زلزله شناسی

مقاله زلزله شناسی

فهرست مطالب

چکیده..

آمادگی قبل از وقوع زلزله ….

عملیات پناه گیری حین وقوع زلزله……..

در خیابان …….

در اتومبیل……

در فروشگاه، بانک، اداره پست و غیره ……….

در اداره ………………

تخلیه و کنترل محیط بعد از وقوع زلزله ………………….

زلزله شناسی ……………….

زلزله چیست………………..

چرا زلزله بوجود می‌آید؟ ……………….

رابطه گسل با زلزله ……………

نحوه آزاد شدن انرژی زلزله …………

پیش لرزه ……………..

لرزش اصلی ……………

پس لرزه ……..

دسته لرزه ………..

ریز لرزه …………….

انواع زمین لرزه……..

منابع….

چکیده:

کشور عزیز ما ایران به دلیل وجود گسل های متعدد، کشوری لرزه خیز محسوب می شود و سابقه تاریخی وقوع زلزله ها بیانگر احتمال رویداد زمین لرزهای شدید در آینده است. با توجه به این حقیقت که پیش بینی دقیق زمان وقوع زمین لرزه امکان پذیر نیست، دانش و آمادگی افراد درباره زلزله و چگونگی رویارویی با آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

زلزله با احساس لرزش و تکان خانه، به مدت چند ثانیه رخ می دهد. در نتیجه ممکن است فرد احساس عدم تعادل نموده و سرعت عمل خود را از دست بدهد. همچنین بر اثر زمین لرزه احتمال شکسته شدن شیشه ها، افتادن اشیاء سنگین و یا ناپایدار، سقوط قطعات ساختمانی و یا تخریب وجود دارد. این بروشور آموزشی با هدف آماده سازی و ایمنی خانواده در زمان وقوع زلزله تهیه شده است و امید است با استفاده از آن، آمادگی های لازم را جهت زمان های پیش، هنگام و پس از زلزله کسب نمائید.
آمادگی قبل از وقوع زلزله :

به یاد داشته باشیم شرط اول برای ایمنی در برابر زلزله مقاوم بودن ساختمان است.

۱- مقاوم سازی ساختمان محل سکونت :

مقاوم بودن محل سکونت در برابر زلزله از مهمترین اصول آمادگی و پیش گیری خطرات ناشی از وقوع زلزله است. لذا به منظور پایدار بودن سرمایه گذاری تان موارد زیر توصیه می گردد:
هنگام ساخت خانه، کلیه ضوابط مهندسی و آیین نامه های ساختمانی را رعایت نموده و از مهندس ناظر خواستار طراحی ساختمان مقاوم و نظارت دقیق بر اجرای آن باشید:

چنانچه قصد خرید دارید، با مهندس متخصص در مورد میزان استحکام و اینکه آیا بنا مطابق آیین نامه ساخته شده است یا خیر مشورت نمایید:

اگر محل سکونت شما مطابق آیین نامه ساخته نشده است حتی الامکان سعی کنید با مهندس متخصص در امر مقاوم سازی مشورت نموده و نسبت به تقویت ساختمان محل سکونت اقدام نمایید.
۲- کاهش خطرات ناشی از تخریب تأسیسات، تجهیزات و وسایل داخل خانه :

بخشی از خطرات زلزله، ناشی از تخریب تأسیسات، تجهیزات و وسایل خانه می باشد. در زیر چند توصیه برای کاهش چنین حوادث احتمالی در محیط های مسکونی ارائه می شود. شما می توانید با بررسی محیط خانه خود، با توجه به نوع وسایل و دکوراسیون آن و نوع زندگی خود و خانواده تان، موارد دیگر را به آنها اضافه کنید.

• کپسول های آتش نشانی را نزدیک درهای خروجی منزل نصب کنید و چگونگی استفاده از آنها را یاد گرفته و به دیگر اعضای خانواده نیز آموزش دهید.

• مواد سوختی، آتش زا و شیمیایی را از ساختمان خارج کرده ودر فضای باز به دور از در خروجی ساختمان و یا اتومبیل گذاشته و آنها را در جای خود محکم کنید.

