پایان نامه به کارگیری مشکل گشایی خلاق در فرایند برنامه ریزی توسعه اجتماعات

نویسنده:  مژگان رسولی
استاد راهنما: دکتر زهره دانشپور
استاد مشاور: –
تاریخ شروع: ۱۳۸۹/۲/۱۵
دانشگاه: شهید بهشتی
مقطع: کارشناسی ارشد
رشته تحصیلی: برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای

.چکیده:
با وجود هرچه گسترده‌تر و پیچید‌تر شدن ماهیت مشکلات شهری در سکونتگاه‌های جوامع مختلف شهری در جهان، تا کنون اهمیت "مشکل‌‌ـ‌گشایی" و اختیار شیوه‌های "مشکل‌‌ـ‌گشایی" در برنامه‌ریزی شهری از اهمیت لازم برخوردار نبوده است این در حالی است که برنامه‌ریزان شهری به جوانب گوناگون این مشکلات و تدوین برنامه‌های شهری در سطوح مختلف برای ارائه راه‌حل و گشایش آن‌ها بیش از پیش تأکید نموده‌اند. به موازات توجه به اهمیت مشکل‌ـ‌‌گشایی در برنامه‌ریزی، تأکید برنامه‌ریزی بر سطوح خرد شهری یعنی "برنامه‌ریزی توسعه اجتماع" (community Development) و توسعه اجتماع محلی (local community development) است. تأکید این رهیافت بر ظرفیت‌های موجود در سطح اجتماع، توجه به سرمایه‌های اجتماعی، حضور نهادهای مدنی در فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و مشارکت مردم در فعالیت‌های شهری توسعه اجتماع و ارائۀ مسیری کارآمد برای گشودن مشکلات آن است. از آن‌جا که برنامه‌ریزی از نارضایتی وضع موجود آغاز می‌گردد و  بدنبال ایجاد وضعیتی دلخواه و درک جامعه از مشکلات است، می‌توان یکی از پیش‌شرط‌های تدوین برنامه در سطح اجتماع را تشخیص مشکلات دانست. در این میان به‌کارگیری "تفکر خلاق"، بعنوان ابزاری نیرومند برای برنامه‌ریزان شهری در جهت مقابلۀ مثبت با تغییرات سریع و پیچیدۀ مشکلات شهری بشمار می‌رود که ضرورت نیاز به راه‌های جدید تفکر پیرامون برنامه‌ریزی با مرکزیت زندگی مردم و گشودن مشکلات با در نظر داشتن و اختیار فرایند مبتنی بر "مشکل‌ـ‌‌یابی‌ـ‌مشکل‌ـ‌گشایی خلاق" بعنوان فرایند ذهنی خلق راه‌حل برای مشکلات، در اجتماع محلی را آشکار می‌سازد.
تاکنون رهیافت‌های سنتی بکار گرفته شده در فرایند برنامه‌ریزی شهری در ایران  به صورتی ناکارآمد راه‌حل‌هایی برای آن دسته مشکلات شهری که عمدتاً دارای خصوصیات کالبدی هستند، ارائه می‌داد. تدوین برنامه‌های شهری مشکل‌ـ‌‌سو بودن را در نظر نداشته و شیوه‌ها و فنون مبتنی بر مشکل‌ـ‌‌یابی‌ـ‌مشکل‌ـ‌‌گشایی در فرایند برنامه‌ریزی بکار برده نمی‌شده است. رهیافت‌های پیشین برنامه‌ریزی در سطح اجتماع نیز کار نمی‌کرده و یا متفاوت با دستاوردهای نظری و تجربی جهان بوده است. بنابراین ضرورت به‌کارگیری و معرفی روشی برای برنامه‌ریزی که بتواند مشکل‌ـ‌‌یاب، مشکل‌‌ـ‌گشا بوده و پاسخگوی نیازهای افراد ساکن در اجتماع باشد، آشکار می‌گردد.
هدف این پایان نامه نیز ضمن تأکید بر اهمیت مشکل‌ـ‌‌یابی و مشکل‌‌ـ‌گشایی بویژه مشکل‌ـ‌گشایی خلاق، ارائۀ چارچوبی است که این فنون در فرایند برنامه‌ریزی توسعه اجتماع به کار آیند تا بتوان مشکلات را در سطح اجتماع تشخیص داده و راه‌حلی برای آن ارائه‌ گردد.
 در پی دستیابی به این هدف فرایند کلان تدوین پایان‌نامه به این صورت خواهد بود: در مرحله نخست ویژگی‌ها و تعاریف پیرامون اجتماع، گونه‌بندی اجتماع برنامه‌ریزی توسعه اجتماع و مشکل، گونه‌بندی مشکل، مشکل‌ـ‌‌گشایی و مشکل‌ـ‌‌گشایی خلاق معرفی می‌شود و مرحلۀ دوم به ارائۀ تجارب جهانی به‌کارگیری فرایند برنامه‌ریزی توسعه اجتماع می‌پردازد و در مرحلۀ سوم فنون قابل به‌کارگیری در فرایند برنامه‌ریزی توسعه اجتماع و فرایند مشکل‌ـ‌‌گشایی خلاق ارائه خواهد شد. مرحلۀ چهارم به معرفی چارچوب انتخاب، شناخت و بررسی و تحلیل مشکلات نمونۀ موردی انتخاب شده اختصاص دارد. بر مبنای معیارهای انتخاب نمونه موردی و سنجش آن‌ها شهر تهران به لحاظ داشتن پیچیدگی‌ در ماهیت مشکلات شهری و محلۀ یوسف آباد واقع در منطقۀ شش شهر تهران که مبتنی بر معیارهای انتخاب با انگاشت اجتماع تطابق دارد، به‌عنوان نمونه موردی انتخاب می‌گردند. در نهایت در مرحلۀ پایانی چارچوب پیشنهادی فرایند برنامه‌ریزی توسعه اجتماع مبتنی بر مشکل‌ـ‌گشایی خلاق بر مبنای نتایج برآمده از مرور چارچوب‌های نظری، تجربی و فنی و شناخت و تحلیل نمونه موردی تدوین می‌گردد و به‌کارگیری آن را در  نمونه موردی تشریح می‌نماید و کوششی در جهت یافتن راه‌های ایجاد شرایط  به‌کارگیری فرایند برنامه‌ریز یتوسعه اجتماع مبتنی بر مشکل‌ـ‌گشایی خلاق است.
در نهایت دستاورد این پایان‌نامه پیشنهاد فرایند برنامه‌ریزی توسعه اجتماع مبتنی بر مشکل‌ـ‌گشایی خلاق با توجه به شرایط پایۀ به‌‌کارگیری فرایند، به‌عنوان شیوه‌ای متمایز از شیوه‌های رایج برنامه‌ریزی است که بر سطح اجتماع محلی و اهمیت مشکل‌ـ‌یابی تأکید دارد و برنامه‌ریزی را بویژه برنامه‌ریزی در سطح اجتماع محلی را فارغ از تشخیص و تحلیل مشکلات نمی‌داند.