منشور جهانی حقوق شهروندی

﴿منشور جهانی حقوق شهروندی﴾
طرح پیشنهادی نشست جهانی شهری‐ سپتامبر ۲۰۰۴
مقدمه
هم اکنون ۶۵ % جمعیت جهان شهرنشین هستند. شهرها دارای ثروت های زیاد و متنوع اقتصادی، زیست محیطی، سیاسی و فرهنگی می باشند. علیرغم وجود این پتانسیلها، الگوهای توسعه بیشتر شهرهای کشورهای جهان سوم تنها بر کسب درآمد، قدرت و فرآیندهای شتابنده شهرنشینی تمرکز دارد. “منشور جهانی حقوق شهروندی” ۱ ابزاری در جهت کمک به کاهش نابسامانی اجتماعی شهری و نیز فرآیند به رسمیت شناختن حقوق شهروندی در سیستم بینالمللی حقوق بشر است. این منشور در پنج بخش، حقوق شهروندی را مورد بررسی قرار میدهد. عنصر اصلی این حق (حق شهروندی)، برخورداری منصفانه از مزایای شهرها، توجه به اصول اولیه پایداری و عدالت اجتماعی است. این حق باید به عنوان حق مشترک تمام ساکنین شهر به ویژه اقشار آسیبپذیر و کسانیکه مورد بیتوجهی قرار گرفتهاند، به رسمیت شناخته شده و تا تحقق کامل این حق و رسیدن به سطح مناسبی از زندگی، به آن مشروعیت اجرا و سازماندهی داده شود.
بخش ١: اصول حقوق شهروندی
حقوق شهروندی در هشت اصل تعریف میشود:
١‐ مدیریت دموکراتیک شهر: تمام شهروندان حق دارند در برنامهریزی، کنترل، مدیریت، نوسازی و توسعه شهرها سهیم باشند.
٢‐ عملکرد اجتماعی شهر: عملکرد اجتماعی شهرها باید معطوف به تضمین بهره مندی تمام شهروندان از اقتصاد، فرهنگ و منابع شهری باشد. همچنین در صورت بهره برداری پروژههای شهری و سرمایهگذاریهای کلان، باید توزیع منصفانه سود میان شهروندان رعایت گردد.
٣‐ کارکرد اجتماعی داراییها: تمام شهروندان حق دارند در مالکیت شهر برمبنای پارامترهای دموکراتیک و آرمانهای عدالت اجتماعی و تحت شرایط پایدار زیست محیطی، سهیم باشند.
همچنین جهت استفاده مناسب از فضای شهری و زمین، سیاستهای عمومی باید با رعایت اصل برابری جنسیتی، زیست محیطی و همراه با امنیت کامل، اتخاذ و اجرا شوند. در اتخاذ و اجرای سیاستهای عمومی باید حق مالکیت فردی، مطالبات فرهنگی و اجتماعی در اولویت قرار گیرد. تمام شهروندان حق دارند در فرآیند افزایش ارزش اقتصادی زمین از طریق سرمایهگذاری های عمومی در مناطق شهری مشارکت کنند.
۴‐ تحقق کامل شهروندی : شهرها باید مکانهایی برای دستیابی به تمامی آزادیهای اساسی و حقوق بشری باشند که متضمن عزتنفس و شرایط مطلوب زندگی تمام مردم در شرایط عادلانه میباشد. هرکسی حق دارد در مقابل به عهده گرفتن وظیفه همبستگی، از شرایط لازم برای پیشرفت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی زندگیاش برخوردار شود.
۵‐ برابری و عدم تبعیض: حقوقی که در این منشور تعریف شده اند باید برای تمام اشخاصی که بطور دائم یا موقت در شهرها ساکن هستند، بدون هیچگونه تبعیضی برمبنای جنسیت، سن، زبان، مذهب، عقیده، ریشه قومی یا نژادی، سطح درآمد، وضعیت شهروندی یا مهاجر بودن فرد، بطور یکسان تضمین شود. شهرها ملزم هستند تا سیاست های (۶) آشنایی با مدیریت شهری (تجارب جهانی) ۲ عمومی را به گونهای پیاده کنند که فرصت های کاری برابری برای زنان نسبت به مردان به وجود آید.
۶‐ حفاظت ویژه از گروهها و افراد آسیبپذیر: گروه ها و افراد آسیب پذیر، حق بهر همندی از شرایط ویژه جهت حفظ یکپارچگی را دارند، تا از این راه خدمات اولیه برای آنها فراهم شده و با تبعیضمبارزه شود. در راستای اهداف این منشور، افراد آسیبپذیر عبارتند از شهروندانی که در مقایسه با سایر ساکنین شهر، ضرر و زیان بیشتری دیدهاند. در این گروهها پیش از همه باید به سالمندان، زنان و کودکان توجه شود.