• در صورتی که از گاز شهری استفاده می کنید چگونگی باز و بسته کردن شیرهای آن (شیر اصلی کنتور، اجاق گاز، آب گرمکن گازی، بخاری دیواری، شومینه، چراغ های دیواری گازی و غیره را یاد گرفته و به دیگر اعضای بالغ خانواده خود نیز آموزش دهید. کلیه مهارت ها را همراه با عملیات تخلیه، تمرین کنید.

• در مورد دیگر تأسیسات ساختمان مانند شیرهای آب، کلیدها و فیوزهای برق، اقدامات مشابه با گاز را انجام دهید.

• در صورتی که از کپسول های گاز برای اجاق گاز و آب گرمکن استفاده می کنید، آنها را از پایین و بالا به دیوار محکم کنید.

• آب گرمکن، اجاق گاز، یخچال و ماشین لباسشویی را به دیوار محکم کنید.
• دستگاه های صوتی و تصویری و کامپیوتر را بر روی میزها و قفسه های مربوطه محکم نموده یا بر روی میزهای لبه دار قرار دهید.

• قفسه های بلند و کتابخانه ها را به دیوار پیچ کنید.

• اشیاء سنگین، شکستنی و پرتاب شونده را در قسمت پایین قفسه ها قرار دهید.

• قلاب های اشیاء آویزان مانند چراغ های سقفی و گلدان های آویزان را از نوع محکم انتخاب نمایید. • قاب عکس ها را به دیوار محکم کنید.

• تختخواب ها را از کنار پنجره ها، درهای شیشه ای، آیینه ها، کمدها و قفسه های بلند دور کنید.
• زیر چراغ های سقفی، گلدان های آویزان، قاب عکس های شیشه دار و یا کنار کمدها و قفسه های بلند نخوابید و ننشینید.

۳- تهیه کیف تدارکاتی :

وسایل و مدارک زیر را پس از قرار دادن در ساک معمولی یا کوله پشتی و یا سطل های پلاستیکی در دار، در مکانی امن و مناسب دسترس قرار دهید.

• فهرستی از اسامی افراد خانواده (بدین منظور دفتر یادداشتی تهیه کرده و هر صفحه را به یک فرد اختصاص دهید و اطلاعات ضروری هر شخص مانند شماره شناسنامه و محل صدور، تاریخ و محل تولد، گروه خون، موارد بیماری و یا حساسیت و… را در صفحه مربوطه بنویسید)، یک قطعه عکس (که در بالای صفحه مربوط به هر فرد چسبانیده می شود)، نشانی و تلفن منزل، محل کار پدر و مادر و یکی از اقوام درجه یک (پدر و مادر بزرگ و غیره(

• کیف کمک های اولیه (محتویات آن شرح داده خواهد شد(

• کروکی مسیر تخلیه ساختمان، محل کنتور آب، برق، گاز و شیرهای تأسیساتی
• شماره تلفن های مراکز امدادرسانی

• آب آشامیدنی برای هر نفر ۱۰ لیتر برای حداقل ۷۲ ساعت جهت آشامیدن و بهداشت شخصی در ظروف پلاستیکی دردار (این ذخایر را هر چند وقت یکبار تعویض نمایید. در صورت کمبود آب از آب موجود در شبکه آب گرم شوفاژ ساختمان و یا سیفون توالت فرنگی هم می توان استفاده کرد.
• مقدار کافی غذای فاسدنشدنی، سبک، فشرده و انرژی زا که احتیاج به یخچال، شستشو و پختن ندارد (مانند مواد غذایی کنسرو شده، بیسکویت، گندمک یا برنجک، نان خشک جعبه ای، شیر خشک، مقداری نمک و شکر، آب نبات یا شکلات های خشک، خشکبار) این مواد را طوری بسته بندی کنید که بر اثر رطوبت، تغییرات آب و هوایی، حشرات و میکروب ها از بین نروند. (برای تمامی افراد خانواده برای حداقل • چاقوی چند کاره و مقداری ظروف یکبار مصرف و یک قابلمه.
• کبریت و شمع (فراموش نکنید قبل از تخلیه تا زمانی که از عدم نشت مواد سوختی مطمئن نشده اید، از آنها استفاده نکنید)

• کپسول آتش نشانی قابل حمل نوع پودر گاز(ABC).

