فتاوی مقام رهبری درباره موقوفات

سوال:
شخصی ششدانگ عرصه و اعیان یک باب منزلش را به قرار شفاهی شهود وقف بر محل تدریس قرآن و بیان احکام شرع و تشکیل جلسات عزاداری ائمه (ع) و دیگر استفاده‏های مشروع کرده اما در تنظیم وقفنامه محضری موجود در سوابق مورد استفاده از موقوفه را ‘بر زینبیه که محل تدریس نسوان و مسایل و احکام شرع و ذکر مصائب آل اطهار قرار گیرد’ قید کرده با عنایت به اینکه موقوفه مذکور متولی داشته و به علت بلااستفاده بودن وضع موجود ساختمان به کمک مومنان و خیرین تخریب و در طرح بازسازی علاوه بر ساخت سالن اجتماعات و مستحدثات لازم تعدادی دکاکین نیز ساخته شد و دارای عواید است.
اولا: با توجه به قید استفاده نسوان در وقفنامه محضری آیا امکان مزبور مختص استفاده زنان است و یا اینکه استفاده عموم مجاز است؟
ثانیا: عواید حاصله از رقبات در چه مواردی مصرف شود؟

جواب:
بسمه تعالی
اگر محرز است که واقف منزل مذکور را برای محل تدریس قرآن و بیان احکام شرع و تشکیل جلسات عزاداری وقف کرده است باید مطابق نظر واقف عمل شود، امور ذکر شده به مرد یا زن اختصاص ندارد هر گروه می‏توانند مطابق نظر واقف استفاده کنند و در هر صورت تصرف موقوفه باید زیر نظر متولی شرعی و به صلاح وقف باشد و تبدیل وقف به چیز دیگر جایز نیست و شخصی که تغییر داده لازم است به صورت اولیه برگرداند.

سوال:
تمامی اراضی روستا موقوفه است که از زمان‌های قدیم و سال‌های گذشته قبل از انقلاب اسلامی مردم این روستا به کشاورزی سنتی به روی اراضی مشغول بوده‏اند اکنون بیشتر اراضی به منازل مسکونی تبدیل شده است، لازم به توضیح است که نصف اراضی موقوفه سید الشهدا (ع) و نصف دیگر آن موقوفه فقرا و شب‌های جمعه و طلاب است.
اهالی روستا فاقد مسجد هستند از این رو استدعا داریم تکلیف اهالی در زمینه احداث مسجد در زمین وقفی را مشخص کنید تا در صورت داشتن مجوز شرعی بتوانیم مسجدی را در این روستا احداث کنیم.

جواب:
بسمه تعالی
باید موقوفه در همان مواردی که واقف تعیین کرده صرف شود.

سوال:
شخصی طی وقفنامه رسمی قطعه زمینی در یکی از محلات را وقف مسجد کرده زمین موصوف به جهت ابعاد محدود و به جهت عدم سکونت شیعه در آن منطقه تا به حال در این راستا مورد استفاده قرار نگرفته مضافا اینکه در فاصله ۱۰۰ متری مکان مزبور، مسجد با شکوهی ساخته شده و در آن به انجام فرائض دینی پرداخته می‏شود با عنایت به وضعیت، این مکان استدعا داریم کیفیت استفاده از زمین مزبور را بیان کنید.

جواب:
بسمه تعالی
با فرض تمامیت وقف با قبض معتبر در آن باید بر طبق وقف عمل شود و قابل تغییر نیست، والله العالم.

سوال:
در همسایگی مسجد خانه کلنگی وجود دارد که صاحبان خانه قسمتی از آن را بخشیده و مقداری را هم مردم خریده‏اند و جزو صحن مسجد (حیاط) می‏شود، از آنجایی که زمین و مسجد کنار خیابان واقع شده ساختن مغازه یا مکانی شبیه آن برای مخارج مسجد یا ساختن کتابخانه چه حکمی دارد، البته حیاط مسجد هم لطمه‏ای وارد نمی‏شود؟

جواب:
بسمه تعالی
اگر برای صحن مسجد بخشیده و خریده‏اند جایز نیست به مغازه تبدیل کنند مگر این که هنوز وقف نشده و صاحبان پول به آن راضی باشند.

سوال:
افراد خیری طی وقفنامه‏های عادی اقدام به ایجاد موقوفات و رقباتی کرده تا عواید آنها در امورات خیر هزینه شود با عنایت به عدم دوراندیشی لازم در مفاد وقفنامه در خصوص کیفیت هزینه این عواید رعایت مصلحت و غبطه وقف ملحوظ نشده حال واقف متوجه نواقص وقفنامه شده و در راستای مصلحت وقف باید وقفنامه اصلاح شود. با عنایت به اینکه واقف در قید حیات بوده استدعا داریم جواز یا عدم جواز اصلاح وقفنامه را امر به ابلاغ کنید.

جواب:
بسمه تعالی
بعد از وقف و تحقق قبض معتبر در آن واقف نسبت به وقف اجنبی می‏شود و حق تغییر وقف ولو به عنوان اصلاح را ندارد ‏، والله العالم.

