طراحی گلدان و سطل زباله برای خیابان

زندگی شهری بر خلاف زندگی ساده روستایی، با مصرف توام است. مصرف گرائی در نزد شهرنشینان موارد زیادی را شامل می شود؛ از مواد غذایی گرفته تا وسایل یکبار مصرف. آنان در تلاش بیشتر برای خرید و مصرف هستند. در چنین شرایطی، خیابان، میدان، پارک و هر مکان عمومی دیگر می تواند به سادگی به محل دفع انواع زباله های مردم تبدیل شود. لزوم طراحی، ساخت، موقعیت دهی و نصب درست انواع زباله دان با کاربردها و فرم های متنوع در چنین شرایطی است که بیش از پیش ضروری می نماید.

در محیط شهری زباله دان باید قابل رویت بوده و استفاده از آن راحت باشد، ولی نباید به عنوان عنصری مزاحم و پر زرق و برق جلوه کند. استقرار زباله دان نباید به صورت اتفاقی انجام پذیرد بلکه باید بر اساس نرخ تردد و ازدحام مردم در یک محدوده یا نقطه ای خاص انجام گیرد. به طور مثال وجود زباله دان های متعدد در برابر یک فروشگاه بزرگ یا مدرسه ای پر از دانش آموز امری شایسته است. در فضاهای شهری با تعدّد مبلمان شهری، زباله دان نیز باید در هماهنگی کامل با عناصر یاد شده باشد. ولی در باغ، پارک و تفریح گاه، زباله دان بهتر است با معابر، مسیرها و گذرگاه های محیط در ارتباط باشد. همچنین استقرار زباله دان در نزدیکی نیمکت بسیار توصیه شده است.

لزوما زباله دان نباید پایه ای مستقل داشته باشد. می توان آن را به تیر برق، سرپناه ایستگاه اتوبوس، تابلوی خیابان و یا حتی دیوار نصب کرد. بر این اساس زباله دان ها را می توان چنین تقسیم بندی کرد:

• ظروف متصل به اجزای دیگر مبلمان شهر.
• ظروف متصل به دیوار.
• ظروف مستقل و ایستا (پایه دار).
• ظروف متحرک برای استفاده موقت.
• ظروف با گنجایی زیاد و مناسب برای محیط های عمومی و مجموعه های کنار جاده ای.

در یک خیابان شلوغ و مسیر مستقیم ظرف ها را می توان با فاصله های ۳۰ متری از هم نصب کرد. اما در بیرون برخی مکان ها مانند سینما، اغذیه فروشی و قنادی می توان این فاصله را کاهش داد. بر عکس در خارج ساختمان های عمومی معینی با عنایت به بعضی نکات ایمنی، تعداد زباله دان ها را می توان کاهش داد.

تعداد زباله دان و حجم آن باید با تعداد استفاده و حجم زباله سازی در منطقه مورد نظر هماهنگ باشد. چنانچه این دقت ها صورت نگیرد، زباله دان خیلی سریع به عنصری بی فایده تبدیل می شود. حداقل گنجایی در مرکز شهر باید ۵۰ لیتر باشد. در محیط های وسیع و پیاده روهای پر ازدحام، ظروف پایه دار با گنجایی ۵۰ تا ۱۰۰ لیتر مناسب تر است. در مکان هایی که خدمات رسانی با مشکلاتی روبروست، باید دیرکرد زمان تخلیه و بالطبع حجم بیشتر زباله را حساب کرده و در نظر داشت. موقعیت زباله دان و دفعات تخلیه، عواملی هستند که گنجایی آنها را تعیین می کنند. فرم، مواد و رنگ زباله دان حتی الامکان باید با سایر مبلمان موجود هماهنگ باشد. اشکال مدور و هندسی ساده به ویژه چهار گوش ارجحیت دارند. در طراحی زباله دان برای هر منطقه یا محلی رعایت این نکات حائز اهمیت است:

• دوام در برابر وندالیسم وفرسایش
• مواد و مصالحی با حداقل تعمیر ونگهداری
• راحتی و سهولت تخلیه و نظافت
• ضد سرقت،ضد آتش
• اختفای محتویات(زباله ها)
• نصب، سوار کردن و اتصال اجزا.