• مقداری پول (پول خرد جهت تلفن را هم منظور کنید)

• مقداری صابون، خمیر دندان، شامپو، حوله کاغذی، پوشک (جهت شیرخواران(

• کیسه زباله ضخیم.

• دستکش های ضخیم و دستکش یکبار مصرف.

• پتو، لباس گرم و کفش های راحتی (درصورت امکان

• بیل و کلنگ پیشاهنگی (اندازه کوچک)، چکش، گاز.

• انبر و پیچ گوشتی و مقداری طناب.

• چسب نواری محکم و عریض.

• چراغ قوه با باطری های اضافه.

• رادیوی ترانزیستوری کوچک با باطری های اضافی.

• یک عدد سوت.

• مقداری اسباب بازی قابل شستشو (چنانچه کودکی در خانواده وجود دارد(
• تعدادی دفتر و کاغذ و مداد (جهت کودکان دبستانی(

۴- تهیه کیف کمک های اولیه

• کتابچه راهنمای کمک های اولیه

• چسب و گاز زخم بندی

• باند نواری استریل و چسب نواری ویژه اتصال باندها

• قیچی، موچین (پنس) و سنجاق قفلی

• تیغ ریش تراشی دسته دار یکبار مصرف

• سرنگ یکبار مصرف

 • درجه تب سنج

• وازلین ضدعفونی شده

• دستکش های یکبار مصرف پزشکی

• داروهای ضدعفونی کننده زخم (ساولن یا بتادین

• داروهای ضد درد، تب بر، آرام بخش اعصاب، شستشوی چشم، ۷۲ ساعت(
ضداسهال و ملین

• چند بسته پودر درمان اسهال (او-آر-اس) و در صورت عدم دسترسی مقداری شکر و نمک جهت تهیه پودر (هشت قاشق چایخوری شکر+ یک قاشق چایخوری نمک در یک لیتر آب تمیز(

• یک عدد قطره چکان

• مقداری مواد شوینده (صابون ضدعفونی کننده، مایع ظرف شویی، پودر شستشو(

• آیینه جهت کنترل تنفس

• شریان بند جهت کنترل خون ریزی

• الکل سفید

• داروهای ویژه افراد بیمار خانواده، کودکان و سالخوردگان

• تعدادی قطعات مسطح چوب به طول تقریبی ۳۰-۵۰ سانتی متر و عرض حدود ۱۰ سانتی متر برای شکستگی های احتمالی و آتل بندی

عملیات پناه گیری حین وقوع زلزله:

۱- چنانچه در داخل ساختمان هستید

• خونسردی و آرامش خود را حفظ کنید و مواظب کودکان باشید.

• اگر خانه مسکونی شما یک طبقه و دارای فضای باز است فوراً با احتیاط خارج شوید.
• چنانچه در آپارتمان زندگی می کنید به طرف درهای خروجی پله ها و آسانسور ندوید و در محل های نسبتاً امن ساختمان مانند زیر میزها و تخت خواب های محکم، چهارچوب درها (با توجه به مواظبت از خطر کوبیده شدن درها زمان لرزش خانه) مکان های با سقف های کوچک و راهروهای باریک پناه بگیرید. به خاطر داشته باشید که زمان وقوع زلزله های شدید، جابجای از مکانی به مکان دیگر بسیار مشکل و تقریباً بعید خواهد بود و شما فرصت کافی برای این حرکت را نخواهید داشت.
• سعی کنید سر خود را بپوشانید. با استفاده از کت، بالش، پتو، کتاب ضخیم و یا با قرار دادن آرنج ها در طرفین سر و روی گوش ها و پوشاندن پشت. گردن با کف دست ها این عمل را انجام دهید مواظب سقوط گچ و آجر از سقف باشید

• چنانچه در آشپزخانه و یا شوفاژخانه هستید، فوراً‌خارج شوید.

• از پنجره ها، درهای شیشه ای، آیینه ها و قفسه ها بلند و کتابخانه سریعاً‌دور شوید.

• چنانچه در آپارتمان زندگی می کنید و در زمان وقوع زلزله در آسانسور هستید، فوراً‌تمام دگمه های آسانسور را فشار دهید و در اولین توقف از آن خارج شوید.

• چنانچه در پلکان هستید روی پله ها به طرف دیوار (نه به طرف نرده ها) نشسته و با آرنج و کف دست سر و صورت خود را بپوشانید.

• چنانچه در پارکینگ هستید سریعاً‌خارج شوید. وجود مواد سوختی اضافی، روغن موتور، گریس، ابزار تعمیر سنگین و ناپایدار خطرآفرین هستند.

• در حمام و دستشویی مواظب آیینه ها و کابینت ها باشید.

• تا پایان لرزش در وضعیت پناه گیری بمانید. سپس با در نظر گرفتن مسیر مناسب تخلیه و خطرات احتمالی در آن مسیر، ساختمان را ترک کنید تا دچار خطرات پس لرزه ها که معمولاً‌مدت کوتاهی بعد از زلزله اصلی روی می دهند، نشوید.

• موقع تخلیه به دیگر اعضای خانواده نیز کمک کنید.

۲- چنانچه خارج از خانه مسکونی هستید:

در حیاط خانه:

• همانجا بمانید.

• از ساختمان ها و دیوارها دور شوید و مواظب سقوط اجزای آن باشید.

در خیابان

• از پیاده روها و ساختمان ها فاصله بگیرید.

• از تیرها و سیم ها برق فاصله بگیرید.

در اتومبیل:

• اتومبیل را کنار خیابان به دور از تیرها و سیم های برق ، ساختمان ها و پله های سواره رو و پیاده رو متوقف کنید تا زلزله تمام شود.

در فروشگاه، بانک، اداره پست و غیره :

• چنانچه ساختمان یک طبقه و دارای فضای باز می باشد سریعاً‌از آن خارج شوید و در صورت دور بودن از در خروجی از قفسه ها، ویترین ها، درهای شیشه ای و غیره دور شوید.در کنار دیوارها و با پوشاندن سر و صورت خود با آرنج ها و کف دست ها و یا کیف و کت خود پناه بگیرید.
• بعد از اتمام زلزله، با دقت مسیر خروج را انتخاب کنید.

• مواظب سقوط تابلوهای بالای در فروشگاه ها باشید.

در سینما، تئاتر، استادیوم و غیره :

• به طرف درهای خروجی ندوید: در صندلی خود بمانید و سروصورت خود را بپوشانید.
های تدارکاتی را نیز با خود بردارید.

• بعد از پایان لرزش ها با احتیاط کامل، ساختمان را جهت بررسی صدمات وارده به تجهیزات و تأسیسات همچنین دیگر خطرات احتمالی مانند آتش سوزی، بازدید کنید.

• جهت بازدید تأسیسات ساختمان فقط از چراغ قوه استفاده کنید و در صورت وارد شدن صدمه، آنها را قطع کرده یا ببندید.

به هیچ وجه از کبریت یا فندک استفاده نکنید، مگر اینکه از عدم نشت گاز مطمئن شوید.
• از کفش های محکم، دستکش ضخیم و لباس مناسب فصل جهت تخلیه و یا بازدید از تأسیسات استفاده کنید. چون ممکن است شیشه های شکسته و یا مصالح ساختمانی بر روی زمین ریخته باشند و شما ناچار به جابجایی اشیاء باشید.

• تا زمانی که از سلامت لوله های فاضلاب مطمئن نشده اید سیفون توالت را نکشید و یا شیرهای آب را باز نکنید.

• در صورت نیاز جدی به کمک های دیگران و عدم دسترسی شما به خارج از ساختمان در صورت خراب و مسدود شدن راه های خروجی،‌می توانید روی کاغذ با خط درشت کلمه «کمک» را نوشته و درمکانی که درمعرض دیداست بگذاریدویا با تکان دادن تکه پارچه ای اعلام نیاز به کمک بنمایید.

• به دیدن همسایگان رفته وازحال وموقعیت آنها جویا شوید و در صورت نیاز، به آنها یاری برسانید.

• جهت جلوگیری از اشغال خطوط تلفنی که مورد نیاز گروه های نجات و امداد و دیگر مسئولین خواهد بود سعی کنید حتی الامکان از تلفن استفاده نکنید.

