ارزش های جاوید و جهان گستر شهرسازی اسلامی (بازنمودی از نگرش های فرا کالبدی و فرازمانی شهر اسلامی)

ارزش های جاوید و جهان گستر شهرسازی اسلامی (بازنمودی از نگرش های فرا کالبدی و فرازمانی شهر اسلامی)

چکیده
این پژوهش کوشیده تا توان ب هکارگیری ارزش های شهرسازی اسلام ی را در دوره ی امروزین و برای گستر ه جهانی آشکار سازد. در پژوهش ه ای مشابه ، بیشت ر به سوی ه های شکلی و ریخت شناسی شهر اسلامی در دوران گذشته بسند ه شد ه و سوی ههای دریافت ی و پویا و امروزین آن چندان بررسی نشده است. در این نوشتار ابتدا پژوهش های انجام شده بازبینی و شناسایی شده است. پس از آشکارسازی گذشته نگ ر و « ناکالبدی » و « کالبدی » در دو لایه ی شهر اسلامی که تا « فراکالبدی » کالبدی بودن بیشتر این پژوهش ها ، پنداره ها و سویه های کنون پنهان مانده اند، با نگرش به انگاره های شهرسازی امروزین نمایان شده است. نمونه هایی از شهرهای اسلامی کندوکاو شده و با بررس ی های چندباره و ژرف، ویژگی های شیوه ی یگانگی با » ،« دادگستر ی » هم آمیزی کالبدی پار ههای آن ها در چند شناسه ی همون د، مانند نهاده شده اند. گزینش این « سازش پذیری با خردورزی » و « پرمایگی با ناهمگونی » ،« گوناگونی پنداره ها به گونه ای شده که دارای سرشت فراکالبدی باشند. سرانجام رویکردهای جدید در انگاره های شهرسازی امروزین که از ۱۹۶۰ به این سو در جهان بازگو شده ، همچون ساختاری و » و نیز رو ش های « بنیادی » و « جانشینی » ،« داد و ستدی » ،« شهرسازی فزاینده » با رویکردهای گسترش شهر اسلامی سنجش شده است. یافته ی بنیادی این نوشتار « راهبردی این است که ارزش های شهرسازی اسلامی فرای کالبد، جای و زمان است و می توان از آنها در گسترش شهرهای جهانی امروز بهره برد. این شهرسازی، راهبردی و پویا بوده و ویژگ ی ها و انگاره های درست امروزین شهرسازی را از زمانی بسیار پی ش تر دربرداشت ه است و توان بسیاری در جهان گستر ی داشته و همچنان دارد.
کلیدواژ ه ها: شهرسازی اسلامی، انگاره نوین شهرسازی، اسلام و شهر، شهرهای خاورمیانه.

مقدمه
در پژوهش های انجام شده در زمینه ی شهرسازی اسلامی، نگرش های شکلی و کالبدی بیش از نگره های سرشتی و بن مایه ای بوده است. خاورشناسان برگرفته از اندیش ههای نویسندگان مسلمان سد ههای میانه، شهر را جایی شناسایی باشد. الگوی سراسر شهرهای اسلامی خاورمیانه نی ز ، « گرمابه ی همگانی » و « بازار » ،« مسجد جامع » کرده اند که دارای دارای ویژگی های شکلی و کالبدی ویژ های دانسته شده است: یک دژِ سده ی میانه ای، یک بازار کانونی در کنار آن، یک یا چند گرمابه ی همگانی در همسایگی و گوش ههای پیرامون مسجد جمعه، مسجد  مدرسه، کاروانسرا، الگوهای باریک و تنگ و درهم خیابان ها، کوی و برزن های وابسته به نژادهای گونه گون، خان ه ها با سرای میانی، دژ و باروی سده ی نیز م ی نویسد، « ابولقد » میانه ای، نبود فضاهای باز از پیش درانداخته به جز فضای باز نزدیک مسجد جمعه. آن چنان که  نکوه ش یا ستای شها دربار هی شهر اسلامی ب هجای نگرش بر فرآیند، بیشتر به فرم و فرآورده پرداخت ه اس ت .(۲۰۰۳: ۳Good, ) چنین نگرشی تک سویه به شهرسازی اسلامی، از دیدگاه های گوناگونی پرسش پذیر است. نخست آنکه شهر اسلامی با دریافت های ویژه ی اسلامی، نمی تواند تنها با مسجد و بازار یا شیوه ی هم آمیزی آنها شناخته شو د . اسلام پشتیبان و بیان « ویلیام مارس ز » و « جوزف ارنست ر ن ان » آوازه گر شهر و شهرنشینی است. تا آنجا که پژوهشگران غربی چون به این ترتیب نباید تنها بازتاب اسلام بر .(Abu-Lughod, 1987:156) کرده اند که اسلام از پایه، دینی شهری است  شهر را یک سویه نگریست. بلکه بازتاب شهر در گسترش و سازندگی شهرنشینی اسلامی از آغاز اسلام بارز است . پیامبر خدا (ص) در شهر مکه پند می داد و در یثرب همبودگاه برپا کرد و نام آن را به مدینه یا شهر دگراند. نقش شهرها و پیوند کاروانیان میان آنها در گسترش اسلام رد نکردنی است.

دانلود متن کامل مقاله