٧ وظایف اجتماعی بخش خصوص ی : شهرها موظفند شرایط حضور بخشهای اقتصادی خصوصی را در برنامههای اجتماعی و امور اقتصادی شهر با هدف تحقق وحدت و برابری میان ساکنین، فراهم نمایند.
٨ تقویت وحدت اقتصادی و وضع سیاستهای پیشرفت: شهرها باید خطمشیها و برنامههای اقتصادی یکپارچه را تضمین و توسعه دهند.
بخش ٢: حقوق مرتبط با مدیریت شهر
حقوقی مانند حق مشارکت در توسعه پایدار و تنظیم بودجه شهر و همچنین حق داشتن دسترسی به اطلاعات مدیریتی شهر و نظارت بر کار خدمتگزاران و دستگاههای عمومی در این بخش
قرار میگیرند.
توسعه شهری متعارف و پایدار
• گام برداشتن به سوی توسعه با مشارکت تمام شهروندان در برنامهریزی، نظارت و مدیریت زیست محیطی شهری که باعث ایجاد توازن میان توسعه شهری و حفاظت از محیط زیست و پیشینه تاریخی، فرهنگی، معماری و هنری و نیز جلوگیری از جدایی و محرومیت منطقه ای گردد.
• توجه به امنیت شهری در برنامهریزی پروژ هها و برنامههای منطقهای.
• فراهم آوردن شرایطی جهت ارائه خدمات عمومی توسط نزدیکترین سطح مدیریتی به مردم و مشارکت شهروندان در مدیریت و نظارت بر آنها؛ خدمات عمومی باید به عنوان یک جایگاه قانونی و یک امتیاز عمومی شناخته شده و از خصوصی سازی آن جلوگیری شود.
• وضع سیستمهای کنترل و نظارت مرتبط با خدمات شهری ارائه شده توسط بخشهای خصوصی و دولتی، به ویژه از حیث کیفیت خدمات و هزینههای آنها.

مشارکت در تنظیم بودجه شهری
• توجه به مسأله حق شهروندی در توزیع منابع عمومی.
• فراهم آوردن بستر مشارکت مستقیم و آگاهانه شهروندان در تهیه و تنظیم خطمشیها و بودجه.
شفافیت در مدیریت شهر
• سازماندهی ساختار مدیریتی به گونهای که بررسی عملکرد خدمتگزاران و دستگاههای عمومی برای شهروندان آزاد و ممکن باشد. در همین راستا، ادارات شهری باید در مقابل سازمانهای بالاتر شفاف عمل نموده تا زنجیره مدیریت دموکراتیک کامل شود.
• در پیش گرفتن سیاستهای هماهنگ با توجه به اصول بنیادین فردی که بیانگر مشارکت جامعه و منعکس کننده اصل حکومت قانون، مدیریت مناسب دارایی ها و امور عمومی، یکپارچگی عمومی، شفافیت و تعهد به انجام امور باشند.
حق بهرهمندی از اطلاعات همگانی
• دادن حق به شهروندان برای درخواست اطلاعاتی کافی، صحیح و کامل از ارکان مدیریتی شهری و یا از بخشهای قانونگذار یا قضایی، در زمینه فعالیتهای مالی و مدیریتی آنها و یا فعالیتهای شرکتها و انجمنهای خصوصی یا تعاونی طرف قرارداد.
• همکاری کارکنان مدیریت شهری یا بخش خصوصی با شهروندان برای دادن اطلاعات به آنها.
• ارائه راهکارها و مکانیزمهایی که همه بتوانند به اطلاعات همگانی دسترسی داشته باشند؛ همچنین تسهیل راهکارهای استفاده از فناوری اطلاعات و چگونگی دسترسی به اطلاعات به روز شده.
بخش ٣: حقوق مدنی و سیاسی شهری
حقوق مدنی و سیاسی شهر دربردارنده حقوقی همچون حق آزادی، مشارکت سیاسی، استفاده دموکراتیک از فضای عمومی شهر، بهرهمندی از عدالت و برخورداری از امنیت عمومی میباشد.
آزادی و یکپارچگی
• ایجاد حق برخورداری از آزادی و فراهم آوردن شرایط به گونهای که اشخاصحقیقی یا حقوقی با هر قدرتی نتوانند این حقوق را نقضکنند.
مشارکت سیاسی
• ایجاد حق مشارکت برای شهروندان در حیات سیاسی محلی، از طریق انتخابات دموکراتیک نمایندگان محلی و شرکت در تصمیمهایی که بر سیاستهای محلی در ارتباط با شهر تأثیرگذار هستند.