• بغیر از موارد فوریت ها از وسیله نقلیه خود استفاده نکنید. جاده ها، خیابان ها و کوچه ها را جهت عملیات امداد و نجات باز بگذارید.

• مواظب ایمنی خانه خود از دستبرد سارقان باشید.

• رادیوی ترانزیستوری خود را روشن کرده و به دستورالعمل های ایمنی و یا امدادی که از رادیو پخش می شود گوش فرا دهید. در زمان بحران ها، رادیو تنها وسیله ارتباطی خواهد بود.
• چنانچه زلزله در روز کاری و در ساعت کار مدارس و مهدکودک ها رخ داده است، جهت تحویل گرفتن کودکان خود به مرکز آموزشی مربوطه مراجعه کنید.

• از تجمع در مکان هایی که باعث کندی عبورومرور و همچنین عدم کمک رسانی و امداد به موقع و سریع خواهد شد، بپرهیزید.

• بعد از رفع خطر و تصمیم به بازسازی و مراجعت به منزل با کمک دیگر افراد خانواده حتی کودکان با دادن مسئولیت های آسان و کم خطر به آنها محیط خانه و زندگی خود را تمیز و مرتب نموده و در مورد بازگشت به کار و زندگی عادی کوشا باشید.

در اداره

 • فوراً‌به زیر میز خود بروید و تا پایان لرزش همانجا بمانید.

• فراموش نکنید که باید قبلاً‌کامپیوتر و ماشین تحریر را سر جای خود محکم کرده و قفسه های بایگانی را به دیوار وصل کرده باشید.

کلیه افراد خانواده را تشویق نمایید که در عملیات تمرینی پناه گیری به طور مرتب شرکت کنند تا مناطق امن خانه برای آنها مشخص گردد. حداقل سالی دوبار این عملیات را تمرین کنید. چنانچه کودک یا کودکانی در خانواده وجود دارند، بهتر است چگونگی این تمرینات را بازی گونه و شاد برگزار نمایید تا باعث ایجاد ترس و نگرانی در آنها نشوید.

تخلیه و کنترل محیط بعد از وقوع زلزله

: • با توجه به امکان وجود خطراتی مانند پس لرزه ها احتمال سقوط مصالح ساختمانی، وقوع آتش سوزی ها، نشت گاز، شکستگی لوله های آب، اتصال سیم های برق و غیره باید کاملاً‌به این خطرات آشنا بوده و چگونگی مقابله با آنها را بدانید. البته شرط اصلی برای این توانائی، حفظ خونسردی و آرامش است. فراموش نکنید که شما به عنوان سرپرست خانواده مسئول مواظب از دیگر افراد بویژه کودکان و یا احتمالاً‌افراد معلول و سالخوردگان می باشید. در چند روز اول وقوع زلزله باید بدون کمک دیگران قادر باشید خود و خانوادتان را اداره کرده و احتیاجات حیاتی و اساسی آنها را تا حد امکان تأمین نمایید. با این هدف سعی کنید آمادگی های لازم را کسب کنید.

• آماده پس لرزه های احتمالی باشید.

• به هنگام تخلیه ساختمان ضمن رعایت احتیاط در مورد خطرات احتمالی به وجود آمده بعد از زلزله های شدید، مانند سیم های پاره شده برق و اشیائی که با این سیم ها در ارتباط هستند، کیف فوریت • بهتر است خانه خود را بیمه زلزله نمایید تا در زمان وقوع زلزله های مخرب و صدمات وارده ناشی از آن، توان مالی بازسازی محل سکونتتان را داشته باشید

. • اشیاء با ارزش و مدارک مهم را در مکانی مشخص و دور از خطر آتش سوزی و یا آب گرفتگی قرار دهید. به دیگر افراد خانواده نیز مکان مزبور را اطلاع دهید.

• کروکی مسیرمناسب تخلیه راکشیده وعملیات تخلیه راحداقل سالی دوباربااعضای خانواده خود تمرین کنید.ازبازبودن دائمی مسیرتخلیه مطمئن شویدوسعی کنید هیچ گونه وسائل اضافی درمسیر نباشد.

