پایان نامه مکان یابی پارکینگ های عمومی در کلانشهر ها (نمونه موردی منطقه ۳ شهر تهران)

نویسنده:  عبدالرضا مشگینی
استاد راهنما: دکتر محمد حسین
استاد مشاور: –
تاریخ شروع: ۱۳۸۸/۱۲/۲۰
دانشگاه: شهید بهشتی
مقطع: کارشناسی ارشد
رشته تحصیلی: برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای

این پایان نامه مورد حمایت مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران قرار گرفته است.

چکیده

بخشی از سفرهای روزانه درون شهری با استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی و بخشی دیگر توسط وسایل نقلیه شخصی انجام می شود. به دلیل محدودیت ظرفیت سیستم حمل و نقل عمومی در شهرهای بزرگ کشور، افزایش استفاده از وسایل نقلیه شخصی از یک طرف باعث ترافیک و راهبندانهای شدید در سطح معابر شهری شده و از طرف دیگر موجب کاهش کارایی سیستم حمل و نقل عمومی می گردد. رانندگان وسایل نقلیه شخصی در صورت رسیدن به مقصد همواره دنبال مکانی جهت پارک خودروی خود می باشند که این امر موجب متراکم شدن بیشتر ترافیک می گردد. کارشناسان و مدیران شهری جهت بهبود وضعیت ترافیک شهرهای بزرگ و رفع ترافیک ناشی از پارک وسایل نقلیه در حاشیه خیابانها، به فکر ایجاد مکانهایی عمومی به این منظور افتادند. به این ترتیب پارکینگهای عمومی جزئی از یک سیستم حمل و نقل شهری شده اند. 

نقش پارکینگ های عمومی در ترافیک شهری را می توان از دو بعد بررسی کرد: بعد اول: احداث هر چه بیشتر پارکینگ های عمومی در سطح شهر و به ویژه نقاط پرتراکم تا با این طریق عبور و مرور خودروها تسهیل گردد؛ بعد دوم بر این نظر تأکید دارد که احداث پارکینگ های عمومی عمدتا در خدمت خودروهای شخصی بوده و به طور ضمنی مشوق استفاده از خودروهای شخصی می باشد. از این رو پارکینگ های عمومی نباید در داخل محدوده های پرتراکم شهری قرار گیرد بلکه  باید در مرز محدوده های پرتراکم ترافیکی احداث شود تا استفاده از خودروی شخصی را در محدوده های متراکم مرکزی شهرها تشویق نکند.

مکانیابی مناسب پارکینگهای عمومی باعث افزایش کارایی پارکینگ و در نتیجه کاهش پارک حاشیه­ای و بطور غیر مستقیم افزایش عرض خیابانها و روانی ترافیک می­گردد. در حال حاضر مکانیابی پارکینگهای عمومی به روش سنتی و با بازدید از محل انجام می‌گیرد. در این روش در نظر گرفتن کلیه پارامترهای مؤثر در مکانیابی پارکینگهای عمومی امکان پذیر نبوده و مکانهای انتخابی فقط با لحاظ نمودن تعداد محدودی از پارامترها مانند قیمت زمین انجام می‌گیرد. این امر باعث دورافتادن پارکینگ از مراکز جاذب سفر و احداث پارکینگ در خیابانهای شلوغ و افزایش ترافیک این خیابانها می­شود.

 سیستمهای اطلاعات جغرافیایی(GIS) که علم و فناوری تجزیه و تحلیل داده‌های مکانی هستند، سیستمی  مناسب جهت یافتن بهینه‌ترین مکان جهت احداث پارکینگهای عمومی بشمار می­آیند. استفاده از GIS در این زمینه باعث کاهش بازدیدهای زمینی و افزایش دقت و صحت کار می‌گردد.

 این رساله روشی مناسب جهت مکانیابی پارکینگهای عمومی با استفاده از GIS را با در نظر گرفتن کلیه پارامترهای مؤثر در مکانیابی آن، ارائه می‌دهد. در این رساله پارامترهای مؤثر در مکانیابی پارکینگهای عمومی از سه دیدگاه، نزدیکی پارکینگ به مراکز جاذب سفر، عوامل ترافیکی و مشکل آزادسازی زمین بخصوص در کلانشهرها بررسی شده است و با توجه به این سه دیدگاه مدل مفهومی مکانیابی پارکینگ تهیه شده است. در ادامه مطالعه موردی، مکان مناسب احداث پارکینگ برای منطقه ۳ شهر تهران ارائه شده است. در این رساله از روشهای مختلف وزندهی و تلفیق اطلاعات استفاده گردیده و نتایج این روشها با یکدیگر مقایسه شده است. در نهایت روشهای وزندهی تخصیص امتیاز، AHP nine degree و Fuzzy AHP بعنوان روشهای مناسب وزندهی و روش همپوشانی شاخص بعنوان روش تلفیق مناسب انتخاب گردید.

