اصول طراحی علائم و تابلوهای شهری

امروزه بیشتر مردم به « گویندگانی افراطی » بدل شده اند و از روش های ابتدایی ارتباطات بصری کمتر به طور دقیق و کامل استفاده می کنند. یک شهر نیز با تمام نظام پیچیده اش، می تواند بسیاری از پیام هایش را بصری نماید و از سخن های گزاف و بیهوده دوری جوید. باید شهر را از ازدحام نوشته و حروف خلاص کرد و جای آن را به تصویر داد. تصویری که در صد زیادی از پیام را انتقال می دهد و تنها چند کلمه ساده و مختصر پیام رسانی، آن را (در صورت لزوم) تکمیل می کند. طراحی گرافیک، نقش اصلی را در طراحی پیام های علایم و تابلوهای شهری دارد و بدین ترتیب هنر را به پیکر شهر و خیابان تزریق می کند. دور نیست زمانی که مردم آرایشگاه را از قیچی اغراق شده و بزرگ سر در مغازه تشخیص می دادند و دوچرخه ای بر فراز پیاده رو، نشان گر فعالیتی در همین ارتباط بود.

علایم در منظر خیابان باید به گونه ای منطقی طراحی شوند تا از ازدحام تیرک، ستون و پایه در شهر کاسته شود. علایم را می توان به دیوار، ستون های برق و….. متصل نمود تا تعداد نگه دارنده های آن ها کاهش یابد. ارتفاع، اندازه و شکل علایم باید آن قدر بهینه شده باشد تا حداکثر خوانایی و وضوح را باعث شود و شخصیتی خاص به محیط ببخشد. ارتباطی منسجم میان علایم در خط افق و پرسپکتیو خیابان می تواند در خلق چهره بصری منظم تر کمک شایانی باشد.

به راحتی می توان به سازمان های مسئول و شرکت های بزرگ توصیه کرد تا یک هویت خاص را برای کنترل سبک بومی و کارکرد علایم و تابلوهایشان طراحی و تولید کنند. این امر کمک به وحدت و هویت اصیل تر شهر است.

علایم و تابلوها الزاماً نباید خودنمایی کنند. اجزای بصری محیط بر وضوح و خوانایی علایم تأثیر می گذارند. علایم و تابلوها بر این اساس که در برابر عمارتی مستقر شوند یا در فضای سبزی، می توانند تأثیرات متفاوتی داشته باشند. تضاد پیش زمینه و پس زمینه، آن ها را از محیط جدا یا در آن حل می کند. باید دقت کرد که تابلوهای مرتفع اکثراً باعث پدیده ضد نور می شوند و این به دلیل پس زمینه آسمان و نور فراوان آن است.

علایم و تابلوهای کم ارتفاع مزاحمت کمتری دارند و در محیط های انسانی محسوس تر هستند. تابلوهای اطلاعاتی برای پیادگان باید در موقعیت هایی نصب شوند که توقف استفاده کنندگان از آنها، مزاحمتی برای تردد دیگران ایجاد نکند. برای پنهان ماندن پشت تابلو، می توان تابلو را به دیوار نصب کرد. وجود گیاه در پشت تابلو هنگامی که نصب به دیوار ممکن نباشد ضمن ایجاد فضایی دلپذیر تر نمای نه چندان زیبای پشت علایم و تابلوها را می پوشاند.

نحوه رفتار با یک نماد و علامت، بازتاب قابلیت درک و قدرت تصور فرد است. علایم باید درخور فضای معماری پیرامون خود باشند و زیبایی و عملکرد را با هم تلفیق کنند. از دیدگاه فنی، شاخص های قابل ملاحظه ای در رویت درست علایم و تابلوها وجود دارد.

برای علایم و تابلوها می توان پنج وظیفه تعیین کرد:
– جهت یابی و هدایتگری معابر و گذرگاه ها
– شناسایی و نام گذاری ابنیه، میدان ها، پارک ها و…
– کنترل ترافیک (راهنمایی و رانندگی)
– اطلاعاتی و آگاهی دهنده تاریخی، اتفاقات، موقعیت.
– آیینی یا تشریفاتی نظیر پلاکارد، پرچم، دیوار نگاره
– تبلیغاتی شامل تبلیغاتی منصوبه در معابر (بیلبوردها و…) و سردر فروشگاه ها

می توان بر اساس شکل، رنگ و نحوه اتصال، خانواده ای از علایم و تابلوها را برای محیطی خاص طراحی کرد. گرافیک به کار رفته در هر شش نوع از علایم باید بازتاب نیازهای استفاده کننده و محیط استفاده باشد. «برای وضوح و خوانایی در سرعت از دور، به حروف پر و ساده نیاز داریم. همچنین حداقل ارتفاع باید ۱۰۰ میلی متر یا ۲۵میلی متر به ازای هر ۵/۷ متر فاصله از تابلو با جزئیاتی محدود بین ۶ تا ۱۰ جزء باشد. برای پیادگان، اطلاعات خیلی بیشتر و جزئی تری را می توان با حروف زیبا و کوچک منتقل کرد.

علایمی که منع قانونی ندارند باید با استانداردهای کنترل رفت و آمد هماهنگ باشند. برای علایم ایمنی و ترافیکی باید به استانداردهای بین المللی استناد نمود، در حالی که گروه های دیگر را باید منطقه ای و در تناسب با روحیه خاص هر محیطی طراحی کرد.

گرافیک های تزئینی و مکمل را می توان به سادگی در جهت ارتقای طراحی معماری بنا و منظر سازی فضا به کار برد. نشانه ها و نمادها را به جز شرایطی که فهم آن فراگیر و بین المللی است و برداشت از آن ها یکسان است، نباید بدون حمایت اطلاعات نوشتاری رها کرد. حروف باید از حداقل تنوع برخوردار باشند و با شخصیت محیط و کاربرد مورد نظر متناسب باشد. به عنوان مثال، در داخل و اطراف محوطه فرودگاه که مهم ترین عملکرد آن ارتباط سریع است، نوشته های راهنمایی و رانندگی باید حروف ساده و راحت و خوانا داشته باشد. محیط های طبیعی و تاریخی با شکل کلاسیک تر و سنتی تر حروف سرو کار دارند. گردش گاه ها و فضاهای ورزشی – تفریحی نیازمند حروف نیستند و چنانچه نیازی در کار باشد هماهنگی با فعالیت مورد نظر و جسارت و غیر رسمی بودن، برای آن اهمیت دارد.

شکل و اندازه یک تابلو و علامت، با اندازه حروف و موقعیت آن تعیین می گردد. هنگام طراحی متن برای علایم و تابلو ها ملاحظات زیر از اهمیت زیادی برخوردارند: فضای حروف، فضای میان خطوط، موقعیت نمادها و الگوهای تزئینی، حاشیه، قرارگیری موضوع در مرکز یا کناره و استفاده از حروف بزرگ یا کوچک (در لاتین).

علایم و تابلوها از مواد و مصالح متنوعی ساخته می شوند: ورق آهن، برنز، آلومینیم، چوب، سنگ، بتن، آکریلیک یا فایبر گلاس، نئون، فلکس، بنر و… در برخی موارد انتخاب ماده مناسب و هماهنگ با کاربری و مهم علامت، زیبایی خاصی به طرح می بخشد.

منبع: کتاب “رهیافت هایی در طراحی مبلمان شهری”، سید رضا مرتضایی، ۱۳۸۱