مصالح این کار باید دوام واستحکام را با هم داشته باشند. استفاده از مواد زیر در ساخت زباله دان ها عمومیت دارند:

• مواد مرکب: از نوعی رزین دیر گداز تولید می شود که سطحی بسیار صاف و صیقلی را به وجود می آورد، به راحتی وبه به سادگی تمیز می شود و در محیط های کنترل شده خاص مصرف دارد.
• فلزات ریختگی: این مواد قابلیت دستیابی به جزئیات دقیق را به خوبی دارند (مانند علائم، نوشته ها و آرایه های خاص هر ناحیه) و به دلیل مقاومت بالا، افزایش ظرافت های طراحی در نزد آنها از استحکامشان نمی کاهد.
• بتن: نیاز به مراقبت زیاد ندارد، اما ضخامت ماده به کار رفته حکایت از فرم های ساده هندسی دارد. همچنین بافت سنگدانه ای آن با دانه بندی نمایان، تأثیری سه بعدی و پایدارتر با عنایت به نکات اقتصادی از خود بر جای می گذارد.
• چوب: به شکل تیرک، بیشتر زمانی استفاده می شود که سطل داخل از فلز باشد. این ماده اصولا چهره نا آشنا، مزاحم و پر زرق و برق در محیط ندارد و می توان گفت با هر فضایی اعم از رسمی و غیر رسمی هماهنگی دارد.

سطل داخل را می توان از ورق گالوانیزه، تورها و شبکه های مفتولی فلزی با روکش پلاستیک یا پلی اتیلن ساخت. هنگامی که بنا باشد که محتویات زباله دان دیده نشود باید از در پوش استفاده کرد. استفاده از در پوش همچنین می تواند باعث کاهش بوی نا مطبوع، دفع حشرات مزاحم، جلوگیری از پراکندگی زباله ای سبک بر اثر باد، پرندگان وحیوانات و ممانعت از ورود آب باران بشود. درپوش را می توان به شیوه های گوناگون مانند زنجیری یا لولایی (شبیه در صندوق های پست انگلیسی) تعبیه کرد و دقت شود که تمامی متعلقات باز شونده باید سریع و آسان عمل کنند. نکته دیگر، در نظر گرفتن سوراخ های تخلیه در کف سطل برای شستشوهای دوره ای و خروج آب باران است. هر قدر وجود این سوراخ ها می تواند در شرایط یاد شده مفید باشد، در برخی حالات به دلیل خروج شیرابه از آن مکان ایجاد مشکل وجود دارد. از این رو چنین استنباط می شود که تعبیه سوراخ های تخلیه به موقعیت استقرار زباله دان و نوع زباله آن بستگی دارد.در موقعیت هایی که امنیت محیط از اهمیت ویژه برخوردار است، محتویات زباله دان باید قابل دیدن باشند. به عنوان مثال زباله دان پایه دار با دهانه ای باز می تواند مناسب باشد. برخی نیز معتقدند در محیط های بسیار مهم از دید امنیتی نباید ظرف زباله نصب شود. راهبردهای متفاوتی به منظور کاهش اثر انفجاری ظروف در جریان بمب گذاری ها وجود دارند که از هدف این پژوهش به دور است. 

گلدان خیابانی 

گلدان زمانی در شهر استفاده می شود که امکان کاشت مستقیم درخت درختچه در زمین نیست. گلدان محاسن زیادی برای نمایش گل ها و گیاهان زینتی در منظر شهر دارد. همچنین از آن برای ایجاد مانع، احیای محیط، غنای بصری، تلطیف مکان، کاهش بصری ارتفاع دیوارها و برخی ساختمان های بلند و خشک، القای فرمهای مینیاتوری معماری، متمایز ساختن مسیر پیاده از سواره و… استفاده می شود. 