سوال:
ما اهالی روستا مسجد کوچکی داشتیم چون جایش ضیق بود جلو آن مسجد جدیدی ساخته‏ایم و مسجد قدیم جلو مسجد جدید را گرفته و مانع دید مسجد شده حالا ما می‏توانیم این مسجد قدیم را تخریب و از حیاط آن مسجد جدید قرار دهیم؟

جواب:
بسمه تعالی
تغییر وقف جایز نیست، والله العالم.

سوال:
ما قطعه زمین داریم که برای احداث منزل کافی نیست و یک قطعه زمین متصل به صورت کرت در کنار ما است که متعلق به حسینیه سادات است ما به سادات یک قطعه زمین بزرگ‌تر و بهتر و حاصلخیز در محل دیگری پیشنهاد و درخواست کرده‏ایم که آن قطعه را به ما بدهند و آنها با این پیش شرط با درخواست ما موافقت کرده‏اند که از آن حضرت استفتا شود و در صورت موافقت ایشان زمین مورد درخواست ما را به ما اعطا کنند.

جواب:
بسمه تعالی
زمین اگر وقف حسینیه است تغییر و تبدیل آن شرعا جایز نیست، ولی اگر ملک خاص سادات محل باشد اختیار آن با مالکین شرعی آن است.

سوال:
حدود ده سال پیش مبلغ روحانی در منزل میزبان خود مساله وضعیت معیشتی اهل علم در قم را مطرح و سپس میزبان تصمیم به وقف موبد ملکی را می‏ کند تا از عایدات آن به روحانیون بی‏بضاعت و یا کم بضاعت کمک شود سپس با تشکیل جلسه‏ای در حضور امام جمعه وقت بنا براین گذارده می‏شود که این ملک وقف روحانیون مستقر در یک مدرسه خاص باشد. و با صلاحدید هیئت امنا آن مدرسه مصرف شود حال با توجه به اینکه عایدات این موقوفه در قم طبق نظر واقف مصرف نمی‏شود بلکه در کارهای دیگر مصرف می‏شود از جمله ساختمان سازی و صرف مکتب خواهران و از طرفی نیز مدرسه موصوف پس از چندین سال متروکه بودن مجددا فعال شده و بیش از پنجاه طلبه شبانه روزی در آن به تحصیل علوم دینی اشتغال دارند و با توجه به اینکه این مدرسه در زمان حاضر شعبه‏ای از حوزه علمیه قم است و واقف نیز در قید حیات بوده و به این نحوه مصرف رضایت بیشتری دارد آیا جایز است این ملک با نظر واقف آن، وقف بر این مدرسه شود یا خیر؟

جواب:
بسمه تعالی
از وقف باید در جهت وقف استفاده شود و تغییر وقف جایز نیست، والله العالم.

سوال:
منزلی حدود یک قرن پیش یک گوشه آن به حد شش متر به صورت یک اتاق کوچک به عنوان نمازخانه وقف شده است اولا مکان مورد نظر سال‌ها است بلا استفاده و به صورت یک مخروبه است، دوما چون واقف آن را برای اهالی مخصوصا آنهایی که از حمام قدیمی ده استفاده می‏کردند وقف کرده و آن حمام هم به صورت قدیمی و غیر بهداشتی درآمده و خلق الله نماز را خیلی راحت در جوار حمام و داخل مسجد جامع که نزدیک است اقامه می‏کنند. سوما به علت تغییرات در بافت کوچه و معابر روستا از ناحیه ساکنین و اهالی محل کوچه‌ها پهن‏تر شده است، مکان فوق اصلا مورد استفاده قرار نمی‏گیرد و به صورت سدی جلوی راه و گذر قرار گرفته است لذا خواهشمند است نظر معظم له را اعلام فرمایید، آیا می‏توانیم به عنوان باز شدن راه مردم آن مکان را تخریب و به کوچه اضافه کنیم؟

جواب:
بسمه تعالی
تغییر وقف جایز نیست مگر اینکه ضرورت غیرقابل چشم پوشی در میان باشد.

سوال:
ساختمانی از طرف شخصی وقف تحصیل طلاب حوزه علمیه شده است و برای آن متولی خاص انتخاب کرده است اما از آن جا که مدارس شهرستانی برای رسمیت یافتن باید زیر نظر حوزه عملیه قم باشند و شرایط تعیین شده از طرف مدیریت حوزه علمیه قم با شرایط متولی مدرسه تطبیق نمی‌کند، در زمان حاضر ساختمان مذکور بلا تکلیف مانده است و امکان تاسیس حوزه و تربیت طلاب وجود ندارد، در چنین شرایطی اداره آموزش و پرورش شهرستان به منظور حفظ کاربری ساختمان، پیشنهاد استفاده از آن به منظور آموزش قرآن دانش آموزان با عنوان ‘کانون قرآن’ را داده است و بر این پیشنهاد اصرار زیاد دارد، مستدعی است ضمن تعیین تکلیف، ما را از وضعیت پیش آمده رهایی دهید.

جواب:
بسمه تعالی
اگر ساختمان وقف مدرسه علمیه شده و تحویل متولی شرعی شده تبدیل آن به چیز دیگر جایز نیست و اگر وقف تمام نشده اختیار آن با مالک است.