طرح جامع فضای سبز کرج

بسمه تعالی

شهرداری کرج

سازمان پارکها و فضای سبز

شرح خدمات و مطالعات

تهیه طرح جامع فضای سبز کرج

بهار ۸۶

به نام خدا

فهرست

• پیش گفتار
• مقدمه
• فلوچارت
• تعریف طرح جامع فضای سبز شهر کرج
  • مبانی تئوریک برنامه ریزی فضاهای آزاد و سبز شهر:
    • تقسیمات فضای سبز برحسب نوع مالکیت
    • تقسیمات فضای سبز برحسب نوع کارکرد
    • بحث و نتیجه گیری
  • شناخت وضعیت موجود فضاهای سبز:
    • انواع کاربریهای سبز شهر
    • شناخت عوامل زیست محیطی
      • ویژگیهای جغرافیایی و اقلیمی و طبیعی
      • مطالعات هوا و اقلیم
      • مطالعه و تعیین فصل خشک حیاتی
      • بررسی پتانسیل آبی منطقه و شهر
      • بررسی وضعیت گیاهشناسی و زیست محیطی
    • شناخت عوامل فرهنگی- اجتماعی- اقتصادی
    • تحلیل وارزیابی
  • سنجش نیازهای جامعه شهری نسبت به عملکردهای فضای سبز در افق برنامه ریزی
  • تهیه و تنظیم ضوابط و معیارهای برنامه ریزی و طراحی جهت ساماندهی فضاهای سبز و آزاد
  • تبیین و تعیین اهداف طرح جامع فضای سبز شهر:
    • توسعه فضاهای آزاد و سبز در ساخت کالبدی شهر
    • افزایش بازدهی اجتماعی- روانی فضای سبز شهری
    • افزایش بازدهی اکولوژیک و زیست محیطی فضای سبز شهری
    • بهسازی سیمای محیط شهری
  • انتخاب گونه های گیاهی مناسب به منظور استفاده در معماری فضای سبز شهری:
    • معیارهای لازم در انتخاب گونه های گیاهی
  • تکنیکهای کاشت و مراقبت از فضای سبز شهری:
    • تکنیکهای کاشت
    • تکنیکهای مراقبت

پیش گفتار

لزوم دستیابی به اهداف هر نهاد و سازمانی، اتخاذ سیاست نیل به توسعه فراگیر و پایداردر برنامه ریزیهای کلان را میطلبد که این مهم خود نیازمند بررسی مطالعات تخصصی و چندجانبه در مسیر حل مسائل است.

سازمان پارکها و فضای سبز کرج با توجه به رسالت اصلی خویش و در چارچوب خط مشی کیفیت ISO9001:2000 در راستای بهبود حفظ و نگهداری فضای سبز و توسعه پایدار فضای سبز به منظور دستیابی به طرحی با نگرش همه جانبه به مسائل فضای سبز شهری و به موازات سایر ارکان تشکیل دهنده پیکره شهر نسبت به تهیه شرح خدمات و مطالعات تهیه طرح جامع فضای سبز اقدام نموده که لازم است از همکاری کلیه کارشناسان به خصوص سرکار خانم مهندس طناز اسدالهی و سرکار خانم مهندس میترا عبدی پور که در تدوین این مجموعه نهایت همکاری را داشته اند سپاسگزاری شود.

امید است زحمات و تلاش انجام شده با تهیه و تصویب طرح جامع فضای سبز کرج به ثمر نشسته و دستاورد آن شهری سرسبز و با نشاط و محیط زیستی مطلوب و مناسب باشد.

 مدیرعامل

عباس زارع

مقدمه :

شهرنشینی اگر چه باعث رفاه و راحتی انسانها شده لیکن گرفتاری هایی را نیز بدنبال داشته است بطوریکه هرچه جمعیت شهرها بیشتر میشود به همان نسبت مشکلات شهری نیز بیشتر میشود.

افزایش جمعیت به نوبه خود مسائلی همچون ترافیک، افزایش کارگاههای کوچک و بزرگ، افزایش حجم زباله و نابودی درختان و فضای سبز را بدنبال داشته است.

پیامد مشکلات شهرنشینی و افزایش جمعیت ایجاد انواع آلودگی های شهری مثل آلودگی آب، هوا، صدا و تخریب محیط زیست می باشد.

فضای سبز شهری از دیدگاه شهرسازی دربرگیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش گیاهی تشکیل شده است و بعنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد بی جان شهر تعیین کننده ساختار مورفولوژیک شهر است.

فضاهای باز شهری از یک سو در برگیرنده فضای سبز موجود و از سوی دیگر به صورت فضاهای بالقوه جهت توسعه فضای سبز شهری مطرح میشوند.

پیش از هر نوع برنامه ریزی برای توسعه فضای سبز شهری باید معیارها و استانداردهای توسعه  فضای سبز معین و مشخص شود.

از آنجا که فضای سبز شهری بخش جاندار کالبد شهر را تشکیل میدهد بنابراین منطق طراحی حکم میکند که میان بخشهای بی جان و جاندار نوعی تعادل برقرار شود.

استاندارد بیانگر وضعیتی بهینه است که در نظریه ها و سلیقه های گوناگون دخالت دارد.

استاندارد فضاهای باز و سبز دارای بعد اجتماعی، رفاهی و تکنیکی است که با توجه به مکان و موقعیت اقلیمی و فرهنگ خاص ساکنان محل مورد نظر، هم چنین نیازها و ارزشهای آنان فراهم میشود و ابعاد خاص خود را می طلبد.

بنابراین نمی توان برای سراسر ایران سطح یا حجم استاندارد واحدی را برای ایجاد فضای سبز ارائه کرد زیرا کمیت فضای سبز و همچنین کیفیت و نوع آن بستگی به شرایط اقلیمی و بیوکلیماتیک هر منطقه دارد.

در مجموع آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری اهمیت دارد میزان فضای سبز عمومی است یعنی فضای سبزی که رفت و آمد عموم در آن بدون مانع باشد.

بنابراین بحث سرانه فضای سبز را صرفاً میتوان در ارتباط با فضای سبز عمومی مطرح کرد زیرا فضاهای سبز خصوصی و نیمه خصوصی (نظیر بیمارستانها ، ادارات و …) هر چند در بازدهی اکولوژیکی فضای سبز نقش موثری را ایفا میکنند اما فاقد بازدهی اجتماعی هستند.

پس مفهوم سرانه فضای سبز شهری تنها میتواند در مورد فضای سبزی بکار رود که برای گذراندن اوقات فراغت، بازی و تفریح تدارک دیده شده است.

به تعبیر بهتر مفهوم سرانه فضای سبز باید عموماً مساحت کلیه فضاهای سبز اجتماعی (عمومی) را شامل شود.

مهمترین مرحله در برنامه ریزی و معماری فضای سبز تعیین الگوی فضای سبز مناسب برای یک شهر است.

در این مرحله باید مشخص شود آیا باید طراحی و توسعه فضای سبز را به سمت زیباسازی محیط، بهسازی شرایط زیست محیطی، ترسیم سیمای شهر و یا تلفیقی از همه هدایت کرد؟

توسعه فضای سبز باید بر اساس نگرشی صحیح به نیازهای زیست محیطی و اجتماعی شهر و نیز امکانات و قابلیتهای شهر صورت گیرد.

در این باره دو مقوله توسعه پایدار و ارتقای بهره وری منابع باید همواره سرلوحه سیاست گذاری های توسعه فضای سبز قرار گیرد.

تعریف طرح جامع فضای سبز

تدوین طرح در راستای طرحهای بالادست (جامع و تفصیلی) که در آن فضای سبز بعنوان یکی از ارکان مهم تشکیل دهنده اکوسیستم شهری موازی با بقیه ارکان (ترافیک، تراکم و …) در جهت افزایش پایداری سیستم شهری از طریق ساماندهی و ایجاد گستره های سبز با کمیت و کیفیت مطلوب و پایدار عمل نماید.

1. مبانی تئوریک برنامه ریزی فضاهای آزاد و سبز شهر
2. شناخت وضعیت موجود فضاهای سبز
3. سنجش نیازهای جامعه شهری نسبت به عملکردهای فضای سبز در افق برنامه ریزی
4. تهیه و تنظیم راهکارها و ضوابط برنامه ریزی و طراحی جهت ساماندهی فضاهای سبز و آزاد
5. تعیین و تبیین اهداف طرح جامع فضای سبز شهر
6. انتخاب گونه های گیاهی مناسب به منظور استفاده در معماری فضای سبز شهری
7. تکنیکهای کاشت و مراقبت از فضای سبز شهری

(نمونه ای از شرح خدمات مطالعات فضای سبز در چارچوب

برنامه ریزی شهری)

شرح خدمات مطالعه و تهیه طرح جامع فضای سبز شهر

1. مبانی تئوریک برنامه ریزی فضاهای آزاد و سبز شهر

۱-۱- تقسیمات فضای سبز بر حسب نوع مالکیت

• فضاهای سبز خصوصی
• فضاهای سبز نیمه خصوصی
• فضاهای سبز عمومی
• تقسیمات فضای سبز بر حسب نوع کارکرد

• کارکردهای اکولوژیکی و زیست محیطی فضای سبز
•  کارکردهای حفاظتی فضای سبز
• کارکردهای اجتماعی و روانی فضای سبز
•  کارکردهای فضای سبز بعنوان بخش جاندار کالبد شهر
•  بحث و نتیجه گیری از تقسیمات فضای سبز بر حسب نوع مالکیت و کاربری در چارچوب برنامه ریزی و طراحی طرح جامع فضاهای سبز و آزاد شهر

1. شناخت وضعیت موجود فضاهای سبز

۱-۲- انواع کاربریهای سبز شهر

• کمربند سبز
• پارکهای جنگلی (درون شهری و بیرون شهری)
• پارکهای شهری (همسایگی، ناحیه ای، محله ای، منطقه ای و …)
• پارکهای گیاهشناسی و جانورشناسی
•  فضای سبز حاشیه راهها و میادین سبز
•  وسعت کلیه فضاهای فوق
•  نحوه توزیع و پراکنش فضاهای فوق
• گونه های گیاهی بکاررفته در ساخت فضای سبز شهر

۲-۲- شناخت عوامل زیست محیطی موثر بر ساخت فضای سبز شهر

•  شناخت عوامل اکولوژیک (اقلیم، آب، خاک، توپوگرافی، رویش طبیعی)

ویژگیهای عمده جغرافیایی و اقلیمی و طبیعی شامل:

• عوامل طبیعی، عوارض زمین، وضعیت توپوگرافی، حدود و مساحت
• ارائه یک نقشه از وضعیت عمومی شهر
• مطالعات خاکشناسی شامل:

• بررسی تیپهای اصلی خاک
• بررسی بافت ، ساختمان و عمق خاک
• بررسی وضعیت شیمیائی خاک (شوری و … )
• بررسی وضعیت نفوذ پذیری، زهکشی و درجه حاصلخیزی خاک
• بررسی انواع فرسایشهای خاک
• بررسی مشکلات و محدودیتهای خاک منطقه، آلاینده های خاک در منطقه شهری و تعیین میزان ورود آلاینده ها به خاک و پراکنش آن

مطالعات هوا و اقلیم شناسی شامل:

• بررسی کلی شرایط اقلیمی منطقه
• بررسی ایستگاههای موجود هواشناسی در منطقه جهت استفاده در مطالعات
• جمع آوری اطلاعات و آمار پایه
• تجزیه و تحلیل آمارهای ریزشهای جوی ماهیانه و سالیانه بر اساس آمارهای موجود
• تجزیه و تحلیل دمای هوا (متوسط، حداکثر، حداقل ، ماهانه، سالانه و روزانه، اولین یخبندان زمستانه و آخرین یخبندان زمستانه یا بهاره)

مطالعه و تعیین فصل خشک حیاتی

• بررسی وضعیت رطوبت (تغییرات، دامنه، حدود کمینه و بیشینه)
• بررسی وضعیت تشعشعات (طول روز، روزهای آفتابی، ابری و …)
• مطالعه و بررسی وضعیت تبخیر و تعرق
• مطالعه و بررسی بادهای غالب منطقه (سرعت، جهت، توزیع آن در فصول مختلف، گرد و غبار)
• طبقه بندی اقلیمی با استفاده از روشهای مناسب
• بررسی آلاینده های هوا و منابع آلودگی و میزان پخش و پراکنش آلودگی
• تهیه نقشه مناطق هم اقلیم
• بررسی خسارات ناشی از سیل و دوره بازگشت
• بررسی ریزشهای جوی و تهیه نقشه هم باران و هم دما
• بررسی آلاینده های هوا و منابع آلودگی و میزان پخش و پراکنش آلودگی

بررسی پتانسیل آبی منطقه و شهر شامل:

• بررسی کمی و کیفی منابع آب سطحی (رودخانه ها- سدها)
• بررسی کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی
• بررسی شرایط هیدرولوژیکی دشت یا دشتهای موجود در محدوده طرح
• بررسی امکان سیستم آبیاری مستقل فضای سبز شهر کرج
• بررسی امکان استفاده از سایر منابع جهت فضای سبز (فاضلاب)
• بررسی آلاینده های منابع آب سطحی و زیرزمینی
• بررسی و مطالعه در ارتباط با سیستمهای مختلف آبیاری و تعیین بهترین سیستم برای شرایط مختلف
• مطالعه و بررسی میزان آب مورد نیاز گیاهان مورد استفاده در فضای سبز
• تهیه نقشه منابع آب

بررسی وضعیت گیاهشناسی و زیست محیطی شهر کرج شامل:

• بررسی گونه های گیاهی موجود در منطقه اعم از درخت، درختچه، گیاهان علفی و مرتعی (رویش طبیعی)
• بررسی و شناسایی سرشت اکولوژیک گونه های غالب گیاهی
• مطالعه عملکرد فضای سبز در محیط های شهری
• بررسی و مطالعه پیرامون آلاینده های آب و خاک در پارکها و فضاهای سبز شهری
• بررسی و مطالعه تغییرات خاک در پارکها و فضاهای سبز
• پیشنهاد انجام مطالعات تکمیلی در صورت کافی نبودن اطلاعات موجود در ارتباط با آب و خاک توسط کارفرما
• جمع بندی و تجزیه و تحلیل وضعیت آب و خاک در فضاهای سبز شهری
• تهیه گزارشات مطالعات آب و خاک پارکها و فضاهای سبز شهر کرج

• شناخت آلودگیهای زیست محیطی مخرب مرتبط با فضای سبز (آلودگی هوا، آلودگی خاک، آلودگی صوتی، خطوط انتقال نیرو، ساخت و سازهای شهری، شبکه جمع آوری آبهای سطحی، جمع و دفع فاضلاب)

شناخت عوامل فرهنگی – اجتماعی و اقتصادی موثر بر فضای سبز شهری (عوامل تقویت کننده و حامی فضای سبز، عوامل منفی و بازدارنده)

• بررسی امکانات درآمدزائی فضای سبز
• مطالعه و بررسی نیروی انسانی موجود در بخشهای مختلف فضای سبز از نظر کمی
• مطالعه و بررسی نیروی انسانی موجود در بخشهای مختلف فضای سبز از نظر کیفی (تحصیلات و تجربه)
• گذراندن اوقات فراغت در فضای سبز و پارکهای شهری
• بررسی و مطالعه مراجعین به پارکها و فضای سبز و دسته بندی آنها بر حسب سن و جنس و شغل و تحصیلات
• اهداف گذران اوقات فراغت و گروههای سنی مورد نیاز
• بررسی و مطالعه تراکم جمعیت مراجعه کننده به پارکها و فضای سبز در فصول مختلف سال و ایام مختلف
• بررسی و مطالعه تناسب ظرفیت پارکها در ارتباط با جمعیت مراجعه کننده در وضعیت موجود
• مطالعه و بررسی ارتباط بین تراکم جمعیت و سطوح پارک و فضای سبز موجود و مقایسه با استانداردها
• بررسی عوامل و موجبات آسیب رسان و تخریب پارکها و فضای سبز در شرایط موجود
• بررسی و مطالعه چگونگی مشارکت مردم در امر نگهداری پارکها و فضای سبز در شرایط موجود
• بررسی و مطالعه نحوه طراحی پارکها و فضاهای سبز موجود در ارتباط با عملکردهای مورد انتظار
• امکانات و محدودیتهای توسعه و نگهداری فضای سبز در شرایط موجود
• جمع بندی و تجزیه و تحلیل وضعیت اقتصادی – اجتماعی و نیروی انسانی
• تهیه گزارش مطالعات اقتصادی- اجتماعی و نیروی انسانی
• تحلیل و ارزیابی نحوه عملکرد و بازدهی فضای سبز شهری در وضعیت موجود (عملکرد فضای سبز کالبد شهر، اکولوژیک، حفاظتی، زیست محیطی، اجتماعی، روانی و عملکردهای ویژه)

1. سنجش نیازهای جامعه شهری نسبت به عملکردهای فضای سبز در افق برنامه ریزی
   • تعیین نیازهای ساخت کالبدی شهر نسبت به عملکردهای حفاظتی فضای سبز
   • تعیین نیازهای ساخت کالبدی شهر نسبت به عملکردهای اکولوژیک و زیست محیطی فضای سبز
   • تعیین نیازهای ساخت کالبدی شهر نسبت به عملکردهای اجتماعی- روانی فضای سبز
   • تعیین نیازهای ساخت کالبدی شهر نسبت به عملکردهای ویژه
   • تعیین نیاز شبکه راهها نسبت به فضای سبز
   • تجزیه و تحلیل مفهوم سرانه فضای سبز

1. تهیه و تنظیم ضوابط و معیارهای برنامه ریزی و طراحی جهت ساماندهی فضاهای سبز و آزاد
   • ضوابط و معیارهای لازم در طراحی فضای سبز شهری با عملکرد اکولوژیک و زیست محیطی
   • ضوابط و معیارهای لازم در طراحی فضای سبز شهری با عملکرد ویژه (بانوان- آبی و پارک کودکان، پارک ورزش)
   • ضوابط و معیارهای لازم در طراحی کمربند سبز شهری
   • ضوابط و معیارهای لازم در طراحی فضاهای سبز شبکه راهها
   • ضـوابط و معیـارهای لازم در طراحی پارکهای شهری (همسایگی – محله ای – ناحـیه ای- منطقه ای)

۵- تبیین و تعیین اهداف طرح جامع فضای سبز شهر

۱-۵- توسعه فضاهای آزاد و سبز در ساخت کالبدی شهر از طریق ایجاد سیستم سبز در مقیاس شهری(اتصال لکه ها)

• سازماندهی کمربند سبز شهر
• توسعه مجورهای سبز در ساخت کالبدی (شبکه راهها)
• تفکیک فضاهای متناقض شهری توسط باندهای سبز
• پراکنش متعادل پارکهای شهری در کالبد شهر

۲-۵- افزایش بازدهی اجتماعی – روانی فضای سبز شهری

• بهســازی و توسعه فضاهای سـبز ویژه فراغت (همسایگی- محله ای- ناحیه ای- منطقه ای- شهری- کودک- ورزشی)

۳-۵- افزایش بازدهی اکولوژیک و زیست محیطی فضای سبز شهری

(افزایش بازدهی اکولوژیکی- هیدرولوژیکی فضای سبز- افزایش بازدهی خاک- بازسازی و توسعه زیستگاههای سبز جهت جذب پرندگان بومی و حیوانات شهری- کاهش آلودگی صوتی- کاهش آلودگی هوا، باززنده سازی اراضی آلوده و آسیب دیده و بایر)

۴-۵- بهسازی سیمای محیط شهری

• مکان یابی و توزیع متعادل و افزایش کارایی فضاهای سبز

• ترمیم و بهسازی مناظر نامطلوب

۶- انتخاب گونه های گیاهی مناسب به منظور استفاده در معماری فضای سبز شهری

۱-۶- معیارهای لازم در انتخاب گونه های گیاهی مناسب

• گونه های گیاهی بومی
• ارزیابی گونه های غیربومی بکاررفته و استفاده شده در فضای سبز موجود
• انتخاب گونه های گیاهی جدید جهت استفاده در معماری فضای سبز شهر
• فهرست و مشخصات گونه های گیاهی قابل استفاده در معماری فضای سبز شهر (درختان و درختچه ها- گیاهان پوششی- گیاهان بالارونده و گیاهان زینتی

• مطالعه و بررسی گونه های گیاهی موجود در پارکها و فضای سبز شهر کرج

• شرایط رشد شامل:
  • سرعت رشد
  • اندازه نهایی
  • قطر تاج
  • فرم تاج
  • سطح سایه انداز
  • تراکم
  • خزان پذیر یا همیشه سبز
  • وضعیت ریشه
  • مقاومت به کم آبی
  • مقاومت به شرایط نامساعد خاک از نظر شیمیائی و فیزیکی (شوری- سنگلاخ و …)
  • مقاومت به آفات و امراض
  • دوره گلدهی
  • ایجاد حساسیت و آلرژی زایی
  • دوره میوه دهی
  • نحوه تکثیر (جنسی- غیرجنسی)
  • میزان ریزش برگ- گل و میوه و بررسی نیاز به نظافت محوطه در دوره های رویشی و زایشی و خزان
  • مقاومت در برابر باد

۷- تکنیکهای کاشت و مراقبت از فضای سبز شهری

۱-۷- تکنیکهای کاشت

۲-۷- تکنیکهای مراقبت

• بهسازی و مراقبت از خاک
• تعیین آب مورد نیاز و روش دستیابی به آن

مطالعات آب و خاک

• بررسی منابع تامین آب فضای سبز و پارکها در شهر کرج
• بررسی کیفیت منابع آب موجود در ارتباط با مصرف آن در فضاهای سبز
• بررسی وضعیت آبیاری و آبرسانی فضای سبز و پارکها در سطح شهر
• بررسی نیاز آبی پارکها و فضای سبز شهر کرج در وضعیت موجود در حال حاضر
• بررسی کمی منابع تامین آب فضای سبز
• بررسی تجهیزات و تاسیسات موجود جهت آبرسانی و آبیاری فضای سبز شهر و پارکها
• بررسی نیروهای انسانی مورد استفاده در آبیاری پارکها و فضای سبز شهری
• بررسی و مطالعه خصوصیات خاک در پارکها و فضای سبز شهر
• بهبود روشها و بازدهی آبیاری
• تکنیکهای هرس

تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز

• ماشینهای آماده سازی

• ماشینهای کاشت

• ماشینهای داشت (چمن زنها- اره ها- انواع قیچی هرس و …)

• ماشینها و تجهیزات بهره برداری از بقایای گیاهی و ضایعات و تولید موادی مانند کمپوست، چیپس چوب و …
  • مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی
  • برنامه ریزی تولید پایدار و اقتصادی جهت تولید گل و گیاه و نهال
  • برنامه ریزی تولید پایدار و اقتصادی خزانه های تولید گیاهان سالم
  • برنامه ریزی تولید پایدار و اقتصادی تقویم زمانی عملیات فضای سبز
  • برنامه ریزی تولید پایدار و پیش بینی برنامه های پژوهشی- مشارکتی- دانشگاهی

منبع: شهرسازی آنلاین