جان استوارت میل

زندگی نامه

جان استوارت میل، فیلسوف، اقتصاددان سده ۱۹،فرزند ارشد جیمز میل در ۲۰ ماه مه ۱۸۰۶ در لندن به دنیا امد.

اموزش و پرورش او از سه سالگی به بعد تحت نظر پدرش صورت گرفت. از سال ۱۸۲۳(زمانی که هفده ساله بود) تا ۱۸۵۶ با استفاده از نفوذ پدرش شغلی در کمپانی هند شرقی پیدا کرد و این کار را ادامه داد تا به ریاست اداره اسناد و مراسلات کمپانی هند شرقی نائل شد.

در سال ۱۸۵۱ ازدواج کرد که نفوذ همسرش بر اثار فکری و فلسفی اش فوق العاده عمیق و وسیع بود.

میل در طول زندگی خود، برای مدت کوتاهی وارد سیاست شد(از سال ۱۸۶۶ تا ۱۸۶۸) و نماینده رادیکال مجلس عوام بود.

و در نهایت در سن ۶۷ سالگی در اوین بون فرانسه از دنیا رفت.

اثار مشهور میل به قرار زیر است:

۱-رساله ای  درباره منطق(۱۸۴۳)

۲- رساله ای در باب برخی از مسائل حل نشده اقتصادی(۱۸۴۴)

۳-اصول اقتصاد سیاسی(۱۸۴۸)

۴-رساله ای درباره ازادی(۱۸۵۹)

۵-رساله ای درباره حکومت نماینده مردم(۱۸۶۰)

۶-بررسی فلسفه ویلیام هامیلتن(۱۸۵۶)

۷-رقیت زنان(۱۸۶۹)

۸-سه مقاله درباره مذهب(۱۸۷۴). (میل ۲۷۰:۱۳۷۵)

گزیده ای از اندیشه های جان استوارت میل

جان استیوارت میل متفکر انگلیسی سده ی نوزدهم، از برجسته ترین نمایندگان آموزه ی لیبرالی فایده باوری است. آموزه ای که معیار در حوزه های اخلاق، سیاست و اقتصاد را در فایده می داند. بنیانگذاران این مکتب «جرمی بنتهام»  و "جیمز میل "پدر جان استیوارت میل بودند. آنان در آموزه های خود امر نیک و سودمند را یکی می دانستند.به نظر انان سودمند ان چیزی است  که در مقیاس بالا خوشبختی ایجاد کند.

جان استیوارت میل که از نظر فکری در مکتب «فایده‌باوری» پرورش و رشد یافته بود، بعدها در آموزه‌های نخستین آن تجدیدنظرهایی کرد و موضوع عدالت اجتماعی را به یکی از مهم‌ترین مباحث سیاسی و اقتصادی خود تبدیل سا خت.

میل خوشبختی هر فرد را نعمتی برای آن فرد می‌شناسد و نتیجه می‌گیرد که بنابراین سعادت جمعی، نعمتی برای کل بشریت است و افزایش فایده و سعادت و لذت، معیاری اخلاقی برای رفتار انسانی محسوب می‌گردد. اما برای میل صرفا" کمیت این فایده یا خوشبختی تعیین کننده نیست، بلکه همچنین کیفیت و ساخت آن نیز مهم است.

میل بر این نظر است که انسان دارای احساسات اخلاقی است که اگر چه طبیعی هستند ولی همزاد انسان نیستند و باید آنها را از طریق تربیت پرورش داد. میل عدالت را نیز در زمره‌ی چنین احساساتی می‌داند و آن را مبتنی بر «احساس وحدت با همنوعان» ارزیابی می‌کند. در فصل پنجم اثر یادشده و در بررسی پیوند میان «عدالت و فایده» خاطر نشان می‌سازد که احساس نیرومند و تصور ظاهرا" روشنی که مفهوم عدالت با سرعت و اطمینانی بطور غریزی یکسان به ذهن متبادر می‌کند، به نظر اکثر فیلسوفان نشانه‌ای از خصوصیتی درونی از واقعیت و برهانی برای آن است که امر عادلانه باید بصورت چیزی مطلق در طبیعت وجود داشته باشد، چیزی ذاتا" متفاوت از هرگونه صورت امر سودمند و به عنوان ایده‌ای در مقابل آن. اما چه وجود احساس طبیعی عدالت را بپذیریم و چه آنرا به عنوان سنجیداری نهایی برای رفتار درست به رسمیت بشناسیم، هر دو دریافت در واقعیت بطور تنگاتنگی با هم پیوند دارند.

به نظر میل عدالت نامی برای یکسری از قواعد اخلاقی است که نسبت به دیگر قواعد رفتار عملی، برای رفاه بشری مستقیما" تعیین کننده‌و از همین رو بطور نامشروط تعهدآورتر هستند. میل «ادعای حق هر فرد در مقابل دیگران» را در چنین تعهدی بیان شده می‌داند و سرشت تصور از مفهوم عدالت را در آن بازمی‌یابد.

میل در بخش دیگری از تأملات خود، با الهام از مفهوم ارسطویی «عدالت توزیعی»، به بازنمود این مفهوم از دیدگاه خود می‌پردازد. به نظر او، اینکه جامعه می‌بایست با همه‌ی افرادی که در مقیاسی کاملا" برابر به جامعه خدمت کرده‌اند، بطور مطلقا" یکسان خوب رفتار کند، بالاترین اصل عمومی عدالت اجتماعی و توزیعی است. همه‌ی نهادهای اجتماعی و تلاش‌های همه‌ی شهروندان در بالاترین مقیاس ممکن بایست مبتنی بر چنین اصلی باشند. این وظیفه‌ی بزرگ اخلاقی، ریشه‌ای ژرف دارد، زیرا نه گزاره‌ای مشتق شده از اصل‌های ثانوی، بلکه بی‌میانجی برخاسته از عالی‌ترین اصل اخلاقی است و بخشی از معنای اصل فایده یا بزرگترین سعادت را دربرمی‌گیرد.

میل تأکید می‌کند که همه‌ی انسانها حق دارند از رفتاری یکسان نسبت به خود برخوردار باشند، مگر اینکه منفعت‌عمومی به رسمیت شناخته شده‌ای، عکس آن را ایجاب کند. بنابراین هرگونه نابرابری اجتماعی که فایده‌ی آن برای جامعه قابل درک نباشد، نه فقط به یک ناسازگاری، بلکه همچنین به یک بیعدالتی تبدیل می‌گردد و شکل پدیده‌ای جبارانه را به خود می‌گیرد و انسان را بعدا" به شگفتی وامی‌دارد که چطور توانسته آن را تحمل کند.

میل نتیجه می‌گیرد که پس عدالت نامی برای مطالبات معین اخلاقی است که اگر آنها را در کل در نظر بگیریم، در یک درجه‌بندی مربوط به سودمندی اجتماعی، مکانی بالا اشغال می‌کند و به همین دلیل در مقیاسی بالا نیز تعهدآور است. عدالت عنوانی مناسب برای حوزه‌ای از سودمندی اجتماعی است که از سایر حوزه‌ها (به استثنای مواردی معین) مهم‌تر، اجتناب‌ناپذیرتر و عاجل‌تر است.(www.bashgah.net)

اندیشه های جمعیتی

یکی از مشهور ترین گفته های میل درباره جمعیت عبارت از:

نخست طبیعت نه بی عدالتی اجتماعی، دلیل عمده پیدایش دشواری های ناشی از اضافه جمعیت است.

به همین دلیل، وی انچه را که مالتوس و مارکس درباره فقر بیان داشتند را نپذیرفت.به نظر مارکس فقر مولد جامعه سرمایه داری است اما میل معتقد است انچه که سبب فقر می شود طبیعت است نه نظام سرمایه داری.

با این که میل را یک نئومالتوسی به شمار می اورند، و نظریه اش تحت تاثیر دیدگاه مالتوس بود، اما او مانند مالتوس به اجتناب ناپذیر بودن جمعیت فراتر از منابع غذایی اعتقادی نداشت. به نظر وی اگر جمعیتی بیش از منابع غذایی رشد کند، وضعیت احتمالا موقتی خواهد بود، در غیر این صورت دو راه حل وجود دارد:

۱-با وارد کردن غذا این مشکل را بر طرف کنند.

۲-مردم به سرزمین دیگری مهاجرت کنند. (جان ویکس ۱۱۰:۱۳۸۵)

میل نیز همانند ابن خلدون از مهاجرت سخن گفته است. همان طور که قبلا ذکر شد، ابن خلدون علت مهاجرت از بادیه نشینی به شهر نشینی را رسیدن به کمال مطلوب زندگی، تجمل گرایی،اسایش و درامد بالا زندگی شهر نشینی می دانست. که این امر توسط بادیه نشینان به صورت اختیاری انجام می گرفت.

اما مهاجرت از نظر میل، به صورت اجباری صورت می گیرد. زمانی که یک منطقه گنجایش فزونی جمعیت را نداشته باشد به مرور زمان منجر به فقر و بدبختی مردم ان نواحی می گردد. و برای این که مردم به فلاکت و بدبختی کشیده نشوند،  ناچار به مهاجرت می شوند.

میل مشکل اصلی این مساله را طبیعت و کمبود منابع موجود ان می داند که نمی تواند جمعیت را در خود نگاه دارد.

وضعیت ارمانی

از نظر میل زمانی جمعیت در جامعه تثبیت می شود که همه افراد ان جامعه از رفاه اقتصادی برخوردار باشند و در این صورت مردم به جای رقابت های اقتصادی می توانند به دنبال پیشرفت و رقابت در عرصه های فرهنگی، اجتماعی واحلاقی باشند. حال مساله این است که چطور می توان به این وضعیت ارمانی رسید؟

میل معتقد است پیش از ان که به چنین وضعیتی که در ان جمعیت و تولید ثابت است برسیم، می بایست رقابتی بین جمعیت و تولید صورت گیرد و حل این مساله نیازمند این است که زندگی فقیران به صورت چشمگیری بهبود یابد.برای تحقق یافتن توسعه اجتماعی و اقتصادی، به افزایش ناگهانی درامد نیاز است تا سطح زندگی نسلی به طور کامل تغییر کند، و به تولید اجازه پیشی گرفتن از رشد جمعیت را بدهد.که به گفته میل در فرانسه پس از انقلاب وضعیت بدین گونه بود. (جان ویکس۱۱۰:۱۳۸۵)

هر چند ابن خلدون مانند میل طرفدار حد متناسب جمعیت است اما بر خلاف میل رفاه اقتصادی و بالا رفتن درامد افراد را عامل ثبات جمعیت نمی داند.بلکه به نظر وی بهبود زندگی اقتصادی افراد، و افزایش ارزش های اقتصادی سبب افزایش جمعیت می شود.لذا به نظر ابن خلدون بین رفاه اقتصادی و جمعیت یک رابطه خطی وجود دارد. همان طور که اقتصاد بر روی جمعیت اثر می گذارد کمی و زیادی جمعیت در گرانی و ارزانی ارزاق، بالا و پایین رفتن درامد نیز موثر است.

باروری

به نظر میل استاندارد زندگی یکی از عوامل موثر بر میزان باروری است. و در نظریاتش کاهش باروری را مورد تاکید قرار داده است.

بدین ترتیب ضرورت تحدید موالید در نظریات میل به حدی است که بارزترین اصل خود را که همان ازادی است فدای ان می کند. از این رو وی به دولت پیشنهاد می کند که ازدواج مستمندان تحت شرایط خاصی محدود یا ممنوع گردد. (کتابی۲۷۲:۱۳۷۷)

"قوانینی در بیشتر کشورهای اروپایی رایج است که بستن پیمان زناشویی را قبل از این که طرفین بتوانند تمکین خود را برای تشکیل و ایجاد خانواده ثابت کند، ممنوع می سازد. اگر درست دقت کنیم، مداخله در حق ازادی مردم نیست و از حدود اختیارات قانونی دولت تجاوز نمی کند. مبنای این گونه قوانین عبارت از حق مداخله دولت است برای تحریم یک عمل بد، که اثرات زیان بخش ان شامل حال دیگران –یعنی همان کودکان که بی اراده خود به دنیا اورده می شوند- می گردد. و چنین کاری از انجا که بی قیدی عاملان را درباره سرنوشت کودکان نشان می دهد، به حق باید مورد سرزنش اجتماع قرار گیرد. اگر چه افزودن کیفرهای قانونی به این خلاف اخلاقی شاید صلاح نباشد… در عین حال باید متوجه بود که زیانی نصیب این تازه به دنیا امدگان می شود، غیر از ان

زیان های هنگفت است که دامن گیر کسانی که در معرض اصابت اعمال اتی انان قرار دارند، می گردد".میل ۲۷۴:۱۳۷۵)

بنابر این می توان گفت میل بدین خاطر ازدواج مستمندان را محدود یا ممنوع ساخته بود که این افراد معیشت خود را با کار کردن به دست می اورند، و با ازدواج تولید نسل می کنند و نوزادان امروز کارگران اینده کشور خواهند شد. و اینان به علت کثرت عددی که دارند کار و دستمزد طبقه کارگر را پایین می اورند.

