لزوم ارتقای مهارت کارگران در چرخه ساختمان سازی

برنامه‌های متنوعی با موضوعاتی چون مدیریت بحران، اقتصاد، فرهنگ پیشگیری و آمادگی در برابر زلزله، فناوری‌های اطلاع‌رسانی و کاهش خسارت، نقش مدیریت بحران در هم‌سوئی با سیاست‌های جهانی کاهش خطرپذیری و … از جمله اقداماتی است که در طول سال برای مقابله با زلزله در سراسر کشور انجام می‌گیرد. اقداماتی که در راستای فرهنگ‌سازی چگونگی عکس العمل افراد در زمان وقوع بلایای طبیعی می‌تواند موثر باشد، اما اذهان را به بخش مهم دیگری معطوف می‌کند؛ آیا بهتر نیست هم‌گام با آموزشِ مهارت‌های مواجهه با بحران و آمادگی عمومی در برابر زلزله، در فرآیندِ ساخت و ساز نیز دقتِ بیش‌تری اِعمال شود؟

آیین‌نامه‌ی ۲۸۰۰، مربوط به اصول اصلی محاسبات ساختمانی در برابر بارهای جانبی زلزله است که شاملِ کلیات و محاسبه‌ی مقاومت ساختمان‌ها در برابر نیروی زلزله و ضوابطِ ساختمان‌هایی با مصالح بنایی غیر مسلح برای مهندسان محاسب و طراحان ساختمان است. این آیین‌نامه از سال ۱۳۶۷ در ایران تهیه شده و هر چهارسال یک بار ویرایش می‌شود. البته سابقه‌ی تدوین آیین‌نامه‌ی ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله به دهه‌ی ۴۰ بازمی‌گردد. این آیین‎نامه پس از تصویب در هیات دولت و ابلاغ از سوی وزیر راه و شهرسازی به عنوانِ قانون، لازم الاجرا است.

اما نکته این جاست که قانون وجود دارد؛ قانونی که سازندگان را موظف می‌کند به ساخت بناهایی با کیفیت بالا و مقاوم در برابر زلزله و سایر بلایای طبیعی روی آورند، اما فرآیندِ ساخت و ساز در پایان، گویا محصولِ دیگری ارائه می‌دهد! مشکل از کجاست؟

در آیین‌نامه‎ی زلزله‌ی کشور، ضوابط و معیارهای محاسبه و طراحی ساختمان در برابر زلزله‌، به گونه‌ای تدوین شده که در صورتِ رعایت، هنگامِ ساخت، پس از بهره‌برداری، ساختمان در برابر بلایای طبیعی رفتارِ مناسبی از خود بروز خواهد داد.

بدیهی‎ است که هدف این نیست که ساختمان در برابر زلزله حتی یک تَرَک هم برندارد بلکه آن‌چه در مقاوم سازی ساختمان‌ها مد نظر است، رساندن آسیب‌های جانی به حداقلِ ممکن است. ساختمان‌هایی که در برابر چنین بلایایی مقاوم‌سازی شده‌اند، ممکن است آسیب‌هایی به ویژه در نما هم ببینند، اما عدم تخریب و آوار نشدن، باید از ویژگیِ اصلی چنین ساختمان‌هایی باشد.

متاسفانه در کشور تخلفاتِ ساختمانی فراوان به چشم می‌خورد. در چرخه‌ی ساختمان‌سازی گویا حلقه‌ای مفقود وجود دارد که سببِ سر به فلک کشیدنِ ساختمان‌هایی بی‌کیفیت و غیر مقاوم می‌شود که جانِ ساکنان را هنگام وقوعِ بلایای طبیعی تهدید خواهد کرد.

سال ۹۰، زلزله‌ای ۸/۹ ریشتری در کشورِ زلزله‌خیزِ ژاپن رخ داد که حتی یک خانه هم در آن فرو نریخت!  این امر نشان‌دهنده‌ی برنامه‎ریزی دقیق و همه جانبه‌ای است که این کشور برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها اجرا کرده است و جانِ هزاران نفر را با این کار نجات داده‌است.