• برگزاری انتخابات آزاد و دموکراتیک نمایندگان محلی و به رسمیت شناخته شدن همهپرسی ها و دسترسی آزادانه و عادلانه به مباحثات عمومی.
• ایجاد زمینه اجرای سیاستهای مثبت راهبردی در زمینه کاندیداتوری و مشارکت زنان و اقلیتها در تمام انتخابات محلی و همچنین در تعریف سیاستهای عمومی. حق گردهمایی، همایش، اظهارنظر و استفاده دموکراتیک از فضای عمومی شهر
• شهرها باید امکان دسترسی به اماکن عمومی جهت میتینگها و گردهماییهای غیررسمی را فراهم آورند. حق بهرهمندی از عدالت
• گام برداشتن در جهت برخورداری همگان از عدالت.
• حمایت از حل مشکلات مدنی، حقوقی، مدیریتی و کاری با اجرای دستورالعملهای آشتی عمومی، وساطت و سازش.
• اجرای عدالت با اجرای سیاستهای ویژه در زمینه برخورد مطلوب با اقشار فقیرتر و تقویت سیستم های کمک و دفاع قانونی عمومی. حق برخورداری از امنیت عمومی و همزیستی مسالمتآمیز،
یکپارچگی و گوناگون فرهنگی:
• فراهم آوردن شرایطی برای تحقق امنیت عمومی، همزیستی مسالمتآمیز، توسعه مشترک و تحقق وحدت.
• احترام به حقوق شهروندان توسط نیروهای امنیتی و مهیا کردن شرایط مشارکت تمام شهروندان در کنترل و ارزیابی عملکرد نیروهای امنیتی.
بخش ۴: حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست
محیطی شهری
دسترسی به خدمات و امکانات عمومی شهری مانند تحصیل، حملونقل، شغل و بهداشت از جمله حقوقی هستند که در این بخش مورد بررسی قرار میگیرند.
دسترسی به خدمات عمومی شهری
• تأمین و تضمین دسترسی به منابع آب آشامیدنی، برق، امکانات روشنایی و گرمایشی، خانههای بهداشت و بیمارستان ها، مدارس، دفع زباله ها، امکانات بهداشتی و مخابرات.
• تعیین نرخ خدمات همگانی، حتی در صورت واگذاری به بخش خصوصی بهگونهای که خانواده های کم درآمد و افراد بیکار نیز از آن بهره مند شده و خود نیز بر آنها نظارت داشته باشند.
حق بهرهمندی از امکانات حمل و نقل عمومی
• ایجاد سیستم حمل و نقل عمومی به حد مورد نیاز و به گونهای که تمام شهروندان از عهده پرداخت هزینه های آن برآیند و همچنین تشویق به استفاده از وسایل نقلیه ناآلاینده هوا و ایجاد گذرگاههای عابر پیاده دائم و موقت برای ساعاتی مشخصدر طول روز.
• از میان برداشتن موانع ساختاری و نصب تجهیزات موردنیاز برای تسهیل جابهجایی، حملونقل و عبورومرور و نیز سازگار کردن تمام ساختمانهای عمومی (یا آنهایی که مورد استفاده عموم قرار دارند)، مح لهای کار و سرویسهای بهداشتی با نیازهای افراد معلول. حق بهره مندی از امکانات تحصیل
• ایجاد امکان دسترسی به تحصیلات ابتدایی برای تمام دختران و پسران نوجوانی که در سن مدرسه هستند، اجرای برنامههای آموزش بزرگسالان و اجرای سیاستهایی مثبت برای تحصیلات عالی اقشار آسیبپذیر.
• فراهم آوردن محیطی چند فرهنگی، با حفظ انسجام اجتماعی، برای تمام افراد.
• ارتقاء کیفیت زندگی شهروندی از طریق آموزش متمرکز بر روی مبارزه با جنسیتگرایی، نژادپرستی، بیگانه ستیزی و تبعیض و نیز با اجرای اصول همزیستی مسالمت آمیز، احترام به محیط و مشارکت و همکاری و تشریک مساعی در خلق فرهنگ صلح و دوستی.
حق کار کردن
• تضمین اشتغال کامل تمام شهروندان.
• مبارزه با کار کودکان.
• همکاری با سایر نهادها و شرکتهای عمومی برای طراحی مکانیزمی برای فراهم آوردن فرصت برابر در دستیابی به شغل.
• ارتقاء سطح اشتغال زنان.
