پایان نامه برنامه ریزی کاهش اثرات منفی زیست محیطی ناشی از پیشروی شهری در برخوردگاه پیرا- شهری نمونه موردی: منطقه ۱۸ شهر تهران

غزال امیری نژاد
شهید بهشتی
کارشناسی ارشد
برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای
دکتر زهره دانشپور

چکیده:
برخوردگاه پیرا- شهری مفهومی در یک گستره وسیع است که به دلایل مختلف اتفاق می افتد و در نتیجه این رویارویی، پایداری منابع مهم طبیعی و کیفیت زیست تحت اثرات منفی قرار می گیرد. تحلیل فرایند های توسعه و شهر نشینی در کشورهای در حال توسعه و نیز کشورهای توسعه یافته بطور سنتی حول موضوعات دوگانه ای نظیر شهری- روستایی، سنتی- مدرن، رسمی- غیر رسمی و غیره ساختار یافته است. در این چارچوب، برخوردگاه پیرا- شهری پدیده ای نه چندان ساده است که معمولاً با از دست دادن ارزش های روستایی و یا کمبود صفات شهری مشخص می شود. جمعیت و فضای ساخته شده، خصوصیات زیرساخت ها، مرزهای مدیریتی و فعالیت های اقتصادی از اصلی ترین و مؤثرترین مسائلی است که با آن می توان شهر را از روستا تشخیص داد.برخوردگاه پیرا- شهری در محیط پیرامون شهرهای بزرگ یعنی محیط پیرا- شهری و مشکلات و فرصت های ناشی از چنین رویارویی، به صورت دستور کار مهم بسیاری از کشورهای جهان و به ویژه کشورهای کمتر توسعه یافته درآمده است.
شهر تهران با دو پدیده جابجایی جمعیت از درون به محیط پیرا- شهری و مهاجرت به مقصد شهر تهران که به دلیل عدم تطابق شرایط اجتماعی- اقتصادی جمعیت مهاجر با ویژگی های سکونتی در درون شهر تهران، به محیط پیرا- شهری رانده می شوند، روبه رو می باشد. مشکلات موجود در برخوردگاه های پیرا- شهری شهر تهران این پرسش را مطرح می سازد که آیا می توان برای کاهش اثرات منفی زیست محیطی که پیشروی شهری در برخوردگاه پیرا- شهری منطقه ۱۸ شهر تهران از خود بر جای می گذارد برنامه مؤثری ارائه نمود؟ بنابراین هدف این مقاله ابتدا بررسی اثراتی است که پیشروی شهر در محیط زیست برخوردگاه پیرا- شهری بر جای می گذارد، و سپس با کمک روش ارزیابی اثرات زیست محیطی امکان حذف یا کاهش این اثرات در سایت های با ارزش محیطی (تجدید پذیر و تجدید ناپذیر) بررسی می شود.

واژه های کلیدی:
برخوردگاه پیرا- شهری، پیشروی شهری، محیط زیست، ارزیابی اثرات زیست محیطی

