افریقایی‌ها، شهر استعماری

برگردان زهره دودانگه

امروزه بیشترین شدت شهری شدن جهان در افریقا جریان دارد. به دلیل کاهش جمعیت روستایی و نرخ رشد جمعیت بسیار بالا، جمعیت شهرها از ۳۵۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۵ به ۱٫۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. انفجاری شهری که بدون برنامه‌ریزی، بی تعادل و بی قانون گسترش می‌یابد. هم اکنون در جنوب صحرای افریقا ۱۶۵ میلیون از شهروندان در زاغه‌ها زندگی می‌کنند.

به نظر متخصص شهری کامرونی، ژان پی‌یر الونگ مباسی [i]   دبیر کل اتحادیه شهرها و حکومت‌های محلی افریقا[ii] -اتحادیه‌ای که شهرهای قاره را گرد هم می‌آورد- شهرهای افریقا از کمبود تمرکززدایی و فقدان ظرفیت برای توزیع منابع، و به خصوص عدم پذیرش نخبگان افریقایی برای ورود به گفتمانی مسئول رنج می‌برند.

چگونه است که افریقا تجربۀ یک توسعه شهری و البته هرج و مرج گونه را دارد؟

کسی نمی‌داند چگونه باید شهرهایی را مدیریت کرد که هر ده سال جمعیت‌شان دو برابر می‌شود. و این چالش با تفکری ضد شهری هم همراه است که آن را وخیم تر می کند اینکه مردم باید به روستای زادگاهشان بازگردند. این جریان در افریقا از سوی بانک جهانی و همچنین فرانسه تشویق شده و دو نتیجه در برداشته است.

از یک سو میزان رشد شهرها را جدی نگرفته‌‌اند، این امری است دولت‌ها تمایل دارند کم اهمیت بپندارند، و این تمایلشان به ویژه برای خوشامد وام دهندگانی  است که به دولت‌ها می‌گویند نباید چنین کلان‌شهرهایی را بپذیرند.

سپس آنکه به خیال ممانعت از رشد شهرها پیرامون‌شان مرزهایی محکم کشیده‌ا‌ند و در نتیجه سبب پیدایش محلات غیرقانونی و غیررسمی شده‌اند. تصور کنید که در افریقا کمتر از یک پنجم جمعیت شهری در شهرهای رسمی زندگی می‌کنند!

آیا شهرها قابلیتها و منابع لازم برای مدیریت توسعه خود را دارند؟

اجتماع های  محلی در دهۀ ۱۹۹۰، در بحبوحۀ بحران اقتصادی و سیاسی، پایه‌گذاری شدند. به استثنای یک یا دو شهر، دولت‌ها هنوز به وعده‌های مدرنیته که یادگار دوران استعمار است عمل نکرده‌اند. از مقامات منتخب محلی خواسته شده که راه حل‌هایی را بیایند، بدون آنکه ابزاری در اختیار داشته باشند تا در جایی برق، آب جاری و جاده آسفالت شده ایجاد کنند.

هم اکنون تمرکززدایی موثری در قارۀ افریقا وجود ندارد. مقامات منتخب و کارمندان محلی از آموزش برخوردار نیستند. در اشتراک گذاشتن منابع مشکل وجود دارد، به ویژه مشکل مالیاتی:  دولت‌ها اکثر منابع را در اختیار گرفته اند. در اروپای چهل درصد هزینۀ عمومی تحت کنترل اجتماع های محلی است. این رقم در افریقا زیر ۵ درصد است. این امر روابط حامی گرایانه[iii] را با رییس دولت تشویق می‌کند.

برخی ناظران واهمه دارند که تمرکز زدایی فساد را چندین برابر کند…

بر عکس، تجربه ثابت کرده که فساد در سطح محلی بسیار بهتر کنترل می شود تا در سطح ملی. به خصوص آن‌که تمرکز زدایی به شهروندان این فرصت را می‌دهد که نظر خود را درباره زندگی محلی بیان کنند و این تبدیل به دلیلی می‌شود تا مالیات خود را پرداخت کنند. چرا افریقایی‌ها باید مالیات بپردازند؟ در حالی‌که وقتی مدرسه‌ای ساخته می‌شود به آن‌ها گفته می‌شود که این هدیه‌ای از سوی رییس جمهور است…

