سازمان «پروژه برای فضاهای عمومی» کمک به شهروندان در خلق فضای عمومی

این سازمان مسئولیت و هدف محوری خود را تشویق مردم برای ساخت و بهبود فضاهای عمومی و تقویت پیوندشان با این فضاها معرفی می‌کند فرایند مکان سازی کارامد فرایندی معرفی شده که بر روی سرمایه های محلی، انگیزه و پتانسیل مردم سرمایه گذاری کرده و با خلق فضاهای عمومی خوب به سلامت، شادی و رفاه مردم کمک کند.

معرفی 

سازمان «پروژه برای فضاهای عمومی» (1) (PPS) سازمانی غیر انتفاعی در حوزۀ آموزش، طراحی و برنامه ریزی است. هدف این سازمان کمک به مردم برای ساخت و تقویت فضاهای عمومی و خلق اجتماعات محلی نیرومند است. رویکرد این سازمان مکان سازی مبتکرانه است و هدفش تغییر فضاهای عمومی به مکان‌های زنده‌ای است که سرمایه‌های محلی، جوان‌تر کردن اجتماع و تامین نیازهای عمومی مشترک را مورد تاکید قرار می‌دهند. این سازمان در سال ۱۹۷۵ تشکیل شده و تا کنون در بیش از ۳۰۰۰ اجتماع محلی و ۴۵ کشور پروژه اجرا کرده است؛ ایالات امریکا اولویت اصلی این سازمان برای اجرای پروژه‌های مکان سازی (۲) هستند. امروز ۷۰۰ نفر در شورای راهبری مکان سازی این سازمان عضویت دارند.

 

پایه های نظری فعالیت‌های PPS

از دیدگاه PPS ایده مکان سازی در مقیاس خرد ایده ای جدید نیست. کتاب ویلیام وایت  (3) با عنوان "زندگی اجتماعی فضاهای شهری کوچک" (4) و همچنین دیدگاه‌های جین جیکوبز در کتاب "مرگ و زندگی در شهرهای بزرگ امریکایی" پایه‌های نظری این نهاد را تشکیل می‌دهند. هردوی این نظریه پردازان کسانی هستند که به مفهوم شهر با محوریت انسان- ونه ماشین یا مراکز خرید- پرداخته و بر اهمیت محلات سرزنده و فضاهای عمومی دعوت کننده تاکید می کنند. جیکوبز در نظریاتش خیابان و وجود چشم ناظر در آن را مورد توجه قرار داده و وایت مبحث عناصر ضروری برای ایجاد زندگی اجتماعی در فضاهای عمومی را باز کرده است. سازمان «پروژه برای فضاهای عمومی» از سال ۱۹۷۵ بر مبنای این نظریات رویکرد جامع مکان سازی و کمک به اجتماعات محلی را برای ساخت فضاهای عمومی بهتر  به کار بسته است.

 

مکانسازی خرد مقیاس؛ رویکرد PPS

این سازمان مسئولیت و هدف محوری خود را تشویق مردم برای ساخت و بهبود فضاهای عمومی و تقویت پیوندشان با این فضاها معرفی می‌کند. فرایند مکان سازی کارامد فرایندی معرفی شده که بر روی سرمایه های محلی، انگیزه و پتانسیل مردم سرمایه گذاری کرده و با خلق فضاهای عمومی خوب به سلامت، شادی و رفاه مردم کمک کند. این سازمان برای آن‌که بتواند از منظر شهروندان مکان سازی را تحقق بخشد، آن را در خردترین مقیاس، یعنی محیط زندگی هرروزه شهروندان، مورد توجه قرار داده و اجرا می‌کند. از نظر PPS مردم بهترین متخصصانی هستند که در یک مکان زندگی، کار و بازی می‌کنند. به باور  فعالان این نهاد، مقیاس خرد شهری امری فراموش شده است و یک شهر می‌تواند بر مبنای فضاهای خردش موفق یا ناموفق باشد.

 

اصول یازده گانۀ مکان سازی

PPS برای مکان سازی یازده اصل معرفی کرده است:

۱- اجتماع محلی متخصص است: نقطه شروع مهم برای پرورش و ترویج ایده ای برای یک مکان عمومی بازشناسی و معرفی استعدادهای و سرمایه های درون هر اجتماع محلی است.  هر اجتماع محلی می تواند دیدگاه‌های ارزشمندی را درباره تاریخ مکان، کارکرد نواحی، مسایل چالش برانگیز و اموری که برای مردم معنا دارد ارائه کند.

۲- خالق مکان باش، نه طرح: طرح برای ساخت یک مکان کافی نیست. هدف از خلق مکان، به وجود آوردن جایی است که هم حس نیرومند اجتماع محلی و هم تصویری از آسایش و راحتی را داشته باشد. در واقع ایدۀ این سازمان این است که محیط یک مکان و فعالیت‌ها و کاربری‌هایش چیزی فراتر از مجموع فیزیکی عناصر تشکیل دهنده‌اش عرضه کند؛ امری که در گفتار آسان بوده ولی دست یابی به آن دشوار است.

۳- در جستجوی شرکایی برای فرایند مکان سازی باش: از نگاه PPS داشتن شریک یا مشارکت کننده در فرایندمکان سازی برای موفقیت پروژه ضروری است و این مشارکت کنندگان برای حمایت از پروژه و اجرای آن ارزش فوق العاده‌ای دارند. این شرکا می‌توانند نهادهای محلی، موزه‌ها، مدارس و غیره باشند.

۴-  با مشاهده می توانی  چیزهای زیادی یاد بگیری: PPS بر این باور است که با مشاهده موفقیت ها و شکست‌های دیگران چیزهای زیادی می‌توان یاد گرفت. با مشاهده این که مردم چگونه از فضا استفاده می‌کنند یا استفاده نمی‌کنند و پی بردن به اینکه چه چیزی را در این فضا می‌پسندند یا نمی‌پسندنذ، می توان به ارزیابی‌ای در این باره رسید که چرا فضاها کارایی دارند یا ندارند. با این مشاهده‌ها می‌توان فهمید که فضا از کمبود چه فعالیت‌هایی رنج می برد. همچنین زمانی که فضای عمومی ساخته شد با مشاهده می‌توان در اصلاح و مدیریت آن توفیق یافت.

۵- چشم اندازی داشته باش: چشم انداز باید از دل هر اجتماع محلی بیرون بیاید.به طور کلی آن چه در تدوین چشم انداز برای هر فضای عمومی اهمیت دارد، انتخاب نوع فعالیت‌های فضا و میزان راحتی ای است که در این فضا جاری خواهد بود. از نظر PPS این فضا باید مایۀ غرور و افتخار مردمی باشد که در نواحی پیرامونش زندگی و کار می‌کنند.

۶- سبک تر، سریع تر، ارزان تر: ساخت یک مکان پیچیده تر از آن است که بتوان همه کارها را در بادی امر انجام داد. PPS در فرایند ساخت مکان عمومی بر اقداماتی کوتاه مدت تاکید می کند؛ مقصود از این اقدامات افزودن عناصر ساده ای چون رواق برای عابران، خط عابر پیاده، نقاشی دیواری و هنرهای عمومی، کافه در فضای باز و سایر مواردی است که در طول زمانی بلند مدت قابل استفاده و قابل اصلاح و باز تعریف باشد.

۷- میان عناصر فضا ارتباط برقرار کن: باید میان عناصر مختلف مکانی ارتباط معناداری وجود داشته باشد. برای مثال اگر میان یک سطل زباله، تلفن عمومی و نیمکت در مکان ارتباطی وجود نداشته باشد، کمتر مورد استفاده قرار گرفته و نقش موثری در گردهم‌آوردن مردم ندارد. 

۸- همیشه می‌گویند نمی‌شود: ساخت مکان‌های خوب به صورت ذاتی با موانع متعددی مواجه می‌شود. از دلایل این مساله این است که نه در بخش عمومی و نه در بخش خصوصی، شغل و مسئولیت کسی به طور خاص خلق مکان نیست. هریک از متخصصان ترافیک، معمار یا برنامه ریزی شهری دارای وظایف دقیقی و خاصی چون رفع مشکل ترافیک، تهیه طرح یک شهر یا طراحی یک بنا هستند.

۹- کارکرد عناصر حمایت کننده را به شکلی مناسب به کار گیر: عناصری چون داده‌های اجتماع محلی و مشارکت کنندگان، فهم نحوۀ کارکرد سایر فضاها، آزمون و خطا و غلبه بر موانع ایده خلق فضا را شکل می‌دهند. گرچه طراحی امر مهمی است، اما سایر عناصر به شما می‌گویند که برای دستیابی به چشم انداز آینده یک فضا به چه شکل و ترکیبی از حمایت نیازمندید.

۱۰- پول مساله نیست: از دیدگاه این نهاد با مشارکت جامعه محلی و همیاری شرکایی چون نهادهای محلی، هزینه‌ها به میزان زیادی پایین می‌آید. ضمن آن‌که خلق مکانی که مورد استقبال و استفاده عموم قرار می‌گیرد دارای نفع اجتماعی بالایی است، تا جایی که هزینه ها مورد توجه قرار نخواهند گرفت.

۱۱- کار تو هرگز به پایان نمی رسد: فضاهای عمومی خوبی که به نیازها، عقاید و تغییرات جاری جامعه پاسخ می‌دهد نیازمند توجه و مراقبت هستند. تجهیزات شهری دچار فرسودگی شده و نیازها نیز تغییر می‌کنند. پذیرا بودن تغییرات و مدیریت منعطف آن‌ها چیزی است که فضای شهری خوب و در نتیجه شهر خوب را می‌سازد.

 

سخن پایانی

از اصول طراحی فضاهای عمومی که بگذریم، فعالیت سازمان یا نهاد PPS از دو منظر قابل تعمق است. این نهاد فعالیت های خود را حول مفهوم زندگی روزمره سامان داده است. رویکرد این نهاد ایجاد فضاهایی سرزنده، امن، زیبا، منعطف و پایدار در طول زمان است، و برای این کار تنها اقدامات کالبدی و در نتیجه پرهزینه را مد نظر قرار نمی‌دهد؛ در رویکردی که نهاد PPS پیش گرفته افزودن مبلمان‌هایی ساده و ارزان و حتی یک خط کشی می‌تواند جزیی از اقداماتی باشد که ذیل عنوان مکان سازی قرار دارند و در دستاوردی که از این فرایند حاصل می‌شود کارکردی پراهمیت داشته باشد. نهاد PPS در شرح رویکردی که برای مکان سازی آورده است، بر نقش مردم یا همان عاملیت شهروندی تاکید بسیار می‌کند. اما پرسش اینجاست که تحقق این عاملیت از چه طریقی میسر است. در بازخوانی و مرور اصول یازده گانه‌ای که نهاد برای مکان‌سازی تدوین و ارائه کرده است، پاسخی برای این پرسش یافت نمی‌شود. اما جایگاهی که این نهاد در ساختار موجود برای خود تعریف کرده است، یافتن پاسخ این پرسش را قابل درک می‌کند. یک سازمان غیرانتفاعی که از منظر اقتصادی وابستگی ساختاری‌ای را به نهادهای عمومی و خصوصی برای خویش تعریف نکرده است، قابلیت آن را دارد که نقش به گوش رساندن صدای خواسته های شهروندی را درباره مطالبه فضاهای شهری پاسخده بر عهده گیرد.

 

برای آشنایی بیشتر با این نهاد غیر انتفاعی به سایت ذیل مراجعه کنید:

http://www.pps.org/

 

پانوشت:

۱- Project for Pubic Spaces

۲- Placemaking

۳-William Whyte

۴- The Social Life of Small rban Spaces