کتاب طبیعت و شهر در تعالیم و فرهنگ اسلامی

کتاب طبیعت و شهر در تعالیم و فرهنگ اسلامی توسط انتشارات مرسل با همکاری دانشگاه کاشان در ۳۸۵ صفحه به شمارگان ۱۰۰۰ نسخه منتشر شد. این کتاب توسط دکتر محسن شاطریان، امیر اشنویی و محمود گنجی پور تالیف شده است.

دکتر محسن شاطریان دانشیار دانشگاه و رئیس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان گفت: شهر یا جامعه‌ اسلامی معطوف به اصول و مبانی و نوعی نگرش خاص نسبت به هستی، طبیعت، انسان، آخرت و خدا است. این مبانی و اصول اساساً ویژگی‌ها و خصلت‌های شهر اسلامی را توضیح می دهد. شهری که نظم اجتماعی­اش متکی به چنین نگرش و اصولی باشد و روابط افراد بر مبنای آن شکل پذیرفته باشد، شهری اسلامی است و شهری که نظم و روابط اجتماعی اش مبتنی بر این اصول نباشد، شهری اسلامی نیست. در شهر اسلامی، اصلِ اساسی اعتقادِ انسان به خدا، حاکمیت وی، ایمان به جهان آخرت و جهان ماوراء الطبیعه است. در جامعه اسلامی یا در یک شهر اسلامی تمامی انسان­ها دارای نوعی برداشت مشترک در این ارتباط­اند. محور چنین نگرشی اصلِ حاکمیت خدا است. ایمان به وی و اینکه خداوند در زندگی بشر حضور دارد، برداشت انسان از نفس خود، جهان و طبیعت و رابطه‌  خود با آن­ها را دگرگون می‌‌‌کند. در این چهارچوب سعادت و خیرحقیقی به عنوان بزرگترین آرمان بشر کسب رضایت خدا است و انسان در این فضا است که به تلاش و تکاپو می‌پردازد. در هر صورت شهر اسلامی زمانی تحقق می‌یابد که افراد در عالم دینی قرار گیرند و به این اصول و مبانی ایمان داشته باشند. در شهراسلامی، شرافت انسانى مد نظر است و قواى نباتى و حیوانى در واقع، زمینه ‏ساز رشد انسانى و کمال معنوى و ابزارهایى براى رسیدن به درجات بلند و سعادت جاودانى است. شهر اسلامی، شهری است که برای انسان شرایط ذکر و یاد خداوند را ایجاد نماید و او را در هر لحظه به یاد خداوند اندازد که در فضای آن، شرایط ارتکاب به گناه برای فرد ایجاد نشود، بلکه فضای شهری به گونه‌ای باشد که او را در انجام واجبات و مستحبات دینش یاری رساند. فضای شهر اسلامی، شهروند را در برابر آسیب دیدن از دیگر شهروندان و آسیب رساندن به دیگر شهروندان ایمن دارد. شهری، شهر اسلامی است که ذکر در آن جایگاهی دارد، نعمت‌های خداوند متعال محترم شمرده می‌شوند، چرا که مورد ذکرند.

دکتر شاطریان دانشیار دانشگاه کاشان درباره محتوی کتاب بیان داشت: در این کتاب سعی شده است با استفاده از منابع مختلف داخلی و خارجی، چارچوبی برای شناخت طبیعت و شهر از دیدگاه تعالیم و فرهنگ اسلامی تنظیم شود.

کتاب حاضر از چهار فصل به شرح ذیل تشکیل شده است، فصل اول شامل مباحث انسان، طبیعت و اسلام می باشد که به بررسی شناسایی و ویژگی­ها، نحوه ارتباط انسان با جهان خارج، رویکرد اسلام و اندیشمندان مسلمان به طبیعت می پردازد. فصل دوم تحت عنوان رویکرد اندیشمندان به شهر اسلامی و پدیده­های آن شامل مفاهیم شهرسازی از دیدگاه رسول اکرم (ص) و حضرت علی (ع)، رویکرد اندیشمندان مسلمان به شهر و مدنیت، همچنین رویکرد اندیشمندان غیر مسلمان به شهر اسلامی می­پردازد. فصل سوم با عنوان پدیده­های جغرافیایی و شهر اسلامی شامل عوامل جغرافیایی، تکوین و گسترش و نابودی شهرها، تحولات جغرافیایی شهر و شهرنشینی پس از پیروزی اسلام، عوامل نهادی شهرهای اسلامی، عناصر و اجزای شهر اسلامی و تأثیر وقف و هجرت بر شهر اسلامی مورد بحث و بررسی قرار می­گیرد. فصل چهارم به بررسی مباحث مدرنیته، فقه اسلامی و شهر شامل توصیف شهر اسلامی، اصول و ماهیت شهر اسلامی، تأثیر فرهنگ و تمدن غربی بر شهرهای حوزه فرهنگ اسلامی، اثر مدرنیسم بر شهرهای اسلامی، مشکلات برنامه­ریزی برای شهرهای اسلامی و هویت اسلامی و توسعه مدرن می­پردازد.