خلاصه
برخوردگاه پیرا- شهری مفهومی در یک گستره وسیع است که به دلایل مختلف اتفاق می افتد و در نتیجه این رویارویی، پایداری منابع مهم طبیعی و کیفیت زیست تحت اثرات منفی قرار می گیرد.
تحلیل فرایند های توسعه و شهر نشینی در کشورهای در حال توسعه و نیز کشورهای توسعه یافته بطور ستنی حول موضوعات دوگانه ای نظیر شهری- روستایی، سنتی- مدرن، رسمی- غیر رسمی و غیره ساختار یافته است. در این چارچوب، برخوردگاه پیرا- شهری پدیده ای نه چندان ساده است که معمولاً با از دست دادن ارزش های روستایی و یا کمبود صفات شهری مشخص می شود. جمعیت و فضای ساخته شده، خصوصیات زیرساخت ها، مرزهای مدیریتی و فعالیت های اقتصادی از اصلی ترین و مؤثرترین مسائلی است که با آن می توان شهر را از روستا تشخیص داد.
برخوردگاه پیرا- شهری در محیط پیرامون شهرهای بزرگ یعنی محیط پیرا- شهری و مشکلات و فرصت های ناشی از چنین رویارویی، به صورت دستور کار مهم بسیاری از کشورهای جهان و به ویژه کشورهای کمتر توسعه یافته درآمده است. در شرایطی که کنترلی در سطوح مختلف مدیریتی و تصمیم گیری بر هدایت و مهار این پدیده وجود نداشته باشد نه تنها به زیان طبیعت و محیط زیست بوده، بلکه باعث بروز مشکلات فراوانی در شهر که این نابرابری فضایی در آن به وجود آمده می باشد.
پیشروی شهری در برخوردگاه پیرا- شهری در هر کجا که باشد اثرات زیان بار خود را بر محیط زیست و همچنین، محیط ساخته شده بر جای خواهد گذاشت. از سوی دیگر حریم شهر تهران با عدم کنترل، تداخل تصمیمات و اعمال سیاست های ناهماهنگ در مدیریت سرزمین، با لطمات شدید، آماج تخریب های زیست محیطی، تغییر در کاربردها، و انواع ساخت و ساز با فروش بی ضابطه زمین های کشاورزی و گسترش بیش از پیش اسکان های غیررسمی افراد کم درآمد شده است.
شهر تهران با دو پدیده جابجایی جمعیت از درون به محیط پیرا- شهری و مهاجرت به مقصد شهر تهران که به دلیل عدم تطابق شرایط اجتماعی- اقتصادی جمعیت مهاجر با ویژگی های سکونتی در درون شهر تهران، به محیط پیرا- شهری تهران رانده می شوند، روبه رو می باشد. مشکلات موجود در برخوردگاه های پیرا- شهری شهر تهران این پرسش را مطرح می سازد که آیا می توان برای کاهش اثرات منفی زیست محیطی که پیشروی شهری در برخوردگاه پیرا- شهری در نمونه موردی (منطقه ۱۸ شهر تهران) از خود بر جای می گذارد برنامه مؤثری ارائه نمود؟
اهداف مطرح در این پایان نامه عبارت است از:
الف- معرفی پیشروی مهار نشدنی شهری به سوی محدوده پیرا- شهری و عوامل بروز این پدیده؛
ب- معرفی اثرات مخرب پدیده پیشروی شهری در برخوردگاه پیرا- شهری بر محیط زیست آن؛
پ- بکارگیری روش ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) در مواجهه با اثرات ذکر شده برای کنترل و مدیریت اثرات و ارائه برنامه ای جهت کاهش آسیب پذیری محیط پیرا- شهری در منطقه ۱۸ شهر تهران.
در راستای دستیابی به اهداف پایان نامه، ابتدا به بررسی اثراتی که پیشروی شهر در محیط زیست برخوردگاه پیرا- شهری    می گذارد پرداخته، و با کمک روش ارزیابی اثرات زیست محیطی اقدام به حذف یا کاهش این اثرات در سایت های با ارزش محیط زیست (تجدید پذیر و تجدید ناپذیر) می شود. ارزیابی اثرات به عنوان یکی از ابزارهای برنامه ریزی شهری و منطقه ای، با ارائه راه حل های استفاده صحیح و منطقی از منابع انسانی و طبیعی، سبب کاهش هزینه ها شده و به این دلیل تأثیر بسزایی در برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت داشته و در نتیجه می تواند فشار بر اعتبارات مالی دولت را کاهش دهد. از سوی دیگر، ارزیابی اثرات زیست محیطی به دلیل تسریع در امور برنامه ریزی، موجبات حفاظت هرچه بیشتر از منابع را فراهم آورده و از بروز اثرات جبران ناپذیر بر محیط زیست جلوگیری می کند. بدیهی است قبل از انجام هر فعالیت توسعه، ضروری است که اثرات اجرای آن فعالیت توسعه بر محیط مورد ارزیابی قرار گیرد.
دستآورد پایان نامه ارائه برنامه ای جهت کاهش اثرات منفی زیست محیطی ناشی از پیشروی شهری در برخوردگاه پیرا- شهری با بکارگیری روش ارزیابی اثرات زیست محیطی می باشد.