گلدان به سادگی جابجا و در صورت لزوم به راحتی با گلهای فصلی آراسته می شود. گلدان ها، گل ها را از خطرات زیادی به دور نگه می دارند و چنانچه صحیح طراحی شوند، تندیس های گسترده شهر خواهند بود. نباید در جایی که امکان کاشت و رشد طبیعی گیاهان در زمین وجود دارد از گلدان استفاده کرد. به کار بردن این عناصر در شکل تک و دور افتاده در کنجی مهجور به دلیل نبودن ارتباط با محیط پیرامون به هیچ وجه توصیه نمی شود. در عوض، آرایش گروهی آنها اثر فوق العاده ای دارد و می تواند فضای دنج ودلنشینی نیز برای نشستن فراهم آورد. گلدان ها باید بخش مکمل سیمای شهر باشند و در ارتباط با سایر مبلمان طراحی شوند. همچنین می توان از یکپارچه سازی آنها با وسایلی همچون نیمکت، روشنایی، زباله دان و… سود جست. گلدان های سبدی را می توان در مکان های مختلف به طور محدود از تیر و پایه چراغ آویخت و نیز از نگهداری دائم آنها اطمینان حاصل کرد. سبدها نمی توانند جلوه های همیشگی خیابان باشند بلکه باید قلاب هایی به این منظور تهیه شود تا در مناسبت های خاص و فصلی از آنها استفاده کرد. آبیاری سبدها باید به صورت کامل در نظر گرفته شود. برای آبیاری دستی یا خودکار باید دستور کار منظمی تهیه شود تا گیاهان همیشه شاداب و با طراوت بمانند. گلدان های مستقل و ایستا قابلیت انعطاف دارند و می توان آنها را در اشکال مختلف آرایش داد و حتی برخی امکان چیدن روی یکدیگر را دارند. از آنجا که با چیدن آنها، عمق دیواره بیشتر می شود درختچه و نهال نیز می توان در آنها کاشت. گلدان هایی با استفاده کوتاه مدت باید به راحتی قابل جابه جایی باشند. حداکثر حجمی که دو مرد بتوانند آن را حمل کنند به طور تقریب ۳۰۰*۶۰۰*۶۰۰ میلیمتر به علاوه ۱/۰ مترمکعب خاک درون آن با توجه به اشباع و تراکم خاک است. این نوع گلدان ها اغلب برای پیاده رو سازی موقت، موانع ترافیکی یا هماهنگی با مغازه ها و کافه های خیابانی به کار می روند. ظرف گلدان های بزرگ به دلیل تقلیل خطر «آبگیری خاک» ارجح است. این ظروف در درازمدت امکان رشد گیاهان متنوعی را فراهم می آورند که دلیل موجهی بر مثبت بودن آنها است. در این گلدان ها یک متر مکعب خاک گنجایی حداقل است و البته عمق نیز نباید کمتر از ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیمتر باشد. گلدان های طولانی مدت، معمولا حجیم هستند و به هنگام تغییر موضع، نیاز به بالابر و لیفتراک دارند یا باید در محل ساخته وتعمیر شوند. می توان تمام یا قسمتی از این گلدان ها را در زمین کاشت.

گلدانهایی که در محل ساخته می شوند و به انواع دائمی معروفند، می توانند در ادامه کف سازی پیاده رو و سواره رو با آجر، سنگ یا بتن تکمیل شوند. هر چند که در این شرایط بتن مسلح به دلیل جلوگیری از گسترش ریشه های گیاه و ضررهای احتمالی توصیه می شود. حلقه های بتنی بدون کف برای حفاظت سرویس های بهداشتی از ریشه درختان استفاده می شود، اگر چه محدود کننده ریشه ممکن است بیشتر مورد رضایت باشند؛ تنها کافی است آنها را میان ریشه و سرویس ها قرار داد تا ریشه اجازه گسترش در سایر جهات را پیدا کند. حسن گلدان های توکار در این است که هنگام برگ ریزان درختان می تواند برگهای پراکنده بر سطح سنگفرش ها را در خود جای دهد. گلدانهای مستقل و ایستا را می توان در فصول برگ ریزان با وسایل مکانیکی جابجا کرد تا کار نظافت راحت تر صورت پذیرد. برای نمایش تضاد در بافت شاخ و برگها، رنگ قوی و فرم تندیس وار گیاه، باید دقت خاصی در اتنخاب نوع گونه گیاهی مورد نظر مبذول شود. اگر گیاه نیاز به جابه جایی دوره ای دارد باید سبدهای سیمی گالوانیزه نصب شود (در هر گلدان چهار تا شش گیاه) تا حمل و نقل به شکلی راحت تر چه دستی و یا خودکار انجام شود. مواد و مصالحی که در ساخت گلدان های خیابانی استفاده می شود و از کاربرد بیشتری برخوردارند عبارتند از:

