تعریف علم، تحقیق و روش تحقیق

تعریف علم

علم در لغت به معنی یقین, معرفت و دانش است و در مفهوم کلی خود بر هر نوع آگاهی نسبت به اشیا، پدیده ها، روابط و … اطلاق می شود.

علم در مفهوم کلی و عام آن knowledge اطلاق می شود. ولی از واژه علم مفهوم خاصی نیز تعبیر شده است و آن science است که مقصود آن بخشی از دانستنیها و آگاهیهای نوع بشر است که به روشهای تجربی قابل اثبات و تایید باشد.

علم کوششی است برای تطبیق تجربه حسی نامنظم و متنوع به یک سیستم فکری که منطقا متحدالشکل باشد.

از جمله تفاوت های علم و فلسفه می توان به موارد زیر اشاره کرد :

۱- علم از چگونه بودن اشیا با استفاده از روش های تجربی سخن می گوید ولی فلسفه از اصل وجود با استفاده از روش و برهان بحث می کند.

۲- دایره شناخت علم به معنای خاص محدود ولی دایره شناخت فلسفه وسیع است.

۳- اغلب قوانین علمی کمی شده اند در صورتی که قوانین فلسفی کمی نیستند.

۴- قوانین علمی از راه تجربه ابطال پذیرند اما قوانین فلسفی را از راه تجربه نمی توان ابطال کرد.

۵- علم از فلسفه جهان بینی و چهارچوب فکری می آموزد.

معنای تحقیق (Research)

کلمه تحقیق از ریشه «ح ق ق» است. این ریشه به معنی ثابت، استوار و مطابق با واقع است.

تحقیق در لغت به معنای کشف حقیقت، رسیدگی به حقیقت یک امر و … است.

در تعریف اصطلاحی تحقیق می توانیم بگوییم:

تحقیق، کوششی روشمند برای پاسخگویی به مساله های علمی است که منجر به کشف حقیقت می شود.

مفهوم روش تحقیق

روش تحقیق منطق تحقیق دانسته شده است؛ یعنى همچنان که منطق قوانینى را براى درست فکر کردن به دست مى دهد، روش تحقیق نیز قواعدى را براى درست تحقیق کردن عرضه مى کند.

شرط اساسی شکل گیری و آغاز یک تحقیق، مطرح شدن مسأله است.

هرگز با داشتن سؤال، نمی توان تحقیقی را آغاز کرد. چرا که فرآیند پاسخ گویی به سؤال ها، نوعی آموزش است؛ در حالی که پژوهش و تحقیق، فرآیند پاسخ گویی به مسأله هاست .

تحقیق با نوآوری همراه است. چرا که مساله وقتی مطرح می شودکه با موضوع کاملاً جدیدی مواجه باشیم.

اگر شرط شکل گیری تحقیق، مسأله است و شرط مسأله نیز، نو بودن موضوع آن است، پس طبیعتاً، همیشه تحقیق با نوآوری و پاسخ به پرسش هایی جدید همراه است.

تفاوت سؤال (Question) با مسأله (Problem)

سوال بر اساس جهل ایجاد می شود و فرد با رجوع به افراد یا منابع می تواند پاسخ آن را بیابد.

مساله بر اثر دانستن کلیه اطلاعات موجود در یک زمینه ایجاد می شود و جامعه علمی پاسخی برای آن ندارد.

تحقیق علمی چیست؟

تحقیق علمی عبارت است از تلاش کاوشگرانه ای که با آداب خاصی به طور نظام یافته با هدف کشف مجهولی به منظور گسترش قلمرو معرفتی نوع بشر انجام شده و شناخت حاصل از آن مصادیق خارجی داشته باشد.

برای اینکه نتیجه کار حاصل از یک تحقیق یا پژوهش، یک نتیجه کاملا علمی  باشد، محقق در طول انجام تحقیق باید دو اصل مهم واقعیت نگری و پرهیز از پیش داوری را رعایت کند.

تحقیق علمی واجد دو شرط اعتبار درونی (کنترل دقیق ، شرطی که مانع تاثیر عوامل نامربوط و مزاحم می شود) و اعتبار بیرونی (نمونه گیری صحیح ، شرطی که یافته های پژوهشی را قابل بسط و تعمیم می سازد .) است.

منبع : جزوه کلاسی سمینار تدوین رساله دانشجویان کارشناسی ارشد شهرسازی، دکتر ایزدی، سال ۱۳۸۹، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز