بررسی تحولات کالبدی شهر در عصر فن آوری اطلاعات

 بررسی تحولات کالبدی شهر در عصر فن آوری اطلاعات

نویسنده / نویسندگان  : مهندس نسیم ربیعی – دکتر محمد رضا بمانیان

چکیده :

فن آوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان عمده ترین محور تحول و توسعه هزاره سوم مطرح شده است . در این عرصه شهر نیز به واسطه تحول مفهوم فضای شهری و ظهور زیر ساخت نوین فن آوری اطلاعات و ارتباطات متحول می شود .

اهمیت دستاورد های عصر فن آوری اطلاعات و ارتباطات بسیار فراتر از وسیله آن ( اینترنت‚ GPSو… ) است . تکنولوژی IT  این امکان را فراهم می کند که شخص توامان در هر دو بعد واقعیت و مجاز حضور داشته باشد و فراتر از حدود فضائی – زمانی محل استقرار خود به درک فضا نائل شود . از این رو ماهیت فضای شهری که به دو عامل محیط ( فیزیکی و غیر فیزیکی ) و فرهنگ ( مجموعه دستاورد های مادی و غیر مادی یک جامعه ) بستگی دارد ‚ به واسطه تکنولوژی جدید متحول خواهد شد .

از سوی دیگر شکل شهر ‚ عملکرد ‚ ترکیب و پراکنش فعالیت ها همواره به شدت تحت تاثیر قابلیت های شبکه زیر ساخت آن بوده است . بنابر این همانطور که انقلاب صنعتی موجب تحولات اساسی در شهر و بافت آن شد ‚ زیر ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات نیز موجب تحولات گسترده ای در کالبد شهر می شود .

با توجه به عمق و گستره این تحولات ‚ ضروری است که به هدایت این جریان از طریق شناخت قابلیت های جدید و بررسی تحولات کالبدی شهر تحت تاثیر این فن آوری نوین بپردازیم. زیرا آنچه موجب نگرانی های موجود در خصوص اثرات سوء تکنولوژی جدید شده است ‚ ناشی از تاثیرات برنامه ریزی نشده ایست که در تقابل فضای مجازی و فضای واقعی روی می دهد .

در این نوشتار با پرهیز از نگرش انتزاعی به مبحث فن آوری اطلاعات و ارتباطات ‚ تاثیرات آن را بر فضای شهری ‚ کالبد و سیمای شهر بررسی کرده و در پایان تعریف جدیدی از طراحی شهری در عصر فن آوری اطلاعات و ارتباطات ارائه می شود .

مقدمه :

ما به عرصه تکنولوژیکی – فرهنگی جدیدی وارد شده ایم که مبانی فکریمان درباره فضا و فضای شهری ( جائی که در آن زندگی می کنیم ) به واسطه حضور رشد یابنده فن آوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره به چالش فرا خوانده می شود . این واقعیت که مردم اوقات بیشتری را در مقابل صفحه مونیتور کامپیوتر صرف می کنند ‚ آنها را نسبت به این موضوع آگاه نموده است که در واقع فضای کارشان در محدوده کامپیوتر و متعلقاتش شکل گرفته است . بدین ترتیب به تدریج فضای معماری و شهر سازی ‚ در جهت انطباق با فعالیت های نوین و تامین دسترسی به اینترنت تغییر می کند .

تکنولوژی این امکان را فراهم می کند که شخص توامان در هر دو بعد واقعیت و مجاز سیر کند . به عنوان مثال ابزاری که مجهز به تکنولوژی GPS و اینترنت بی سیم است ‚ در هر فضای شهری ‚ اطلاعات فنی و تصویری وابسته به آن فضا را ارائه می کند و کاربر می تواند فراتر از محدوده استقرار فیزیکی خود ‚ فضا را درک کند .

تکنولوژی جدید تا آنجا بر حوزه اندیشه کاربران نفوذ کرده که واسطه شناخت و تجربه فضای زندگی واقعی گردیده و کاربر با اطلاعات و تصاویر آنالیز شده به شناختی نه چندان خلاقانه و مستقل از محیط  نائل می گردد . " بنابر این اینترنت اقدام به دگرگون کردن روش مشاهده و درک فضائی ما نموده است . "(4)

از آنجا که فضا و تصور ما از آن وابسته به مفهوم حضور ( Presence) است . Ditton & Lombord( ۱۹۹۷)  معتقد بودند که تکنولوژی های متفاوت ‚ تجربیات فضائی و حضور متفاوتی را موجب می شوند . این توجه به تحول فضائی در آثار نویسندگان متقدم دیگر چون Barbatsis   (1999) نیز مشاهده می شود ‚ آنجا که می گوید : " فضا به عنوان استعاره ای از ذهنیت ما ‚ خواه نا خواه در قلمرو دنیای دیجیتالی تغییر می کند . "(17)

بنابر این تکنولوژی فن آوری اطلاعات با ایجاد نگرشی نو و زندگی جدید ‚ فضای نوینی را بوجود می آورد که حاصل تقابل ایده های سنتی و فضای واقعی با امکانات تکنولوژیک جدید و فضای مجازی ( سایبر ) است . فضائی ترکیبی که از آن با عنوان فضای سایبرنتیک (Sybernatic) یاد می شود .

از سوی دیگر امکانات این فن آوری نوین ‚ آن را به زیر ساخت جدیدی برای شهر آینده تبدیل می کند . زیر ساختی که ضمن افزایش قابلیت های محیط شهری و تعریف عملکرد های نوین ‚ کالبد و سیمای شهر را نیز دگرگون خواهد کرد .

در ادبیات شهر سازی دهه های اخیر ‚ تاثیر متقابل شهر سازی و فن آوری اطلاعات تحت عناوینی چون : شهر دیجیتالی       Digital city) ) ‚ همتای مجازی شهر واقعی ( Parallel city ) و  Recombinant planning ) که موید ترکیب ICT و برنامه ریزی و مدیریت شهری سنتی است )‚ بررسی شده است .

در این نوشتار با هدف شناخت و استفاده بهینه از تاثیرات تکنولوژی فن آوری ارتباطات و اطلاعات بر عرصه شهر سازی ‚ به بررسی تحولات کالبدی شهر در سه بعد فضای شهری ‚ کالبد و سیمای شهری می پردازیم :

در بخش اول برای شناسائی تحولات فضای شهری در عصر فن آوری اطلاعات ‚ ابتدا با کندوکاوی در ماهیت فضای شهری آینده ( فضای شهری سایبرنتیک ) ‚ به بررسی تطبیقی سلسله مراتب و تسلسل فضائی شهر سنتی و شهر دیجیتالی می پردازیم . سپس تحولات انواع فضای شهری ( خیابان و میدان ) بررسی می شود .

در بخش دوم با در نظر گرفتن فن آوری اطلاعات به عنوان زیر ساخت جدید شهری ‚ به بررسی تاثیر آن بر کالبد و سیمای شهری می پردازیم .

بخش اول :

بررسی تحولات فضای شهری در عصر فن آوری اطلاعات :

• فضای سایبر و فضای سایبرنتیک :

" فضای دیجیتالی (سایبر) یک فضای برهانی – استدلالی است . " Mitra " آنجا که بازشناسی اجزاء فضا , بوسیله نوشتار و المان های تصویری قراردادی میسر می گردد . " (4) فضای سایبر فاقد مرزهای جغرافیائی – سیاسی است‚ اما این بدان معنی نیست که حدود و قیود مشخصی ندارد ; قیود و مرزهای فضای سایبر , به صورت اسم رمزها و ورودیه ها هستند که دسترسی به سایت ها را کنترل می کنند . زیرساخت فضای سایبر , تکنولوژی است . آنچه Steve Jones  از آن با عنوان Infostructure "   " یاد می کند (۹) .

در خصوص تفاوت فضای سایبر که ناظر از طریق مونیتور کامپیوتر با آن ارتباط بر قرار می کند و فضای واقعی , با الهام از مقایسه معماری و سینما که آیزنشتاین در اواخر دهه ۱۹۳۰ بیان نموده , می توان چنین گفت : در مونیتوراثرات و برداشت های متضاد از جلوی ناظر می گذرند  ولی در فضای شهر واقعی , ناظر در داخل مجموعه ای از پدیده هائی که در معرض دید گذاشته شده اند , حرکت می کند و با حواس پنجگانه اش , آنها را با نظامی مبتنی بر ساختار ذهنی از پیش نظام یافته خود درک می کند .

Heim می گوید : " واقعیت مجازی ایده آل و فضای سایبر باید توانائی این را داشته باشد که کاربر را به فراسوی واقعیت دنیای واقعی ببرد . " در نتیجه " فضای واقعی به پس زمینه رانده می شود و مجاز اهمیت می یابد . " (4) حال آنکه تعاملات انسانی , همدردی ها و گفتگوی چهره به چهره  نیاز های انسانی هستند که فقط در دنیای حقیقی حاصل می گردند .

به طور خلاصه می توان گفت : فضای سایبر و فضای واقعی دو روی یک سکه هستند که حضور یکی لاجرم به ضعف دیگری – با همه پیامد هایش – می انجامد .

اما فضای شهر دیجیتالی-  محصول تکامل یافته رابطه متقابل فضای سایبر و فضای واقعی – یک فضای سایبرنتیک است نه سایبر . " تقابل بین فضای واقعی و سایبر امکان خلق یک فضای ترکیبی جدیدی را بوجود می آورد که واجد خصوصیات خاص خود است و ما از آن با عنوان فضای سایبرنتیک یاد می کنیم . " (4)

فضای سایبرنتیک در عین واقع گرائی ( خصلت فضای واقعی ) به علت فقدان محدودیت ها و قیود فضای واقعی , قدرتمند تر است .

 بر درک فضای سایبرنتیک , نگرش سیستمی حاکم است  و باید کلیت سیستم با هم در نظر گرفته شود ; در این رابطه Weiner توجه ما را به ایده بازخورد و اینکه چطور یک جزء سیستم بر کلیت فضای سایبرنتیک تاثیر خواهد گذاشت , جلب می کند .

• فضای شهری سایبرنتیک :

" رویکرد های مختلف به فضای شهری , تاکیدات متفاوتی دارند که به آنها امکان می دهد یکی از جنبه های متعدد پدیده ای چند وجهی را بکاوند . " (17) تاکید این نوشتار بر بعد کالبدی فضای شهری و تحولات آن در عصر حاضر می باشد .

ماهیت فضای شهری به دو عامل , محیط ( فیزیکی و غیر فیزیکی ) و فرهنگ ( مجموعه دستاوردهای مادی و غیر مادی یک جامعه ) بستگی دارد که هر دو به واسطه تکنولوژی جدید , متحول می شوند .

Decertive می گوید : " فضا ها اکثرا به طریقی که از آنها استفاده می شود , خلق می شوند . " بنابر این زیر ساخت IT و تکنولوژی دیجیتالی با ایجاد قابلیت ها , نیازها و فعالیت های جدید چهره شهر را دگرگون خواهند کرد . بر این اساس تعریف فضای شهری به این صورت تغییر می کند : فضای شهری بخسی از فضای باز فیزیکی عمومی و فضای سایبرنتیک قابل دسترس شهر است که محل تعاملات اجتماعی گردد .

• بررسی تطبیقی سلسله مراتب و تسلسل فضائی شهر سنتی و شهر دیجیتالی :

سلسله مراتب فضائی شامل : ۱-  فضای باز ‚ نیمه بسته و بسته ۲- فضای عمومی ‚ نیمه خصوصی و خصوصی است .

1. فضای باز و بسته :

رابطه متقابل فضای پر و خالی ( فضای باز و بسته – توده و فضا ) به سامانه شهر ماهیت کالبدی می بخشد . صرفنظر از روند تاریخی که در برهه هائی از تکامل اندیشه های معماری و شهر سازی , فضا بر توده یا برعکس ارجحیت می یابد ( تاکیدات متضاد مدرنیست ها و پست مدرن ها بر فضا و توده ) ; ایندو هم ارزشند و تنها به منظور تسهیل در امر طراحی به این صورت تفکیک شده اند . آنچه در شهر فیزیکی به عنوان فضای باز و بسته یا توده و فضا بکار می رود را می توان معادل فضای قابل دسترس و غیر قابل دسترس فضای سایبرنتیک دانست .

