گزینه های غیر موتوری (دوچرخه سواری)

در رویکرد سنتی، محور برنامه ریزی، تنها خودرو است. (حضورقوی و مسلط خودرو بر انسان) اما امروزه تامین سلامت و امنیت، افزایش تعاملات اجتماعی، صرفه جویی در هزینه های حمل و نقل، کاهش آلودگی محیط زیست و کاهش تصادفات در کانون توجه برنامه ریزان است. بدین منظور بایستی به دنبال گزینه های جایگزین استفاده از خودرو بود.امروزه با افزایش درآمد شاهد استفاده هر چه بیشتر از وسایط موتوری و کاهش بی وقفه استفاده از گزینه های غیر موتوری هستیم. موانعی از قبیل کمبود اعتبار مالی برای زیرساخت ها، فقدان ایمنی و امنیت، موقعیت نامناسب فضاها  و ساختمان ها، موانع قانونی و حقوقی و در نهایت فقدان اعتبار و منزلت اجتماعی، بر سر راه توسعه ی حمل و نقل غیر موتوری وجود دارد.

منافع استفاده از دوچرخه

کارایی حمل و نقلی :

در فواصل کوتاه و به خصوص مناطق پر ازدحام بهترین گزینه است.

فضای بسیار کم  پارکینگ  (فضای مورد نیاز برای پارکینگ هر دوچرخه  ۰/۰۸  اتومبیل است.)

منافع برای محیط زیست :

استفاده از وسایط موتوری در فواصل کوتاه، آلودگی زیادی تولید می کند و مصرف بنزین به صرفه نیست.(بهترین گزینه در فواصل کوتاه دوچرخه است.)

دوچرخه هیچگونه آلودگی ای تولید نمی کند و عملاً بی صدا است. (استفاده از دوچرخه می تواند از ایجاد  باران اسیدی، اثرات گلخانه ای و آلودگی صوتی جلوگیری کند. )

فعالیت فیزیکی و سلامت :

فعالیت منظم فیزیکی  تاثیرات قابل توجهی بر سلامت جسمی و روانی دارد.

در کشورهای صنعتی، بعد از سیگار، عدم فعالیت فیزیکی مهمترین عامل به مخاطره افتادن سلامتی  است.

اثرات اقتصادی و اجتماعی :

دوچرخه سواری بسیار کم هزینه است. (معمولاًهزینه پارکینگ وجود ندارد و هزینه نگهداری نسبت به خودرو شخصی پایین است و همچنین انرژی مورد استفاده در آن بعد از پیاده روی کمترین مقدار است. )

جامعه سالم ناشی از استفاده از دوچرخه موجب کاهش هزینه های درمانی کشور می شود.

دوچرخه برای بخش وسیعی از جامعه، دسترسی را مهیا می کند. (کودکان زیر ۱۸ سال، افراد کم درآمد)

موانع استفاده از دوچرخه

ایمنی و امنیت :

زیر ساخت ها  و شبکه دوچرخه سواری در بسیاری از کشورها وجود ندارد.

در مکان هایی که وجود دارد، دوچرخه سواران مجبور به اشتراک مسیر خود با خودرو ها یا پیاده ها هستند.

دوچرخه سواری بعد از پیاده روی بیشترین مقدار مرگ ناشی از تصادف را به خود اختصاص داده است.

کمبود پارکینگ :

نبود پارکینگ در مرکز شهر و نقاط جاذب سفر، باعث عدم تمایل به استفاده از دوچرخه می شود.

پارکینگ دوچرخه بایستی دارای امکاناتی چون اتاق تعویض لباس، اجاره دوچرخه، فروش تجهیزات و … باشد.

وضعیت آب و هوا :

اگرچه آب و هوا می تواند مشکل زا باشد، می توان با استفاده از لباس مناسب، استفاده  از چند شیوه حمل و نقل، توجه به پیش بینی های هواشناسی و … بر این مشکل فایق آمد. (نمونه موفق کشورهای اروپایی و سیستم های تحت وب برنامه ریزی سفر با دوچرخه)

ضعف حمل و نقل مختلط :

بسیاری از شهرها امکان استفاده از چند شیوه حمل و نقل را ندارند. اجاره دوچرخه در ایستگاههای حمل و نقل عمومی و امکان جابه جایی دوچرخه  با وسایط حمل و نقل عمومی از جمله راهکارهای ترقیب افراد به دوچرخه سواری است.

عوامل موثر بر استفاده از دوچرخه

آمار استفاده از دوچرخه

استفاده از دوچرخه در اروپا و آسیای شرقی رایج تر از سایر مناطق است.

در کشورهای اروپایی، مردم هلند، دانمارک و آلمان بیشترین استفاده از دوچرخه را دارند.

