کتاب کلان شهرهای چند هسته ای

کلانشهرهای چند هسته ای، پیتر هال؛ کتی پین، ترجمه کرامت الله زیاری، دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۹۱
امروزه شهرهای بزرگ و بویژه کلان شهرها دارای مراکز متعددی هستند که با توجه به عوامل اقتصادی، کالبدی و زیرساخت های ارتباطی، هسته ها و کانون های مختلف سکونتی در فاصله ای نه چندان دور از هسته ی مرکزی و تاریخی شهر شکل گرفته اند. این هسته ها بنا به موقعیتشان در مجاورت راه آهن و مسیرهای حمل و نقل، فرودگاهها، مناطق صنعتی، دانشگاهها و مراکز تفریحی و … ایجاد شده و به دنبال آن یک مرکزیت یا هسته جدید شهری تکوین و تکامل یافته و با گسترش خطوط ارتباطی و تکمیل آن شهر به مرور شکل چند هسته ای می گیرد. اینگونه ساختار فضایی شهرها به عواملی همچون توسعه صنایع، توزیع بنگاههای اقتصادی-اجتماعی و … بستگی دارد.
پدیده جدید و نوظهور شهرها و مناطق شهری چند هسته ای و چند مرکزی، امروزه در بیشتر حوزه کلانشهرهای جهان در حال پدیدار شدن است. منطقه شهری شهرهای بزرگ چند مرکزی ناشی از یک فرآیند عدم تمرکز گسترده از شهرهای مرکزی بزرگ به شهرهای جدید و قدیمی کوچکتر است. بنابراین پدیده شهرهای چندمرکزی و چند هسته ای در مناطق وسیع و مناطق شهری شهرهای بزرگ و کلان شهری نیاز به مطالعه و بررسی دقیق علمی دارد. شهرهای چند مرکزی گرچه به طور فیزیکی از هم جدا هستند ولی از نظر عملکردی به یکدیگر وابسته اند و اطراف یک یا چند شهر بزرگ مرکزی استقرار یافته اند. این شهرها عمدتا به لحاظ اشتغال، جریان های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و ارتباطی و اطلاعاتی که از طریق راهها، خطوط ریلی پر سرعت و کابل های ارتباط از راه دور می گذرند به یکدیگر مرتبط هستند. بی شک این پدیده نوظهور فرم شهری قرن بیست و یکم است. امروزه تراکم جمعیت شهری بیشتر در کلان شهر و حوزه های اطراف آن قرار دارد. ویژگی اصلی این حوزه ها و نواحی، درجات متفاوت چند مرکزی بودن آنها است. در این الگو شهرها به صورت شبکه ای به هم مرتبط شده اند و اطلاعات بیشتر از شهر مرکزی به حوزه ها و نواحی پخش می شود. امروزه در اتحادیه اروپا، از چند مرکز گرایی شهری به مثابه چشم انداز توسعه فضایی نام برده می شود که دارای نقش های پایتختی، سیاسی و تجاری هستند. در واقع در سطح منطقه ای پدیده چند مرکزی در راستای نظریه انتشار عمل می کند که نه تنها فضای مکان ها، بلکه فضای جریان ها را تعیین می نماید. در حقیقت مفهوم کامل چند مرکزی بیشتر وابسته به مقیاس است.
جهانی شدن اقتصاد و اطلاعاتی شدن شهرها یعنی تغییر در ساخت و کنترل کالا به سمت تولید خدمات پیشرفته، جایگاه ویژه ای در فرایند شهرها و کلانشهرهای چند هسته ای و چند مرکزی ایفا می کند.
کتاب حاضر که حاصل سال ها تحقیق و تجربه پروفسور پیتر هال و دکتر کتی پین است، یکی از آثار ماندگار، بی نظیز و ارزشمند در سطح جهان به شمار می آید که در پنج فصل و هفده بخش به رشته تحریر درآمده است که در این مقدمه به برخی فصول و بخش های آن اشاراتی مختصر شده است. در فصل اول ظهور شهرها و نواحی چند هسته ای و چند مرکزی مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم تلاش های جهات اندازه گیری کمی چند مرکزیتی به عمل آمده است. در این بخش به روش تجزیه و تحلیل اندازه رتبه بندی، اندازه گیری میزان خود مسئولیت و تجزیه و تحلیل جریان رفت و آمد جهت اندازه گیری میزان اتصال روزانه آنها مورد بررسی قرار می گیرد. فصل چهارم به تجزیه و تحلیل تبادلات اطلاعاتی بین هشت منطقه کلان شهری می پردازد و این کار به وسیله جداول هفتگی رفت و آمد هواپیماها و قطارها صورت می گیرد و توده های متراکمی را نشان می دهد. فصل سوم کتاب اولین تلاش در جهت انجام این کار است و مسأله به صورت غیر مستقیم دنبال شده است. فصل پنجم کتاب به طور مستقیم تر به دنبال پرسشی است که همواره به عنوان هسته تحقیق مد نظر بوده است. در این فصل سعی شده است تا به طور مستقیم به اندازه گیری جریان های اطلاعاتی بین کارفرماها و مدیران اجرایی در هر ناحیه بپردازد. این کار با تجزیه و تحلیل الگوهای سفر تجاری، تماس های تلفنی، تماس های کنفرانسی و ارتباطات الکترونیک صورت می گیرد. در بخش سوم کتاب به جای کمیت گرایی، به دنبال اطلاعات کیفی پایه است که از مصاحبه با کارفرمایان و مدیران اجرایی در هشت بخش مهم خدمات مهم پیشرفته در هشت ناحیه ذکر شده بدست آمده است. در فصل ششم مکان ادارات در بخش های مهم پیشرفته و خصوصا دسته بندی آنها مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل هفتم تمرکز اصلی بر نقش اطلاعات می باشد و به دنبال درک فرایندهای تولید انتقال و خلاقیت دانش است. فصل هشتم بر روابط میان فضاهای مکان ها و جریان های فضا متمرکز شده است. اهمیت نیروی کار ماهر و بازارهای کار و اهمیت مکان به ویژه نقش آنچه شهرهای نخست در منطقه مگاشهری نامیده شده اند را در تولید دانش بررسی کرده است. در فصل چهارم و بخش های ۹ تا ۱۶، فضای گروههای تحقیق در ۸ ناحیه بر برخی ویژگی های خاص این نواحی تأکید می کنند. بخش پنجم کتاب که فصل هفدهم را شامل می شود بر پرسش هایی مرتبط با سیاست تمرکز یافته است. در این بخش نتایج اصلی بدست آمده ذکر می شود. فصل ۹ تا ۱۶ را پیش از تنظیم واکنش های سیاستی جمع بندی شده و در چارچوب متفاوتی ارائه می شود، در نهایت برخی از نتایج کلیدی از کل مطالعه و دستور کاری از پرسش های مداوم تحقیق که از آن استخراج شده اند، بیان می گردند. در مجموع ترجمه کتاب حاضر که یکی از آثار گرانبها، ارزشمند و بی نظیر است تأثیرات علمی و بسیار شگرفی در حوزه تحقیقات و منابع برنامه ریزی شهری، شهرسازی، مدیریت شهری، اقتصاد شهری، آمایش سرزمین و برنامه ریزی فضایی سیاسست های شهری و جغرافیایی و رشته های مرتبط با شهر و منطقه و برنامه ریزی در کشور به جای خواهد گذاشت. امید است این اثر مورد توجه دانشگاهیان،سازمان های برنامه ریزی و مهندسین مشاور به ویژه اساتید و دانشجویان دوره های دکتری، کارشناسی ارشد و کارشناسی واقع گردد.
فهرست مطالب:
بخش اول: کلانشهر چند مرکزی؛ پیدایش مناطق مگاشهری
۱-از کلان شهری تا چند شهری، پیتر هال و کیتی پین
بخش دوم: تحلیل کللانشهر چند مرکزی؛ تعریف کلی مناطق مگاشهری
۲-استخوان بندی شهر چند مرکزی ۸ منطقه مگاشهری به طور خلاصه، پیتر هال، کیتی پین و نیک گرین
۳-سازمان شهر چند مرکزی، سازمان ساختارها و شبکه ها، پیتر نیلور، دیوید اوانس و کیتی پین
۴-اتصال منطقه مرکزی و حیاتی اروپا، پیتر هال، کیتی پین و لوک کاپین
۵-جغرافیای اطلاعات شهر اروپایی: ترسیم جریان اطلاعات، پیتر هال، کیتی پین و نیک گرین
بخش سوم: مفهوم شهر چند مرکزی: عاملان، شبکه ها و مناطق
۶-شرکت ها و مکان ها پیرامون مناطق مگاشهری، کیتی پین و پیتر هال
۷-جریان ها و روابط درون و بیرون مجموعه، کیتی پین و پیتر هال
۸-مردم و مکان ها: وابستگی بین "فضای جریان ها" و "فضای مکان ها"، کیتی پین و پیتر هال
بخش چهارم: بازدید کلان شهر چند مرکزی؛ هویت های منطقه ای، سیاست های منطقه ای
۹-جنوب شرق انگلستان؛ منظومه جهانی، کیتی پین، پیتر هال، گرت یتس و دیوید واگر
۱۰-رندستد هلند: وجوه چندگانه مدل نقش چند مرکزی، بارت لامبر گتس، رابرت کلاسترمن، مرجین وندر ورف، رابرت رولینگ و لوک کاپین
۱۱-بلژیک مرکز؛ چند مرکز گرایی در مفهوم فدرالی، کریستین وندرموتینف مارسل رولندس، لورنت آجین و اتین کاستیو
۱۲-راین رور: شهر چند مرکزی در بهترین حالت آن، ولفنگ تپ، دانیلا شریگ و پیتر اشمیت
۱۳-راین مین: ایجاد کار شهر چند مرکزی، تیم فرنیگ، میشل هوبلر، کریستوف مگر و کریستین فیشر
۱۴-منطقه کلان شهری اروپایی شمال سوئیس: تحریک نمایندگان برای توسعه فضایی و پاسخ های دولت، لارس گلاتسزمن، سیمون گابی، کریستین کروس، آلن تیرستین و ناتالی گریلن
۱۵-منطقه پاریس: برنامه ریزی فضایی چند مرکزی در یک منطقه کلان شهری تک مرکزی، لادویک هالبرت
۱۶-دوبلین بزرگتر در اقتصاد پلنگی سلتیک: "به سوی یک منطقه مگاشهری چند مرکزی" کریس ون اگرات، مارتین سوکول و پیتر استافورد
بخش پنجم: برنامه ریزی شهر اروپایی: کارایی سیاست
۱۷-از استراتژی تا نیل به آن: پاسخ های سیاست، پیتر هال و کیتی پین
شهر چند مرکزی تا چه حد موفقیت اقتصادی و پایداری دارد؟