برنامه‎ریزی‌های ژاپن به عنوانِ کشوری زلزله‌خیز باید راهنمایی برای کشورِ ما باشد. البته ساختمان‎های جدید در جهان، با تقریبِ بالا، استانداردِ یکسان دارد اما آن‌چه محصولِ نهایی را متفاوت می‌کند، چگونگی ساخت است. مسئله‌ای که بیش‌تر معطوف به شرکت‎های پیمان‌کار و کارگرانی است که مسئولیتِ ساخت را بر عهده دارند. هرچه آموزشِ کارگران دقیق‌تر باشد، ساختمان‌ها با حساسیتِ بالاتر و مقاومتِ بیش‌تری ساخته خواهند شد.

به عبارتِ دیگر، اگر همان دقت و حساسیتی که در تدوین و تصویبِ قوانین مربوط به ساخت ساختمان‎های سازگار با بلایای طبیعی لحاظ شده، در آموزش و نظارت بر شرکت‌های پیمانکار و مالکان به ویژه خصوصی در نظر گرفته شود، تخلفاتِ ساختمانی روز به روز کاهش خواهد یافت. چرا که این تخلفات زمانی که پای جان شهروندان در میان باشد، قاعدتا حساسیتِ بالاتری می‎یابد.

البته حدود دو سال پیش، رئیس وقت مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن در خصوص وجود ساختمان‌های غیر مقاوم، گفته بود: هم چرخه‌ی ساختمان‌سازی کشور درست تعریف شده و هم قوانین و مقررات خوبی در کشور جاری است، اما بنا به دلایلی در اجرا ضعف وجود دارد که یکی از آن‌ها، ورود نیرو‌های غیرتخصصی به چرخه‌ی ساخت و ساز است. قرار است این نیروها در کشور ارتقا یافته و کسانی که کارت مهارت ندارند و دوره‌های مهارتی ندیده‌اند، از چرخه ساخت و ساز حذف شوند، اما از گذشته کارگران ساختمانی بیشتر فصلی بوده‌اند، چون گویا تنها چیزی که به تخصص نیاز نداشته، بحث ساخت و ساز است. در حالی که ساخت و ساز، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین صنعت در کشور است و این صنعت در کشور بالغ بر ۳ میلیارد تومان در ساعت گردش مالی دارد و محصول آن خانه به عنوان سرپناهی در مقابل انواع حوادث است.

انتشار اخبار برگزاری آزمون‌هایی به منظور سنجش مهارت از سوی نهادهای مرتبط برای کارکنان صنعت ساختمان در برخی استان‌های کشور، امیدوارکننده است. چرا که طی این فرآیند به افرادی که نمره‌ی قبولی احراز کردند، گواهینامه‎ای نیز اعطا می‌شود. چنین اقداماتی می‎تواند گامی موثر برای ارتقای مهارتِ کارگران باشد تا زحماتشان با دقت و حساسیتِ بیش‎تری همراه شود، چرا که در این صورت است که ساختمان‎های مقاوم‌تری تولید خواهد شد.

مقاوم سازی ساختمان زمانی اهمیت بیش‎تری می‎یابد که ساختمان‎های بلندمرتبه را در جای جای شهر از نظر بگذرانیم؛ ساختمان‎هایی که حتی از دیدِ افرادِ غیر متخصص نیز با جانمایی نادرست در بافتی مسکونی با ساختمان‎های ویلایی یا آپارتمان و بدونِ در نظر گرفتنِ حریم ساختمان، در هنگامِ وقوعِ زلزله، بسیار خطرآفرین خواهد بود.

امیدواریم مسئولان، علاوه بر برگزاری همایش‎های تخصصی برای مهندسان و دست اندرکاران صنعت ساختمان و افزایش آگاهی شهروندان، کمی هم به مقاوم سازی ساختمان‎هایی که در شهر قد علم کرده‎اند بپردازند، چرا که اگر زلزله‌ای به وقوع بپیوندد، تراژدی بزرگی با وجودِ این ساختمان‎ها، خلق خواهد شد و جانِ هزاران نفر در خطر خواهد بود.