وابستگی مردم کشورهای آمریکا و استرالیا به خودرو شخصی باعث استفاده پایین آنها از دوچرخه شده است.

در تحقیقات صورت گرفته در آمریکا مشخص شده که بیشتر دوچرخه سواران کودکان و نوجوانان هستند و عمده هدف استفاده از دوجرخه، تفریح و سلامتی است. همچنین بیشتر موارد استفاده از دوچرخه برای مسیرهای کوتاه می باشد.

آرام سازی ترافیک

آرام سازی ترافیک، کاهش سرعت یا کاهش تراکم ترافیک در جهت ارتقای امنیت برای عابران پیاده یا دوچرخه سواران است. (وسایط موتوری مجبور به کاهش سرعت یا عدم استفاده از خیابان مورد نظر می شوند.) عوامل موثر بر آرام سازی ترافیک : طراحی مهندسی، آموزش و مقررات

خیابان های باریک تر دارای متوسط سرعت عبور پایین تر و ایمنی بالاتری هستند. (آرام سازی ترافیک در خیابان های عریض و مزدحم واقع در نواحی مسکونی اکیداً توصیه می شود.)

بلوک های شهری کوچک، تقاطع های T شکل، جزیره های میانی، کاهش عرض مفید سواره رو در کاهش سرعت، موثر هستند.

سلسله مراتب خیابانی و نقش خاص هر معبر در شبکه، از جمله مواردی است که در اجرای طرح های آرام سازی ترافیک بایستی در نظرگرفته شود. (مسیرهای دوچرخه سواری نقش اجتماعی دارند.)

آماده سازی شهر برای گزینه های غیر موتوری

روشنایی خیابان : موجب ایمنی و امنیت فردی خواهد شد.

کاربری بدنه :اختلاط بالاتر، منجر به تشویق فعالیت ها و تشویق بیشتر به گزینه های غیر موتوری می شود.

تسهیلات حمایتی در مکان های عمومی و خصوصی : توقفگاهها، علائم و تابلوها و …

درختان خیابانی : درختان، دوچرخه سواران را از گزند آفتاب، باران و باد مصون می دارند.

پیاده روهای چند منظوره : کاملاً منفک از سواره رو هستند و برای استفاده همزمان عابران و دوچرخه سواران می توانند در نظر گرفته شوند. (مناسب برای حومه های شهری)

برنامه ریزی های دولتی (برداشتن موانع در استفاده از گزینه های غیر موتوری به طور مثال آرام ساری ترافیک)

طراحی شبکه دوچرخه

شبکه دوچرخه به دو نوع درون خیابانی و برون خیابانی (برای استفاده مشترک پیاده و دوچرخه سوار) تقسیم می شود.

انواع تجهیزات شبکه دوچرخه سواری :

راه دوچرخه (Bike paths) : به طور کلی از خیابان ها جدا است مگر در تقاطع ها و برای استفاده مشترک پیاده و دوچرخه است.

خط دوچرخه (Bike lanes) : قسمتی از خیابان که برای استفاده دوچرخه علامت گذاری شده است.

مسیر دوچرخه (Bike routes) : خیابان هایی که برای دوچرخه سواری مناسب هستند و توسط علائم، نسانه گذاری شده اند.

تسهیلات در طول مسیر: شانه راه، فاضلابرو های پوشیده، علائم راهنما، نظافت منظم و …

تسهیلات مقصد : پارکینگ دوچرخه، صندوق امانت لباس، اتاق تعویض لباس

اصول طراحی شبکه دوچرخه

به همپیوستگی (پیوستگی با مسیرهای دیگر و بدون هیچگونه شکست )

مستقیم بودن (امکان حرکت با سرعت مشخص )

امنیت (دید افقی، طراحی هندسی و … )

جذابیت (دید و منظر، امکان سفر درب تا درب و … )

راحتی (شیب طولی، موانع، علائم مسیر، مبلمان خیابانی و … )

منابع

ACT Government, DESIGN STANDARDS for URBAN INFRASTRUCTURE, part 13 PEDESTRIAN & CYCLE FACILITIES, Edition 1,  ۲۰۰۷

Tracy-Williams Consulting, Traffic Calming, 1996, Retrieved 27 October 2011, from : www.bikeplan.com

Pucher, J. and Renne, J. Socioeconomics of Urban Travel: Evidence from the 2001 NHTS. Transportation Quarterly, Vol. 57, No. 3, Summer 2003.

World Bicycle and Automobile Production, 1950 to Present. Retrieved 27 October 2011, from ChartsBin statistics collector team: ChartsBin.com

Danklefsen, Nils, the promotion of cycling, European Parliament’s Committee on Transport and Tourism, Milan, Italy, 2010

سلطانی، علی. مباحثی در حمل و نقل شهری با تاکید بر رویکرد پایداری. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز،