مهاجرت روستایی در استان یزد

به گزارش خبرنگار مهر، مهاجرت یکی از رخدادهای اجتناب ناپذیر در توسعه اقتصادی و اجتماعی است اما این پدیده در کشور ما سرعتی باورناپذیر به خود گرفته به نحوی که از ۷۰ درصد جمعیت روستانشین در سال ۱۳۳۵ اکنون تنها ۲۸ درصد در روستاها مانده اند و حتی بسیاری از روستاها در مناطق مختلف کشور تحت تاثیر عوامل مختلف به طور کامل خالی از سکنه و متروکه شده اند.

یزد نیز از جمله استان‌هایی است که جمعیت روستایی آن به شدت کاهش یافته است به نحوی که از جمعیت یک میلیون و ۷۴ هزار نفری این استان، تنها حدود ۲۰۰ هزار نفر روستانشین هستند.

از آنجا که یزد در منطقه خشک و کم آب و کویری واقع شده و در طول ۲۰ سال اخیر ۱۶ سال متوالی با خشکسالی دست و پنجه نرم کرده است، مهاجرت های روستایی بیشتر گریبان این استان را گرفته تا جایی که از مجموع سه هزار و ۴۳۸ روستا و آبادی استان یزد، دو هزار و ۲۹۵ آبادی آن خالی از سکنه شده است.

آب؛ عامل اصلی تخلیه اغلب روستاها در استان یزد است

این شرایط نه تنها در استان یزد بلکه حداقل در استان‌های همجوار یزد نیز مشاهده می شود زیرا یکی از اصلی ترین علل تخلیه روستاها در مناطق مرکزی ایران، کمبود آب به عنوان مایه حیات است.

گرچه عوامل متعدد دیگری از جمله جاذبه های شهر، نبود شغل، تغییر فرهنگ کار در روستاها، نبود امکانات به روز در مناطق روستایی، نبود امکانات تحصیلی و… نیز در اغلب هجرت ها اثرگذار بوده اند اما نمی توان نقش آب را به عنوان اصلی ترین عامل حیات در روستاها نادیده گرفت.

مهاجرت حتی از روستاهای تاریخی و دارای جاذبه گردشگری

موضوع مهاجرت حتی در روستاهای تاریخی و دارای اثر ثبت شده ملی نیز به چشم می خورد و در حالی که می توان از کنار همین آثار تاریخی به جای مانده از ادوار مختلف تاریخی برای تعدادی از جوانان روستا شغل و درآمد، هر چند فصلی ایجاد کرد اما این روستاها نیز از سکنه خالی شده اند و سکوت جایگزین هیاهوی گردشگران در این روستاها شده است.

استاد جمعیت شناسی دانشگاه یزد در مورد مهاجرت‌های روستایی و روند آن و شرایطی که کشور و به تبع آن استان یزد با آن مواجه خواهند شد، اظهار داشت: در زمانهای گذشته ۷۰ درصد جمعیت کشور روستایی بود اما اکنون شاهد جابجایی کامل جمعیت شهری و روستایی به لحاظ آماری هستیم.

جمعیت روستاها تا افق ۱۴۱۰ از ۲۸.۵ درصد به ۲۲ درصد می رسد

عباس عسگری ندوشن بیان کرد: بر اساس آخرین سرشماری انجام شده در سال ۹۰ اکنون ۲۸.۵ درصد جمعیت کشور در روستاها ساکن هستند و این شرایط با چند درصد تفاوت، برای استان یزد نیز صدق می کند.

وی افزود: روند کاهش جمعیت روستایی همچنان ادامه دارد و پیش بینی می شود جمعیت روستاها تا سال ۱۴۱۰ از ۲۸.۵ درصد فعلی به ۲۲ درصد برسد.

تصاویر این گزارش نمونه هایی از روستاهای دارای جاذبه گردشگری هستند که متاسفانه جمعیت خود را به تدریج از دست داده اند

عسگری ندوشن با بیان اینکه مهاجرت یک فرآیند گزینشی است و همه افراد را یکسان تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، عنوان کرد: افراد با توجه به ویژگی های خودشان مهاجرت می کنند به عنوان نمونه معمولا جوانترها، مجردها، مردها و تحصیلکرده ها، بیشتر مهاجرت می کنند.

وی افزود: مهاجرت هر دسته از این افراد، یک سری تبعات برای روستاها بر جای می گذارد مثلا اگر جوانترها بیشتر مهاجرت کنند، جمعیت روستاها سالمند می شود و جمعیت سالمند نیز معمولا مولد نیست ضمن اینکه جمعیت سالخورده، نیازهای متفاوت تری دارد. اگر جوانهای مجرد یک روستا بیشتر مهاجرت کنند، علاوه بر به هم خوردن ترکیب جنسیتی، سن ازدواج دخترها بالاتر می رود و در بسیاری از موارد شاهد تجرد قطعی دختران هستیم.

