تحلیل ماهیّت و ساختار بازنمایی فضای شهری در ‏کاشی‌کاری‌های قاجاری ‏(مورد مطالعه: کاخ گلستان تهران)‏

تحلیل ماهیّت و ساختار بازنمایی فضای شهری در ‏کاشی‌کاری‌های قاجاری ‏(مورد مطالعه: کاخ گلستان تهران)‏

چکیده
طرح ها و نقوش کاشی کاری در هر دوره منبعث از مبانی فکری- ارزشی زمان خود بوده است. مجموعه کاخ گلستان گنجینه ای ارزشمند و بدیع از انواع نقوش کاشی نگاری قاجاری ‏است که گستره متنوعی از مضامین را دربردارد. از مهم ترین مضامین موجود در این کاشی کاری ها، دورنماهای شهری و معماری هستند که بخش مهمی از تصاویر را به ‏خود اختصاص داده است. شیوه ها و الگوهای بازنمایی فضاهای شهری در این آثار کمتر به عنوان یک موضوع مستقل مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است که در این ‏نوشتار بدان پرداخته می شود. پژوهش حاضر از راهبردهای ترکیبی، شامل مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده می نماید. در مجموع ۶۳ تصویر از کاشی نگاری های منظره پردازانه در نمای خارجی مجموعه بناهای کاخ گلستان به شیوه پیمایشی تهیه شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. از این میان ۶ تصویر واجد ویژگی های فضای شهری ‏تشخیص داده شدند. الگوهای بازنمایی فضای شهری در این نقوش در ۳ دسته مورد تحلیل قرار گرفته است؛ الف) ویژگی های کالبدی- فضایی این تصاویر نشان دهنده ‏حضور میدان محصور و بسته با شاخص بصری در یک ضلع و خیابان های طویل با نشانه های قابل تمیز در تصاویر هستند که آبنماهایی نیز در مرکز خود دارند. ب) ویژگی ‏های بصری- ادراکی تصاویر نشان دهنده استفاده از قاب های بیضی شکل عمودی، پرسپکتیوهای یک نقطه ای مرکزی و تلاش برای حفظ تقارن نسبی و تعادل در ‏ساماندهی عناصر تصویر می باشد. د) ویژگی های عملکردی- فعالیّتی تصاویر بیانگر ماهیّت تفرجی و گردشی این فضاها بوده که اغلب توسط حضور مردم به صورت گروه ‏های دو نفره خود را نشان می دهد.

واژگان کلیدی: فضای شهری، کاشی کاری، منظری پردازی، هنر قاجاری، کاخ گلستان

متن کامل مقاله