پایان نامه طراحی محله پاسخگو در برابر بحران با تاکید بر زلزله

نویسنده:  آذر شکیبا
استاد راهنما: دکتر محمدرضا پورجعفر
استاد مشاور: دکتر حمزه شکیب
تاریخ شروع: ۶ماه تا ۳ سال
دانشگاه: تربیت مدرس
مقطع: کارشناسی ارشد
رشته تحصیلی: شهرسازی

طراحی محله پاسخگو دربرابر بحران با تاکید بر زلزله

مورد مطالعه: محله باغ شاطر، منطقه یک تهران.

آذر شکیبا – کارشناسی ارشد طراحی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران

در کشور ایران علی­رغم تجارب تلخ ناشی از خسارات زلزله­های پیشین، تنها اقدامات اندکی در راستای آمادگی و مقاوم­سازی شهر­ها پیش از بحران صورت گرفته که مهمترین آن تدوین آیین­نامه طراحی ساختمان­ها در برابر زلزله بوده و در جامعه فنی کشور به آیین­نامه ۲۸۰۰ شهرت دارد. ضوابط ارائه شده در این آیین­نامه تنها به مقاوم­سازی تک بناها محدود بوده و به ایمنی فضاهای باز و عمومی شهر نظیر خیابان­ها ، میادین و عناصر وابسته به آنها توجهی نشده است. در این صورت زمان وقوع زلزله ساختمان­ها به مثابه قفسی عمل می­کنند که انسان­ها را در خود محبوس کرده و امکان امداد­رسانی به آنها وجود ندارد. لذا می بایست ضمن بازنگری این آیین­نامه ضوابط و راهکارهایی ارائه گردد که بر لزوم توجه به فضاهای شهری استوار است.

همچنین باید عوامل موثر بر آسیب­پذیری محله­های شهری شناسایی و به عنوان شاخص در نظر گرفته شوند و میزان آسیب­پذیری کالبدی فضاهای عمومی بافت ها بر اساس هر کدام از آنها ارائه گرددکه در نهایت با اعمال ضریب اثر­گذاری شاخص، آسیب­پذیری کالبدی نقاط مختلف محدوده ها قابل تعیین بوده که به همراه نقشه به دست آمده می تواند مبنای طراحی محله ایمن جهت پاسخگویی در زمان زلزله باشد.

1. عوامل کالبدی تاثیر گذار بر آسیب پذیری محله های شهری و نحوه تحلیل این عوامل در هر محله

واژه آسیب‏پذیری در حالت کلی شامل معانی گسترده‏ای می‏باشد. آسیب‏پذیری ناشی از زلزله نیز از دیدگاههای مختلفی بررسی می‏شود (جمعیتی، اقتصادی، کالبدی و …..). اما در این تحقیق آسیب‏پذیری فقط از جنبه کالبد شهری مطرح است. منظور از آسیب‏پذیری کالبدی این است که تأثیرات زلزله بر روی فرم و عناصر شهری به گونه‏ای خواهد بود که کارایی آنها را مختل نموده و یا کاهش خواهد داد.

لذا باید ضمن توجه به ساختار کالبدی ساختمان­ها به عنوان حیطه کاری معماران و مهندسین عمران و طراحان شهر، به بررسی مفاهیمی چون کاربری­ها، شبکه معابر، تاسیسات شهری و در نهایت عناصر مصنوع و طبیعی تاثیر گذار بر آسیب­پذیری پرداخته شود که همگی ابزار کار طراحان و برنامه­ریزان شهری می­باشند. این بررسی‌ها تنها شاخص‌های اساسی را برای بررسی و پیش‌بینی نحوه عکس‌العمل بافت محلات شهر در برابر زلزله مشخص می نمایند که شامل موارد زیر می باشند:

• ساختار کالبدی ساختمان­ها (گروه­بندی سازه­ای، گروه­بندی اهمیتی، طبقات و ارتفاعات، قدمت و کیفیت)
• نوع فعالیت و ساختارکاربری­ساختمان ها
• شبکه معابر
• تاسیسات حیاتی( آب، برق، گاز و مخابرات)
• عناصر شهری طبیعی: انسان وجمعیت، گیاهان و درختان، رودخانه­ها و جوی­های آب
• عناصر شهری مصنوع: در،پنجره و مصالح مورد استفاده در جداره­ی مسیر­ها، سیم­ها ودکل­های برق و مخابرات، شیر­های آتش­نشانی و پل­ها

برای بررسی هر محله باید ابتدا به شناسایی و تعریف تک‌تک عوامل تاثیرگذار بر آسیب‌پذیری بافت پرداخته شده و  برای قسمت­های مختلف بافت شاخص­های مذکور ، لحاظ گردد و در نهایت با استفاده از روش ترکیبی دلفی و  AHPو در نظر گرفتن ضریب هر شاخص و وزن دهی به شاخص ها بافت محله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نهایت سایت های با آسیب پذیری کمتر که جهت طراحی مراکز امن زلزله مناسب اند شناسایی شوند.

در این راستا ابتدا به بررسی زمین‌ساختی منطقه شامل بررسی­های زمین شناسی، معرفی گسل­ها و عمق آبهای زیرزمینی پرداخته می شود که این مقوله برای برنامه‌ریزی و مدیریت بحران منطقه بسیار حائز اهمیت می‌باشد به نحوی که می­تواند منجر به ارائه راهکارهایی عملی گردد که در حین طراحی مراکز امن زلزله به آن پرداخته شده است.

پس از آن بررسی کالبدی ساختمان­ها و شاخص­های مهمی ازقبیل تراکم ساختمانی، قدمت، نوع سازه، جنس نما، ارتفاع ساختمان حائز اهمیت بوده که باید از طریق برداشت میدانی و کتابخانه‌ای وضعیت تک تک ساختمان­های محله شناسایی گردد.

 همچنین وضعیت کاربری ساختمانهای محدوده نیز بررسی شود تا مکان کاربری های خاص،مهم و تاثیر گذار حوزه نظیر مساجد، دانشگاه، مدرسه، درمانگاه و… که جمعیت زیادی را به خود جذب می­کنند شناسایی گردد. از آنجا که کاربری­های مهم و خاص فرامحله‌ای بوده، نمی‌توان فقط به بررسی کاربری­های داخل محدوده اکتفا نمود لذا می بایست تمام کاربری­ها از جمله آتش نشانی، درمانی- بهداشتی و امنیتی در اطراف محله به شعاع چندین کیلومتر شناسایی شده و با توجه به برنامه‌ریزی امداد و نجات، درباره موقعیت این کاربری­ها که بسیار حائز اهمیت می‌باشند راهکارهایی ارائه گردد.

در ارتباط با وضعیت تاسیسات شبکه گاز که مهمترین شاخص تأسیسات شهری در میزان آسیب‌پذیری و آتش‌سوزی است ، شاه‌راههای اصلی در اطراف محدوده و مسیر های لوله کشی می بایست بررسی گردد.

ادامه در فایل زیر قابل دانلود است.

Azarshakiba(www.shahrsazionline.com)