هجرت جوانهای مجرد تجرد قطعی در روستاها را افزایش داده است

عسگری ندوشن یادآور شد: مهاجرت در هر روستا بسته به افرادی که مهاجرت می کنند، تبعات خاص خود را بر جای می گذارد اما معمولا در اغلب روستاها چهار قشر جوانترها، مجردها، تحصیلکرده ها و مردها دست به مهاجرت می زنند.

وی یکی از ابعاد مهاجرت ها را افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن تشدید مشکلات زیست محیطی برشمرد و افزود: جمعیت مهاجر روستایی عموما در اطراف شهرها ساکن می شوند و حلقه اطراف شهرها را اغلب جمعیت روستایی تشکیل می دهد که این خود علاوه بر تبعات زیست محیطی، تبعات فرهنگی و اجتماعی بسیاری نیز به دنبال دارد.

مدیرکل امور روستایی استانداری یزد نیز در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: آمار روستاهای خالی از سکنه یزد و متروکه شدن برخی از آنها هر سال در حال افزایش است و این روند حتی گریبان روستاهای دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی را نیز گرفته است.

ظرفیت های گردشگری روستاها نباید در رهگذر مهاجرت‌ها نادیده گرفته شود

هادی مقیمی عنوان کرد: گرچه آب به عنوان مایه حیات در روستاهای استان یزد عامل بسیاری از مهاجرت هاست اما نمی توان ظرفیت های روستاها را نیز نادیده گرفت که از مهمترین ظرفیت های روستاهای دارای قدمت در استان یزد، جاذبه ها و آثار تاریخی است.

وی با بیان اینکه اغلب جوانان روستایی برای تحصیل یا کار به مرکز استان یا شهرهای دیگر هجرت می کنند، عنوان کرد: این در شرایطی است که در روستاهای دارای جاذبه تاریخی و گردشگری می توان برای جوانان شغل ایجاد کرد اما مشکل اینجاست که جاذبه گردشگری تا به صنعت گردشگری فعال تبدیل نشود، برای جوانان روستایی قابل بهره برداری نیست.

مقیمی تصریح کرد: پتانسیل گردشگری در بسیاری از روستاهای استان یزد بالقوه است و باید بالفعل شود و در حالی که شرایط کشور برای حضور گردشگران نسبت به گذشته بهبود یافته است، نباید از این صنعت غافل شد زیرا می توان در همین روستاها نیز جاذبه های جدید برای جوانان ایجاد کرد و علاوه بر شغل، سرگرمی، تردد در روستا و بسیاری از موارد دیگر را برای مناطق روستایی رقم زد.

مرمت بناهای تاریخی در روستاها گامی در مسیر ماندگاری جمعیت روستایی

وی با بیان اینکه روستاهای هدف گردشگری مورد توجه ویژه قرار گرفته اند، اظهار داشت: در روستاهای بسیاری اقدامات عمرانی نظیر مرمت قلعه ها و کاروانسراها و دیگر جاذبه های تاریخی و طبیعی در حال انجام است و امیدواریم با باز شدن پای گردشگران به این مناطق، بتوانیم جمعیت را در این روستاها ثابت کنیم.

به طور قطع یکی از راهکارهای ماندگار کردن جمعیت روستاها، تبدیل روستاها به بنگاه های اقتصادی پویا و کارآمد است و یکی از فرصت های شغلی که می تواند در تحقق معیشت پایدار روستایی نقش آفرین باشد، گردشگری پایدار روستایی است و با توجه به درآمد شهری که وارد نواحی روستایی می شود، در معکوس کردن مهاجرت از شهر به روستا اثرگذار است.

هر روستا یک جاذبه؛ آسمان پرستاره کویر هم یک جاذبه است

حتی در روستاهایی که اثر تاریخی و جاذبه گردشگری در قالب یک بنا وجود ندارد، نظام معیشتی زندگی عشایری و روستایی، قنات ها و موارد دیگری که حتما با جستجو و کنکاش در سابقه یک روستا می توان به آن دست یافت، می شود شرایطی برای ماندن، زندگی کردن و کسب درآمد ایجاد کرد.

در روستاهای استان یزد حتی اگر زمین چیزی برای هدیه به مردم روستا نداشته باشد، آسمان ستاره باران کویر می تواند خود جاذبه ای باشد و ایجاد فضاهایی برای رصد ستارگان حداقل چند جوان روستایی را در زادگاهشان ماندگار می کند.

گرچه همت روستاییان در این زمینه شرط اصلی است اما حمایت دولت، شوراها و تشکل های مردم نهاد نیز در ساماندهی روستاها بسیار اثرگذار است و اگر همه اینها دست به دست هم دهند، روستاها فرزندان خود را برای همیشه در آغوش حفظ می کنند.
گزارش: نیره شفیعی پور

منبع:مهر