1. فضای عمومی ‚ نیمه خصوصی و خصوصی :

فضای عمومی و خصوصی شهر فیزیکی با حرایم , مرزها و قلمروهای فضائی متکی بر حدود مالکیت و موانع فیزیکی – کالبدی مشخص می شود . اما در فضای سایبر , این حرائم و قلمرو ها مربوط به حوزه فعالیت هر فضا و چگونگی دسترسی به آن است . در فضای سایبر سلسله مراتب دسترسی اگرچه از الگوی متفاوتی پیروی می کند , ولی مشابه سلسله مراتب فضای شهری فیزیکی به سه دسته عمومی , نیمه عمومی و خصوصی تقسیم می شود . ( به عنوان مثال بعضی از سایت ها خصوصی هستند و برای ورود کد اختصاصی می خواهند , بعضی نیمه عمومی هستند که با دعوتنامه و کد ورود وارد می شوند و بعضی عمومی و در دسترس عامه هستند )

تسلسل فضائی متکی بر تجربه فضا در زمان می باشد , که در هر دو فضای شهری واقعی و دیجیتالی – ولی به دو شیوه مختلف – قابل درک است .( در فضای دیجیتالی درک تسلسل فضائی به واسطه مشاهده تصاویر و برداشت های القا شده از طریق مونیتور صورت می گیرد . )

• انواع فضا های شهری :

با تغییر سیستم زندگی و ساختار شهر , فضای شهری نیز دگرگون خواهد شد ; در اینجا تحولات آینده " دو عنصر بنیادین فضای شهری : خیابان و میدان " Krier  بررسی می شود .

1. خیابان :

• فن آوری نوین مرز بین فضای عمومی و خصوصی را محو کرده , به طوریکه آثار هر یک از این دو فضا را می توان در دیگری جستجو کرد .
• جداره های شهری از وضعیت صلب فعلی به شکلی نفوذ پذیر و منعطف در می آیند . ( ۱۰ )
• نشانه های شهری , تابلو ها و مبلمان شهری متحول می شوند :

نشانه های شهری غیر کالبدی به سیستم شهر اضافه می شوند .

 راهیابی از طریق GPS نهایتا به حذف تابلو های شهری ثابت می انجامد .

   مبلمان شهری مجهز به سیستم دیجیتالی می گردند .

• با توجه به سیستم تجارت الکترونیک , مغازه ها کوچک تر می شوند .
• با کاهش تقاضای سفر شهری و نیز امکانات حمل و نقل عمومی مناسب تر , خیابان بار دیگر – بعد از انقلاب صنعتی و عصر ماشین – به قلمرو پیاده می پیوندد .
• خیابان فضائی زنده , متغیر با قابلیت اطلاع رسانی – در بعد محلی و فرا محلی – می گردد . ( تابلو های دیجیتالی که جداره شهری خیابان را شکل می دهند , ضمن ایجاد تنوع برای اطلاع رسانی و تبلیغات , به عنوان نشانه ها و علائم شهری نیز به کار می روند . )
• کنترل ترافیک و پارکینگ های هوشمند
• افزایش امنیت  ناشی از نظارت دیجیتالی مستمر

1. میدان :

• بدلیل حذف یا تغییر بسیاری از کاربری های امروزی , تغییر ناحیه بندی های شهری و اختلاط کاربری ها , شکل شهر به شدت گذشته , مقید به شبکه حمل و نقل نخواهد بود . و عملکرد اجتماعی – نمادین میدان ارجحیت می یابد .
• جداره های شهری ( اعم از میدان یا خیابان ) به صورت پوششی از تصاویر دیجیتالی – جهت اطلاع رسانی , تبلیغ یا خلق نماهای شهری قابل تغییر – خواهند بود . در نتیجه فضای میدان یک فضای سایبرنتیک متشکل از ابعاد کالبدی و سایبر خواهد بود که قابلیت حضور همزمان در فضا ها و زمان های مختلف را فراهم می کند .
• فضا های عمومی شهر عرصه تحمیل داده های بصری – اطلاعاتی می گردند . ( از طریق بیان هنری – دیجیتالی جداره های شهری )
• کیفیات فضائی جدید بر معیار های زیبائی شناسی تاثیر خواهند گذاشت .
• میدان به فضائی جهت ملاقات و بهره مندی از تجهیزات دیجیتالی تبدیل می شود . ( فضائی که تعاملات اجتماعی در دو بعد محلی و جهانی – توامان – بوقوع می پیوندد .)