نقش پارکینگ های عمومی در ترافیک شهری را می توان از دو بعد بررسی کرد: بعد اول: احداث هر چه بیشتر پارکینگ های عمومی در سطح شهر و به ویژه نقاط پرتراکم تا با این طریق عبور و مرور خودروها تسهیل گردد؛ بعد دوم بر این نظر تأکید دارد که احداث پارکینگ های عمومی عمدتا در خدمت خودروهای شخصی بوده و به طور ضمنی مشوق استفاده از خودروهای شخصی می باشد. از این رو پارکینگ های عمومی نباید در داخل محدوده های پرتراکم شهری قرار گیرد بلکه  باید در مرز محدوده های پرتراکم ترافیکی احداث شود تا استفاده از خودروی شخصی را در محدوده های متراکم مرکزی شهرها تشویق نکند.

مکانیابی مناسب پارکینگهای عمومی باعث افزایش کارایی پارکینگ و در نتیجه کاهش پارک حاشیه­ای و بطور غیر مستقیم افزایش عرض خیابانها و روانی ترافیک می­گردد. در حال حاضر مکانیابی پارکینگهای عمومی به روش سنتی و با بازدید از محل انجام می‌گیرد. در این روش در نظر گرفتن کلیه پارامترهای مؤثر در مکانیابی پارکینگهای عمومی امکان پذیر نبوده و مکانهای انتخابی فقط با لحاظ نمودن تعداد محدودی از پارامترها مانند قیمت زمین انجام می‌گیرد. این امر باعث دورافتادن پارکینگ از مراکز جاذب سفر و احداث پارکینگ در خیابانهای شلوغ و افزایش ترافیک این خیابانها می­شود.

 سیستمهای اطلاعات جغرافیایی(GIS) که علم و فناوری تجزیه و تحلیل داده‌های مکانی هستند، سیستمی  مناسب جهت یافتن بهینه‌ترین مکان جهت احداث پارکینگهای عمومی بشمار می­آیند. استفاده از GIS در این زمینه باعث کاهش بازدیدهای زمینی و افزایش دقت و صحت کار می‌گردد.

 این رساله روشی مناسب جهت مکانیابی پارکینگهای عمومی با استفاده از GIS را با در نظر گرفتن کلیه پارامترهای مؤثر در مکانیابی آن، ارائه می‌دهد. در این رساله پارامترهای مؤثر در مکانیابی پارکینگهای عمومی از سه دیدگاه، نزدیکی پارکینگ به مراکز جاذب سفر، عوامل ترافیکی و مشکل آزادسازی زمین بخصوص در کلانشهرها بررسی شده است و با توجه به این سه دیدگاه مدل مفهومی مکانیابی پارکینگ تهیه شده است. در ادامه مطالعه موردی، مکان مناسب احداث پارکینگ برای منطقه ۳ شهر تهران ارائه شده است. در این رساله از روشهای مختلف وزندهی و تلفیق اطلاعات استفاده گردیده و نتایج این روشها با یکدیگر مقایسه شده است. در نهایت روشهای وزندهی تخصیص امتیاز، AHP nine degree و Fuzzy AHP بعنوان روشهای مناسب وزندهی و روش همپوشانی شاخص بعنوان روش تلفیق مناسب انتخاب گردید.

اهداف تحقیق:

۱٫   بررسی عوامل مؤثر در مکانیابی پارکینگ

۲٫  مقایسه روشهای وزندهی به لایه­ها

۳٫  مقایسه روشهای مختلف تلفیق لایه­ها برای لایه­های مکانیابی پارکینگ

۴٫  تعیین میزان تقاضای پارکینگ پنج ناحیه ترافیکی تهران و انتخاب محل مناسب برای تامین پارکینگهای 
عمومی مورد نیاز برای این پنج ناحیه ترافیکی

۵٫  ارائه مدلی مناسب جهت مکانیابی پارکینگهای عمومی با استفاده از GIS

نتایج تحقیق:

–       یکی از نتایج بدست آمده در این رساله پیدا کردن معیارهای مؤثر در مکانیابی پارکینگ  می­باشد. این معیارها عبارتند از: فاصله از مراکز جاذب سفر، ترافیک خیابانها و ارزش ملک که از میان این پارامترها، فاصله از مراکز جاذب سفر مهمترین و ارزش ملک کم­اهمیت­ترین پارامترها هستند.