به نظر میل، عامل دیگری که به تحدید موالید منجر می شود، احترام گذاشتن به جایگاه زنان است.

با توجه به این امر می توان گفت میل افکار فمنیستی داشته  و همانند مارکس به تساوی حقوق زن و مرد اعتقاد داشته است. و معتقد بود که زنان به اندازه مردان خواهان بچه نیستند.

"… اگر به زنان اجازه ابراز وجود داده شود، میزان تولد کاهش خواهد یافت."(جان ویکس ۱۱۰:۱۳۸۵)

همچنین میل از عوامل جلوگیری از بارداری سخن گفته است. به نظر وی "وجود نظام اموزشی ملی برای کودکان فقیر، انان را به عقل سلیمی مجهز می کند که سبب می شود از داشتن بچه زیاد خود داری کنند."(جان ویکس ۱۱۰:۱۳۸۵)

اگرچه ابن خلدون و میل خواهان جمعیتی متناسب بودند اما با دو دید متفاوت به جمعیت نگاه می کنند. ابن خلدون با یک رویکرد سیاسی – اجتماعی به جمعیت نگاه می کند. و جمعیت را بیشتر یک عامل اساسی ومهم برای تامین نیروی نظامی می داند.در صورتی که میل با یک دید اقتصادی به جمعیت نگاه می کند، به طوری که جمعیت را تابع نظام اقتصادی می داند. و معتقد است که حد جمعیت در یک جامعه باید متناسب با رفاه اقتصادی ان جامعه باشد.

فهرست منابع

۱-کتابی،احمد(۱۳۷۷).درامدی بر اندیشه ها و نظریه های جمعیت شناسی.تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

۲-رسو،ژان ژاک(۱۳۸۴).قرارداد اجتماعی.ترجمه مرتضی کلانتری.تهران:انتشارات اگاه.

۳-جهانفر، محمد(۱۳۵۴).تاریخچه نظریه های جمعیتی.تهران:انتشارات سهامی مهر.

۴- آزاد ارمکی ، تقی (۱۳۷۶). اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان از فارابی تا ابن خلدون.تهران : انتشارات سروش.

۵-میل،جان استوارات(۱۳۷۵).رساله ای درباره ازادی.ترجمه جواد شیخ الاسلامی.تهران:انتشارات علمی و فرهنگی.

۶-ویکس،جان(۱۳۸۵).جمعیت،مقدمه ای بر مفاهیم و موضوعات.ترجمه دکتر الهه میرزایی.تهران:موسسه اموزش،پژوهش مدیریت و برنامه ریزی.

۷-ردهد،برایان(۱۳۷۷).اندیشه سیاسی از افلاطون تا ناتو.ترجمه مرتضی کافی،اکبر افسری.تهران:انتشارات نشر اگاه.

۸- ابن خلدون(۱۳۵۹). مقدمه ابن خلدون. ترجمه محمد پروین گنابادی ، تهران : انتشارات بنگاه ترجمه و   

       نشر کتاب.

۹-ستوده،هدایت الله(۱۳۷۴).تاریخ اندیشه های اجتماعی در اسلام.تهران:انتشارات اوای شور.

۱۰- خوشرو ،‌غلامعلی (۱۳۷۲). شناخت انواع اجتماعات از دیدگاه فارابی و ابن خلدون ، تهران : اطلاعات.

۱۱-رجبی و دیگران(۱۳۷۸).تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام.تهران:سمت.

۱۲-نفیسی،محمود(۱۳۶۸).سیری در اندیشه های اجتماعی مسلمین.تهران:انتشارات امیری.

منابع اینترنتی

۱-www.rasekhon.net

۲-www.aftab.ir

۳-www.pishgo.ir

۴-www.afkarenow.com.

۵-www.wekipedia.com

۶-www.bashgah.net

۷-daneshnameh.jazirehdanesh.com

انتشار : شهرسازی آنلاین