جدول شماره  1- تحولات فضای شهری در عصر فن آوری اطلاعات ‚ ماخذ : نگارنده

بخش دوم : فن آوری اطلاعات زیر ساخت جدید شهری :

با توجه به نقش شبکه های زیر ساخت قبلی – مثل شبکه تامین آب , خطوط راه آهن و … در شکل دهی به ساختار و الگوی بافت شهر-  و توجه به این مهم که معمولا معرفی یک زیر ساخت جدید موجب تغییر بنیادین در شهر و روند توسعه آن می گردد ; (۵) تاثیر این زیر ساخت جدید – High speed digital telecommunication یا آنچه Steve Jones  از آن با عنوان Infrastructure یاد می کند – حداقل به اندازه تاثیر انقلابی زیر ساخت های قدیمی خواهد بود .

 به طور کلی زیر ساخت های شهری از دو طریق بر شهر تاثیر می گذارند :

1. قابلیت های محیط را افزایش می دهند : زیر ساخت های شهری نوین موجب ارتقاء کیفیت زندگی , ارتباطات , تامین اطلاعات , بهبود مشارکت , توسعه اقتصادی و تحول فضای شهری می شود . ۲-  فعالیت ها را حمایت می کنند : رابطه کاربری و کالبد در دوره های مختلف تاریخی تغییر کرده است . زیر ساخت جدید تکنولوژی ارتباطات که بر بستر شهر مدرن – با ایده پیروی کالبد از فعالیت – شکل گرفته است , ایده آرمانی مدرنیسم را محقق می کند . شهر آینده به واسطه انقلابی که در نوع و نحوه ارائه خدمات شهری رخ داده است , تاکیدش بر فعالیت است نه کالبد .

 آقای دکتر جلالی زیر ساخت الکترونیک را در سه بخش شرح می دهند : (۱۸) ۱- زندگی الکترونیک (e- life) : آموزش , تفریح , ارتباطات و تراکنش الکترونیک ۲- سازمان الکترونیک (e-organization) : تجارت , خدمات , سیستم برنامه ریزی منابع و مدیریت روابط الکترونیک ۳- دولت الکترونیک (e- governance) : حکومت , مدیریت , دولت الکترونیک و چالش های بین المللی

بنابر این بافت شهر و فضای شهری آینده در جهت انطباق با این سه حوزه عمده فعالیتی سامان خواهد یافت .

جدول شماره  2- زیر ساخت جدید  ( فن آوری اطلاعات )‚ ماخذ : نگارندگان

بررسی تحولات کالبدی شهر در عصر فن آوری اطلاعات :

درزیر پاره ای از عمده تاثیرات زیر ساخت فن آوری اطلاعات بر کالبد شهری ارائه می شو د:

–        قلیل سفر های روزانه – به واسطه تغییر در نحوه ارائه خدمات شهری , ترکیب محل کار و زندگی , امکانات نوین ارتباطات و حمل و نقل عمومی – موجب می گردد که نقش راه و شبکه حمل و نقل کم رنگ شده و شکل شهر تا حدی از قید سبکه حمل و نقل رها شود .

