی نوجوان، میانسال و کهنسال، از سوی آنان نامناسب ارزیابی شده است. همچنین افراد با وضعیت اجتماعی- اقتصادی پایین­تر، به علت دسترسی­های مناسب، تامین آسانتر مایحتاج روزانه (با توجه به نزدیکی به مراکز عمده بازار تهران) و اجاره بهاء کمتر و وضعیت بهتر مساکن منطقه از لحاظ  بافت های فرسوده(در مقایسه با سایر نواحی تهران) از رضایت بیشتری نسبت به افراد با وضعیت اجتماعی- اقتصادی بالا برخوردارند. علاوه بر این موارد، افراد با مدت اقامت کمتر از دو سال در محل سکونت، از رضایت بیشتری از کیفیت محیط شهری خود برخوردارند. در این زمینه پیشنهاد می­شود که شهرداری منطقه با شناخت علل نارضایتی افراد حاضر در گروههای ذکر شده، محیط مناسبی را برای تمامی ساکنین خود فراهم کند. از جمله پیشنهادات موجود در این رابطه انجام تحقیقات و یا حمایت از پایان نامه­هایی با موضوع بررسی علل نارضایتی طبقات نامبرده و راهکارهای دستیابی به خواسته­ها و محیط شهری مطلوب و مورد نظر تمامی افراد ساکن در منطقه شش است.

سنجش کیفیت محیط شهری در منطقه شش شهر تهران