• ذخایر غذا و آب، داروها، تجهیزات کمک های اولیه و فوریت ها، احتیاجات ویژه کودکان و معلولین و سالخوردگان خانواده را کنترل کنید و در صورت لزوم غذا، آب، داره، باطری و کپسول آتش نشانی را با مواد تازه تر تجدید نمایید.

• مسئولیت هر یک از افراد خانواده را برای قبل و بعد از حادثه با هم تمرین نمایید.
• اعضای خانواده را از امکان نگهداری کیف  های کمک های اولیه و تدارکاتی آگاه کنید.

• با کودکان خود راجع به احتمال وقوع زلزله صحبت کنید و به آنها راهنمایی های لازم را در مورد چگونگی بر خورد با این پدیده در محیط مدرسه، خانه و یا خیابان بدهید.

• تجربیاتتان را با همسایگان خود نیز در میان بگذارید.

زلزله شناسی                        

علوم طبیعت > زمین شناسی > زلزله شناسی   (cached)

زلزله لرزش ناگهانی پوسته جامد زمین است که هر از چند گاهی در نواحی که بر روی بند زلزله خیز قرار دارند رخ می‌دهد. این پدیده طبیعی دارای خصوصیات و وی‍ژگیهای منحصر به فردی است، که آگاهی از پدیده‌های همراه زلزله ، شناخت گسلها و انواع آن در تعیین الگوی لرزه زمین ساخت و رژیم لرزه خیزی مناطق مختلف دارای اهمیت است.

زلزله چیست؟

لرزش ناگهانی پوسته‌های جامد زمین ، زلزله یا زمین لرزه نامیده می‌شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انر‍ژی نهفته شده بوجود می‌آورد.بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزشهای کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد. لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.

باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است. همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.

چرا زلزله بوجود می‌آید؟

به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می‌آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انر‍ژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحکمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود. این شکستگی که اکثرا با جابجایی زمین اتفاق می‌افتد باعث خطرات و ایجاد لرزش زمین می‌شود که به آن زلزله گفته می‌شود.

اما این انرژی از کجا می آید؟ برخی معتقدند که زمین از ورقه‌هایی تشکیل شده است که این ورقه‌ها با صفحاتی که در کنار هم قرار دارند به یکدیگر فشار وارد کرده و باعث می‌شوند که ورقه‌هایی که دارای وزن کمتری هستند به داخل زمین فرو روند (این پدیده در اصطلاح علمی فرو رانش صفحات گفته می‌شود). همچنین ممکن است که ورقه‌ها در کنار یکدیگر به هم فشرده شوند. در اثر فرو رانش و پایین رفتن صفحه به درون زمین و به دلیل افزایش فشار و دمای طبقات درونی ، ورقه شروع به گرم شدن و ذوب شدن می‌کند و مواد مذاب حاصله سبک شده و مجددا به سمت بالا حرکت کرده و فشاری را به طبقات مجاور وارد می‌کند.

ترکیب این نیروها در درون زمین باعث ایجاد یک حالت عدم تعادل انرژی می‌شود، این وضعیت تا زمانی که طبقات فوقانی و سطحی زمین تحمل مقاومت در برابر آن را داشته باشند حفظ می‌گردد. اما زمانی که سنگها دیگر تحمل این فشارها را نداشته باشند، انرژی به یکباره آزاد می‌گردد و زلزله بوجود می‌آید. البته این بدان مفهوم نیست که تمامی زلزله‌ها بدین طریق ایجاد می‌شوند، بلکه می‌توان گفت بخش اصلی زمین لرزه‌ها ، با این فرضیه قابل توجیه است.

رابطه گسل با زلزله

رابطه گسل – زلزله دو طرفه می‌باشد. یعنی وجود گسلهای فراوان در یک منطقه سبب بروز زلزله می‌گردد. این زلزله به نوبه خود سبب ایجاد گسل جدیدی گردیده و نتیجتا تعداد شکستگیها زیادتر شده و به این ترتیب قابلیت لزره خیزی منطقه افزایش می‌یابد.