• با توجه به " رابطه تنگاتنگ ارتباطات و حمل و نقل " (9) و اهداف توسعه پایدار , شهر آینده شهر پیاده خواهد بود .
• حداکثر اختلاط در کاربری ها را شاهد خواهیم بود . تا آنجا که فضای کار و سکونت ادغام می شوند و بسیاری از کاربری های فعلی حذف یا تقلیل می یابند .
• بلاک های شهری عظیم مدرنیستی – مجموعه های خدماتی , اداری , تجاری و … – به واسطه تغییر عملکردی آنها تقلیل می یابند و کلا نقشه کاربری زمین شهر متحول می شود .
• حوزه بندی های اجتماعی – اقتصادی شهر قدیم به تدریج شکسته شده و زمینه برای تحقق آرمان شهر سازان خردگرای متقدم یعنی مالکیت عمومی زمین شهری فراهم می گردد . ( چون به تدریج با کاهش اهمیت کالبد در برابر فعالیت , زمین دیگر یک کالای سرمایه ای نخواهد بود . ) این مهم انقلابی در زمینه تحقق پذیری طرح های شهری و مدیریت شهری به حساب می آید .
• جهانی شدن و زیر ساخت جدید شهری بر الگوی سکونت و واحد های همسایگی تاثیر می گذارند : ۱- امکان ساخت خانه های ییلاقی منفرد و منزوی در طبیعت , مجهز به تکنولوژی ارتباطات , فراهم می شود . ۲- " به واسطه تکه تکه شدن و ترکیب مجدد ساختار شهر , امکان ساخت الگوی واحد همسایگی مطلوب که در شهر صنعتی مخدوش شده بود , فراهم می گردد . " (5) در واقع آرمان شهر سازی جدید New Urbanism در خصوص واحد های همسایگی و تاکید بر دسترسی پیاده با تحولات آینده جامه عمل می پوشد .
• منطقه بندی Zoning شهر مدرن و مشکلات آن ( عدم توزیع هماهنگ فعالیت شهری در بعد زمانی : مناطق اداری , تجاری که در شب فعالیت و زندگی خود را از دست می دهند , افزایش سفر های شهری و .. ) , به واسطه ادغام کاربری ها و تغییر الگوی فعالیت شهر , به تدریج دگرگون می شود .
• مفهوم دسترسی در شهر آینده به چالش کشیده می شود :

الگوی دسترسی به عنوان یکی از راههای کنترل فضای عمومی , در دو بعد فضای شهری فیزیکی و دیجیتالی مطرح می شود , " دسترسی یکی از مهمترین موضوعات مشترک بین شهرسازی و اینترنت است . " (9) میزان دسترسی جامعه به شبکه اینترنت از شاخص های توسعه اجتماعات مدرن محسوب می شود .   Firmino فضا های شهری را بر اساس نحوه دسترسی به شبکه اینترنت به ۳ دسته تقسیم می کند : (۳)

1. Non- Plugged  : مکان هائی که از زیر ساخت ارتباطی نوین کاملا بی بهره اند .
2. Adaptive  ( فضا های انطباق یافته ) : فضا های سنتی که برای پذیرش تکنولوژی جدید تغییر شکل یافته اند . این انطباق , به صورت کامل یا نسبی ( ترکیب و انطباق بخشی از فضا ) است .
3. Transformation  ( فضا های تغییر شکل یافته ودگرگون شده ) : فضا های جدیدی هستند که مشخصا برای تامین دسترسی به تکنولوژی جدید و به عنوان یک درگاه ورود به فضای سایبر طراحی شده اند . ( زیر ساخت فیزیکی پشتیبان شهر دیجیتالی )                                             

جدول شماره  3- مقایسه تطبیقی دسترسی در شهر واقعی و شهر دیجیتالی ‚ ماخذ : نگارندگان

• در شهر صنعتی بافت شهری درشت دانه است . تغییر نوع فعالیت و ایجاد حوزه های ترکیبی کاربری شهری , موجب کوچک شدن قطعات بافت می شود . به عنوان مثال فعالیت های تجاری , بسته به نوع کالا و سطح توزیع آن ( در سطح محله , شهر , منطقه یا ملی ) از حالت متمرکز در می آیند . فروش کالاهای کوچک , پر ارزش و فاسد نشدنی مثل کتاب محدود به فروشگاه ها نخواهد بود و انبار ها و مراکز توزیع آن ( سیستم پست هوشمند ) در سطح شهر پراکنده می شود . در نتیجه سطح زیر بنای واحد های تجاری کاهش می یابد . از طرفی با ادغام کاربری ها و سیستم های مدیریت و خدمات الکترونیکی , ارتباطات چهره به چهره و فضای اداری مورد نیاز آن نیز به طور مشهودی تقلیل می یابد .
• تاثیر شبکه زیر ساخت دیجیتالی نه تمرکز زدائی است و نه تمرکز گرائی . بلکه پروسه پیچیده ای از تلاشی و ترکیب مجدد بافت شهری است ( شبیه یک واکنش شیمیائی که بعضی از اتصالات شکسته , بعضی حفظ و بعضی از نو ساخته می شوند    ( 5) ولی در هر حال این زیر ساخت نوین امکان ایجاد شهر فشرده – به عنوان یکی از راهکار های توسعه پایدار ( ۲۰ )– را میسر می نماید .

بررسی تحولات سیمای شهر در عصر فن آوری اطلاعات :

خوانائی فضای شهری ( Legebility ) که با ۵ عامل راه ‚ لبه ‚ گره ‚ نشانه و محله تحلیل می شود ‚ با تغییر تعاریف این عوامل در شهر آینده دستخوش تغییرات عمده ای خواهد شد :

راه : به جای آن واژه " دسترسی " که جامع معانی " راه " و سایر طرق دسترسی فضائی است , برگزیده می شود  . نحوه دسترسی یه فضای کالبدی یا اطلاعاتی و وضوح پروسه حرکت فضائی تضمین کننده خوانائی فضای شهر آینده خواهد بود .

لبه : مرز های محلات و خیابان های شهری به صورتی محو و نفوذ پذیر خواهند شد به طوریکه آثری از هر فضا در فضای دیگر نیز وجود خواهد داشت . همین اتفاق در فضای سایبر هم می افتد یعنی خطوط صریحی برای تفکیک حوزه فعالیت سایت ها وجود ندارد بلکه فعالیت هر کدام طیفی را در بر می گیرد که بسته به موضوع در هر فضا پررنگ یا محو می شود .

گره : کانون های تمرکزی که حاصل تقاطع جریان های دسترسی مختلف یا همپوشانی حوزه فعالیت های هر فضا صورت می گیرد .

نشانه : نشانه شهری به عنوان عاملی برای تسهیل جهت یابی , پیدا کردن مقیاس و هویت بخشی می تواند به صورت غیر فیزیکی ( دیجیتالی ) هم باشد . نشانه عاملی است که به درک فضای شهری ( که فضائی رابطه ای و نسبی است ) کمک می کند . از این رو در فضای شهری پویای آینده , نشانه های شهری نیز از وضعیت صلب و ایستای خود در آمده و ضمن اینکه به حرکت در مقیاس شهر سمت و سو می دهند خود نیز با کل مجموعه شهری در آهنگی کند تر, حرکت می کنند .

محله : در ساختار نوین , محله مکان تعاملات اجتماعی رو در رو – در عین بهره مندی از ارتباطات فرا محلی – را فراهم می کند . با توجه به تضعیف مولفه های اقتصادی – طبقاتی درشهر های آینده ( با توجه به موضوع مالکیت عمومی زمین), امکان استقرار خرده فرهنگ های همسان در واحد های همسایگی مجزا و در نتیجه ارتقا هویت اجتماعی – کالبدی محلات تامین می شود .

• امکان تقویت سیستم حمل و نقل عمومی –  که یکی از راهکار های توسعه پایدار است – با تغییر در مفهوم دسترسی , تغییر خیابان های شهری , کاهش تردد وسایل نقلیه و تغییر فعالیت های شهری , عملی می گردد .
• مشارکت گرچه هدف اولیه ساخت شهر دیجیتالی اولیه ( شهر دیجیتالی آمستردام ) بود ; ولی عملا در جنب سایر توانمندی های فضای نوین اهمیت اولیه خود را از دست داد . زیر ساخت دیجیتالی شهر – با توجه به " نقش شبیه سازی کامپیوتری بخصوص در برنامه ریزی مشارکتی " (7) , امکان ایجاد ارتباط دو سویه  و اطلاع رسانی فعال – در کلیه مراحل برنامه ریزی و طراحی پروژه  , مشارکت فعال مردم را فراهم می کند .