–           در مکانیابی پارکینگ با روشهایی بغیر از GIS تلفیق پارامترهایی مانند دسترسی و ارزش ملک قابل انجام است هر چند این فرآیند زمانبر و هزینه­بر و با دقت کمتری انجام می­شود. اما هنر GIS بخصوص در مورد پارامتر فاصله از مراکز جاذب سفر بخوبی نمایان است. زیرا این پارامتر بدون کمک گرفتن از GIS به هیچ وجه قابل آماده شدن و تلفیق با سایر پارامترها نیست. در مجموع برای آماده کردن این لایه در GIS بیش از چهارصد لایه آنالیز شبکه با یکدیگر تلفیق شدند. تعداد بالای این لایه­ها به علت تعدد مراکز جاذب سفر در نمونه مطالعاتی می­باشد.

–           روشهای وزندهی رتبه­ای و نسبتی با وجود قابلیت اعتماد کمتری که نسبت به روشهای AHP دارند، اما زمانی که تعداد پارامترها کم می­باشد از این روشها گاهی جوابهای بهتری نسبت به روشهای AHP حاصل می­شود.

–           از میان روشهای مختلف AHP، روشهای ساختاریافته و سه درجه­ای به علت انعطاف­پذیری پایین معمولا برای مسائلی با تعداد پارامترهای کم مناسب نیستند. در این موارد حالت فازی و ۹درجه­ای بهتر جواب می­دهد. اما با افزایش پارامترها، بعلت تعدد مقایسات، معمولا کارشناسان در روش فازی و ۹درجه­ای دچار مشکل می­شوند که در این موارد روشهای ساختاریافته و سه درجه­ای بهتر جواب می­دهند.

–           در عمل برای انتخاب روش وزندهی و تلفیق مناسب برای مکانیابی پارکینگ در ناحیه مورد مطالعه با توجه به نظرات کارشناسان، سناریوهای دوم، سوم و چهارم بعنوان سناریوهای مناسب انتخاب شدند. از اینرو می­توان نتیجه گرفت که روش تلفیق همپوشانی شاخص روش تلفیق مناسب و روشهای تخصیص امتیاز، ۹درجه­ای و فازی روشهای وزندهی مناسب هستند.

–           انتخاب روش همپوشانی شاخص بعنوان روش مناسب تلفیق لایه­ها بیانگر مستقل بودن لایه­ها از یکدیگر است.   

–          نتایج آنالیز حساسیت بیانگر این مطلب است که میزان حساسیت سناریوهای مربوط به روش تلفیق ضرب فازی، صفر می­باشد و سناریوهای مربوط به روش تلفیق همپوشانی شاخص نیز بیشترین حساسیت را به تغییر وزن دارند.

پیشنهادات

–               در این رساله فواصل پیاده­روی به چهار دسته تقسیم شد. پیشنهاد می­شود با تعریف تابع فازی این فواصل پیاده­روی ریزتر شوند.

–               در این رساله بعلت آماده نبودن لایه ارزش ملک، از ارزش تاسیسات ساختمانهای موجود در منطقه صرف­نظر شد. در این زمینه پیشنهاد می­شود لایه ارزش  ملک   بصورت کامل تهیه و در فرآیند مکانیابی وارد شود.

–               لایه ترافیک با نظرات کارشناسان آماده شد. پیشنهاد می­شود با فرض احداث پارکینگ در هر خیابان میزان جریان ترافیکی آن خیابان محاسبه شود و با توجه به عدد محاسبه شده وزنی به خیابانها نسبت داده شود.

–               در صورت مکانیابی در شهرهای بزرگ مانند تهران که بعد سفرهای شهری طولانی است پیشنهاد می­شود لایه ایستگاه­های مترو و پارک سوارهای اتوبوس شهری نیز در زیرلایه­های فاصله از مراکز جاذب سفر در نظر گرفته شود.  

–                پیشنهاد می­شود روشهای وزندهی دیگری مانند روشهای فازی مورد استفاده قرار گیرد.

–                در زمینه تلفیق لایه­ها پیشنهاد می­شود از روشهای ژنتیک و عصبی برای انتخاب مکانهای مناسب استفاده شود.