• سنگ: طراحی با سنگ معمولا” جنبه سنتی داشته و ماده ای است سنگین وزن و مناسب برای گلدانهای دائمی خیابان. چون سنگ خاصیت تراوشی بسیار کمی دارد باید مسیر خروج فاضلابش خوب و کامل عمل کند.
• بتن: شاید بهترین ماده برای گلدان های خیابانی بتن باشد؛ بافتی مناسب در شکل و اندازه متناسب با طرح و اثری طبیعی. در کار با بتن باید دقت کرد که افراط در سطوح بافت دار خشن می تواند پیکره و فرم کلی را تخریب نماید. 
• سفال بدون لعاب: ماده ای سنّتی برای گلدان ها، با اثر تراوشی بسیار زیاد که می تواند ماده مستعد تولید امراض در منافذ خود نیز باشد. این نوع گلدان ها در طرح ها و شکل های مختلف به ویژه مخروطی، استوانه ای، و کوزه ای دیده می شوند.
• چوب: در استفاده از چوب باید دقت کرد که گلدان هایی از این جنس حتما نیاز به یک ظرف ضد رطوبت داخلی دارند «متداول ترین چوبهای این کار، ساج برمه ای، ایروکو، و بلوط است.»
• مواد مرکب: این نوع بیشتر شبیه بتن است و بیش از اینکه ماده ای طبیعی باشد، فراورده ای ترکیبی است. سهولت تهیه قالب برای این مواد و تهیه قالب برای این مواد و طیف گسترده ای از اشکال و فرایندهای تولید، حکایت از تنوع ساختاری و ظاهری آن دارد. سطوح نهایی این ماده صاف و صیقلی است و وقتی با سایر مواد مقایسه می شود از سبکی قابل توجهی برخوردار است.

وجود سنگریزه و سنگدانه های ریز در کف گلدان به آب اجازه جریان یافتن می دهد و ایجاد فاضلاب گلدانی به سادگی و با تعبیه سوراخی در کف آن امکان پذیر است. گلدان ها در دوره ای به نسبت طولانی نباید به مراقبت و نگهداری نیاز داشته باشند و باید در مقابل وندالیسم (تخریب به وسیله شهروندان ناآگاه) نیز مقاوم باشند.این گلدان ها باید آنقدر محکم باشند تا از جابه جایی ها و تغییر مواضع مکانیکی، انواع خراشیدگی و تورفتگی (غرشدن) جان سالم به در برند. ماده انتخابی برای گلدان نباید هادی حرارت باشد چرا که این مسئله باعث تبخیر آب موجود در خاک یا دی هیدراته می شود. پوشش های سطحی گلدان های خیابانی باید در برابر آلودگی های محیطی، مقاوم باشند. و با اجزای معماری محیط به ویژه در مناطق حفاظت شده طبیعی هماهنگ باشند. در طراحی ظرف گل ها باید از لبه ها و گوشه های تیز دوری جست. زوایای حاده در شکل گلدان کاشت موفقی به همراه ندارد. اشکال گرد، در این محصولات جزء کاربردی ترین شکل هاست (اگرچه از دیدگاه معماری، این اشکال چندان مناسب نیستند و هماهنگی مطلوبی با بناهای معماری ساخت ندارند به ویژه با وجود اشغال فضای بیشتر نسبت به یک گلدان خیابانی چهارگوش با همان گنجایی). شهرهای زیادی در دنیا هستند که با طرح هایی سازمان یافته و دقیق، از گیاهان مختلف در سطح خیابان و کوچه هایشان سود می جویند. یک برنامه منظم و مداوم آبیاری با سه تا چهار بار تعویض گل های فصلی در بهار و پائیز، می تواند طراوت و سرزندگی به سیمای شهر ببخشد. غنای بصری و رنگ گل ها و گیاهان، کیفیت تغییر فصول و دگرگونی در احوال را برجسته تر و گذران زندگی را دلپذیرتر می کند. شاید این نیز وسیله ای برای برقراری آرامش بیشتر و عمیق تر در جامعه انسانی باشد.