• یکپارچهسازی تدریجی مشاغل کاذب بهگونه ای که از نابودی آنها جلوگیری شود. همچنین لازم است فضا و برنامههایی برای کارگران این مشاغل تا زمان یکه این مشاغل در اقتصاد غیرکاذب شهری حل و ادغام شوند، فراهم شود.
حق فرهنگی و برخورداری از امکانات تفریحی
• حق برخورداری از فرهنگ در تمام حالات، انواع و اشکال آن.
• ارتقاء سطح فرهنگی شهر با همکاری با نهادهای فرهنگی.
• فراهم کردن مناطقی عمومی برای بازی و یا فعالیت های فرهنگی.
• مهیا کردن امکانات ورزشی.
حق سلامتی
• تأمین سلامت جسمی و روانی ساکنان از طریق همکاری با حکومت مرکزی، بوسیله انجام امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و شهرنشینی.
• تضمین تحقق دستیابی به خدمات همگانی مراقبت های پزشکی و پیشگیری از بیماریها.
• اتخاذ ضوابط خاصی برای دسترسی گروههای آسی بپذیر و حاشیهنشین به خدمات همگانی پیشگیری از بیماریها و مراقبتهای پزشکی.
• تأمین امکانات پزشکی ضروری قید شده در برنامه سازمان بهداشت جهانی و همکاری با نهادهای حکومت مرکزی درجهت ایمنسازی جامعه در مقابل بیماریهای مسری.

حق برخورداری ازمحیط زیست
• اتخاذ ضوابطی در برابر تصرف عدوانی نواحی و یا مناطق حفاظت شده و در مقابل آلودگی محیط زیست ازجمله مصرف بهینه انرژی و مدیریت بازیافت زبالهها جهت توسعه و حفظ زمین های سبز.
• احترام به پیشینه های طبیعی، معماری، فرهنگی و هنری و بهبود و تقویت مناطق فرسوده شهری.
بخش ۵‐ چارچوبهای نهایی
به منظور پیاده سازی این منشور، رعایت ظوابط و تعهدات زیر الزامی است:
ضوابط اجرای حقوق شهروندی
• برداشتن گامهای ضروری جهت تحقق حقوق شهروندی بطور یکسان برای همگان و ایجاد شرایط مشارکت شهروندان و سازمانهای مدنی در فرآیند اصلاحات قانونی.
• آموزش حقوق بشر به تمام کارکنان مرتبط با اجرای حقوق شهروندی و مسئولیتهای مرتبط با آن.
• آموزش اصول حقوق شهروندی در مدارس و دانشگاهها از طریق وسایل ارتباط جمعی.
• نظارت و ارزشیابی شهروندان بر میزان رعایت این حقوق.
• طراحی سیستمی که اجرای سیاستهای توسعه اجتماعی و شهری را تحتنظر بگیرند.
تعهدات سازمانها جهت اجرای منشور حقوق شهروندی شبکهها و سازمانهای اجتماعی موظف هستند این منشور را بهطور گسترده توزیع نموده و رایزنیهای بینالملی درباب حقوق شهروندی را در گروههای اجتماعی جهانی، کنفران سها و ها ١ و NGO همایشهای بینالمللی با اهداف افزایش قدرت جنبشهای اجتماعی برای ایجاد زندگی بهتر در شهرها، تقویت نمایند و زمینههای موردنیاز جهت تفسیرپذیر کردن حقوق شهروندی با هدف ثبت و انتشار تجربیات بومی و ملی در راستای نیل به این حقوق را ایجاد نمایند.
نهادهای محلی و دولتها ملزم هستند چارچوبی سازمانی برای معرفی و حفاظت از حقوق شهروندی مانند پی ریزی برنامههای عملی برای توسعه پایدار شهرها طبق اصول ذکر شده در این منشور، تعریف نمایند همچنین باید بسترهای مشارکت کامل جامعه شهری را با هدف توسعه پایدار در شهرها، فراهم آورند و برای اجرا و تأیید پیماننامههای حقوق بشر و سایر ابزار
بینالمللی که در ایجاد و حقوق شهروندی تأثیرگذار بودهاند، مجوز لازم را صادر نمایند. سازمانهای بینامللی موظف هستند با برگزاری سمینارها و کنفرانسهای مختلف، دولت ها را به پایبندی به این منشور تشویق و حمایت کرده و امکان انتشار کتب فنی و کارشناسی را برای مشخص کردن این پایبندی فراهم نمایند. همچنین بر عملکرد پیماننامههای حقوق بشر و سایر ابزارهای بینالمللی که به تحقق حقوق شهروندی کمک میکنند، نظارت نمایند.
مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر مشهد
(١٣٨۵/٣/٢٧)
۱- non-governmental organizations

انتشار شهرسازی آنلاین