چرا شهرهای افریقا نمی‌توانند منابع خود را جمع‌آوری کنند؟

چالش اصلی شهرهای افریقایی موفقیت در ایجاد یک بازار ملکی برای ایجاد ارزش افزوده وکسب اجاره‌بهاست، این امر تنها چیزی است که می‌تواند از  نظر مالی رشد شهری را تأمین کند. تنها ۵ درصد از زمین‌های شهری، کمی بیشتر یا کمتر، به خدمات شهری اختصاص یافته است. برای بهبود این خدمات و همگام شدن با رشد شهری، آن‌ها باید ده هزار فرانک افریقایی (CFA)  به نسبت سرانه جمعیت در سال سرمایه‌گذاری کنند. این میزان هرگز از ۱۵ یورو بیشتر نمی‌شود، اما همین ۱۵ یورو را ندارند.

در قاره، تنها در مراکش است که شهر خود را از نظر مالی تأمین می‌کند. در جاهای دیگر شهرداری‌ها هیچ اختیاری در استفاده از زمین ندارند و در آمدی از آن حاصل نمی کنند. چه آنجا که دولت تمامی قدرت را در دست دارد و چه، چون غالب اوقات، مالکان سنتی هستند که زمین را تحت تسلط خویش دارند، مانع شکل‌گیری بازار زمین شده و شکل‌گیری محلات غیررسمی را سرعت می‌بخشند.

آیا می‌توانیم شاهد ظهور مدلی از شهرهای افریقایی باشیم که حلبی آباد نباشد؟

مساله واقعی این است که بدانیم افریقایی‌ها، ضمن آن آگاهند که باید هزینه بپردازند، خواهان چه شهری هستند. چه کیفیتی از خدمات شهری  را می‌خواهند؟ در طول چه مدتی؟ با چه نوعی از تأمین مالی؟ انسان تنها زمانی واقع گرایانه فکر می‌کند که بداند باید هزینه بپردازد. متاسفانه این بحث دموکراتیک هرگز در افریقا تکوین نیافته است. شهروندان برای این گفتمان حقیقی آماده نیستند. برای سیاسیون بسیار ساده‌تر است که به همگان چیزی شبیه به گوشه‌ای از پاریس را وعده دهند. بیشتر افریقایی ها هنوز شهر استعماری را چون شهری آرمانی می‌دانند، شهری که باید برایشان به  ارث می رسید.

شهرنشینی افریقا

رشد: در سال ۲۰۵۰ نیمی از مردم افریقا در شهرها زندگی می‌کنند، بر خلاف ۳۸ درصد امروزی. یک شهر واحد افریقایی، قاهره، از مرز ۲۰ میلیون ساکن در سال ۲۰۰۷ گذشت. در سال ۲۰۵۰ کین شاسا و لاگوس به ترتیب با ۱۷ و ۱۶ میلیون نفر به گروه کلان‌شهرها می‌‌پیوندند.

زاغه ها:  %62 درصد شهرنشینان در صحرای افریقا در زاغه زندگی ساکن هستند، بر خلاف ۱۵ درصد در افریقای شمالی ومتوسط ۳۶ درصد در کشورهای در حال توسعه. جمعیت شهری ساکن در زاغه‌ها در اتیوپی و چاد از ۹۹ درصد فراتر رفته است. زاغه کیبرا[iv] در نایروبی دارای ۱ میلیون نفر ساکن است.

آب و هوا: شهرهای افریقا بیش از سایر شهرها در مقابل گرم شدن کرۀ زمین آسیب پذیر هستند. در اسکندریه، ۵۰ سانتی متر بالا رفتن آب دریا ۲ میلیون نفر را به فرار وادار کرد. در لاگوس ده میلیون نفر از ساکنان در کمتر از ۲ متری بالای سطح دریا زندگی می‌کنند. در آبیدجان[v] مراکز اقتصادی در کمتر از یک متر بالاتر از سطح دریا

[v] Abidjan

منبع:

http://www.lemonde.fr/planete/article/2009/09/21/jean-pierre-elong-mbassi-trop-d-africains-ont-comme-ideal-la-ville-coloniale_1243022_3244.html

LE MONDE | 21.09.2009 à 15h56 | Propos recueillis par Propos recueillis par Grégoire Allix