جدول شماره  4- تحولات کالبدی شهر به واسطه زیر ساخت فن آوری اطلاعات ‚ ماخذ : نگارندگان

نتیجه :

با انقلاب دیجیتالی و نقش فن آوری اطلاعات در ایجاد تقابل بین فضای واقعی و فضای دیجیتالی ( سایبر) و خلق یک فضای ترکیبی به نام فضای سایبرنتیک – که واجد خصوصیات هر دو فضای واقعی و مجازی است ‚ فضای شهری آینده نیز متحول می شود . با تغییر مفهوم فضای شهری – که موضوع کار طراحان شهری است – تعریف جدیدی از طراحی شهری به شرح زیر ارائه می گردد :

طراحی شهری فرایندی است میان رشته ای و گروهی با هدف سامان بخشی فضائی عرصه عمومی شهر‚ به نحوی که موجب ارتقای کیفیات عملکردی , زیست محیطی و تجربه زیباشناختی فضاهای شهری گردد .

از سوی دیگر با توجه به تاثیر زیر ساخت جدید فن آوری اطلاعات و ارتباطات ‚ کالبد ‚ سیمای شهری ‚ ساختار و روند توسعه شهر نیز متحول خواهد شد .

از این رو استفاده از عبارت Recombinant Urban Design با هدف توجه به ترکیب و تقابل وجوه طراحی شهری و IT پیشنهاد می شود که نشان دهنده تلاشی تدریجی و ترکیب مجدد فضاهای شهری و بافت شهر به واسطه تعاریف جدید فضای شهری سایبرنتیک و زیر ساخت ارتباطات دیجیتالی است .

منابع :

۱- Beckers- Dennis & van den Besselaar- Peter, "Demographics and Sociographics of the Digital city"

۲- – Beckers- Dennis & van den Besselaar- Peter," Digital Cities: Organization, Content and Use"

۳- Rodrigo Jose Firmino, "Defining and Understanding the Virthal Cities Phenomenon"

۴- Mitra -Ananda & Schwartz -Rae Lynn, " From Cyber Space to Cybernetic Space: Rethinking the Relationship between real and Virtual Spaces"

۵-  Mitchell -William J,"Designing the Digital City"

۶- Wang – Lu & Wu- Huayi & Song -Hong, " A Framework of Integrating Digital City and Eco – city"

۷- Voigt -Andreas & Linzer- Helena, "The Digital City – La ciudad digital"

۸- Ingram -Rob & Benford- Steve & Bowers- John, "Building Virtual Cities: applying urban planning principles to the design of virtual environments"

۹- Jones – Steve, "infrastructures, the Internet and Urban Planning"

۱۰- Frenchman -Dennis & Seitinger- Susanne, "New Century Cities : creating value through urban design and placemaking"

۱۱- & Ishiguro – Hiroshi & Nakanishi- Hideyuki, "Connecting Digital and Physical Cities"

۱۲- Ishida- Toru, "Digital City : Bridging Technologies and Humans"

۱۳- serra – Artur, "Next generation Community Networking : Futures for digital Cities"

۱۴- Ishida- Toru, "Understanding Digital Cities"

۱۵- Gumpe -Gary rt & Drucker- Susan, "Privacy , Predictability or serendipity and Digital Cities"

۱۶-  فلامکی- محمد منصور – " ریشه ها و گرایش های نظری معماری " – نشر فضا

۱۷- مدنی پور-علی – " طراحی فضای شهری " – شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری – مترجم : فرهاد مرتضائی

۱۸- جلالی – علی اکبر- " شهر الکترونیک "- انتشارات دانشگاه علم و صنعت

۱۹ – پاکزاد- جهانشاه – " راهنمای طراحی فضا های شهری در ایران " – وزارت مسکن و شهر سازی 

۲۰ – فرای – هیلد برند – " طراحی شهری به سوی یک شکل پایدارتر شهر " – شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری – مترجم : سید حسین بحرینی

۲۱ –گلکار- کورش – " کندو کاوی در تعریف طراحی شهری " – انتشارات دانشگاه شهید بهشتی

۲۲- لینچ – کوین  – " سیمای شهر " – انتشارات دانشگاه تهران– مترجم : منوچهر مزینی

انتشار شهرسازی آنلاین