نحوه آزاد شدن انرژی زلزله

ممکن است یک زلزله به همراه خود پیش لرزه و پس لرزه‌هایی داشته باشد، که این دو قبل و بعد از زلزله اصلی ممکن است وقوع یابند، به عبارتی دیگر این موضوع به نحوه آزاد شدن انرژی زلزله بستگی دارد. بطوری که انرژی زلزله بصورتهای زیر آزاد می‌گردند:

پیش لرزه

گاهی اوقات از بروز زلزله اصلی ، یکسری زلزله‌هایی با بزرگی کمتر از زلزله اصلی به وقوع می‌پیوندند که معمولا فراوانی آنها با نزدیک شدن به زمان وقوع لرزش اصلی ، افزایش می‌یابد.

لرزش اصلی

همان زلزله اصلی بوده که بواسطه آن اکثر انرژی ذخیره شده در سنگها یکباره آزاد می‌گردد و چنانچه داده‌های مربوط به یک زلزله بزرگ غیر دستگاهی باشد مهلرزه نامیده می‌شود.

پس لرزه

زلزله‌های خفیفتری که غالبا پس از لرزش اصلی ، از حوالی کانون زلزله اصلی منشأ می‌گیرند، را پس لرزه می‌گویند. پس لرزه‌ها می‌توانند حتی تا سالها پس از وقوع زلزله‌های اصلی نیز به طول انجامد.

دسته لرزه

مجموعه‌ای از تعداد زیادی زلزله که در یک منطقه محدود در مقطع زمانی در حد هفته تا چند ماه به وقوع می‌پیوندد. دسته لرزه‌ها غالبا در نواحی آتشفشانی دیده می‌شوند.

ریز لرزه

زلزله‌های ضعیفی هستند که بزرگی آنها ۳ ریشتر و یا کمتر از ۳ بوده و غالبا افزایش ناگهانی و نامنظم آنها نشانه قریب الوقوع بودن مهلرزه یا زلزله اصلی می‌باشند.

انواع زمین لرزه

۱-  زمین لرزه­های تکتونیکی: زمین لرزه های تکتونیکی در برگیرنده تعداد بسیار زیادی از زلزله­هایی هستند که سالانه در سطح جهان ثبت می­شوند. حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین عامل ایجاد این زمین لرزه ها می­باشد که در فصلهای گذشته به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت.  

۲- زلزله های آتشفشانی: این زلزله ها فقط در نواحی فعال آتشفشانی اتفاق می­افتد و به انفجارهای آتشفشانی نیز معروف است. شکل بعدی نشان میدهد که زلزله ها و آتشفشانها اغلب در کنار هم و در امتداد مرز صفحات رخ میدهند.

۳- زمین لرزه های فروریختی : بر اثر فروریختن غارها و کانالهای زیرزمینی، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود که به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی موسومند. این تکانها بسیار کوچک بوده و فقط اهمیت محلی دارند.

۴- زمین لرزه های القایی: بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها، تزریق آب یا سیالهای دیگر به داخل زمین و یا استخراج آنها، مخصوصاً درجاهایی که گسلهای فعال وجود دارد زمین‌لرزه‌هایی ایجاد می‌شود. در واقع دلیل اصلی این لرزه‌ها را می‌توان بارگذاری سریع برروی زمین و یا برداشتن ناگهانی بار زیادی از روی آن ذکر کرد. این لرزه‌ها به نام القایی موسومند. لرزه‌های ناشی از معادن نیز در این دسته قرار می‌گیرند. به عنوان مثال می‌توان به زمین‌لرزه‌ای که درارتباط با آبگیری و تغییرات فصلی سطح آب دریاچه سد سفیدرود روی داد اشاره نمود.

۵- زمین لرزه های ناشی از انفجارها: انفجارهای نظامی و صنعتی، همچنین آمدو شد و یا فعالیت‌های ساختمانی، نیز لرزه‌هایی را ایجاد می‌نمایند که شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیشبینی است .

از این به بعد هرجا از کلمه زلزله استفاده می­شود منظور زمین لرزه های تکتونیکی است.

منابع

1. تهرانی ، خسرو – زمین شناسی ایران – دانشگاه پیام نور ، ۱۳۷۷.
2. درویش زاده ، علی – زمین شناسی ایران – انتشارات امیرکبیر ، ۱۳۸۰.
3. معماریان ، حسین – زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک – انتشارات دانشگاه تهران ، ۱۳۸۱٫
4. شهرسازی آنلاین