نقشِ رنگ در ارتقای کیفیت بصری شهر

کرج به پالتِ رنگی نیاز دارد

رویکردِ جدید شهرسازی بر این امر استوار است که فضاها طوری طراحی و ساخته شده باشند که هنگامِ قدم زدن در سطحِ شهر، تجربه‌ی بصریِ حضور در فضا، مانندِ قاب‌های عکس کوچک در ذهنِ شهروند نقش ببندد. اما در خیابان‌های کرج که راه می‌روید، کدام فضا چنین تجربه‌ای برایتان فراهم می‌کند؟ شاید تعدادی خیابان‌ و فضای باز شهری در مناطق اعیان نشین کرج از طراحی زیبا و متناسب با نیازهای شهروندان برخوردار باشند، اما بسیاری از آن‌ها از لحاظ به کارگیری رنگ در نما، کفپوش و مبلمان، در سطحی پایین‌تر از استاندارد قرار دارند.

اگرچه در گذشته  استفاده از رنگ‌هایی ثابت و غیر متنوع چندان تاثیری در لذت بردن از فضا نداشت، در فرآیندِ شتاب‌زده‌ی شهرنشینی امروزِ ایران، پارامترهای خشک و ‌انعطاف‌ناپذیرِ کالبدی چنان نقشِ پُررنگی یافته‌اند که تلطیفِ فضا و توجه به مفاهیمِ غیرکالبدی به فراموشی سپرده شده‌است. حال آنکه، آن‌چه در شهرسازی روزِ دنیا در سال‌های اخیر اهمیتِ دوچندانی پیدا کرده، نقشِ رنگ در کیفیتِ زندگی شهری و ارتقای کیفی روحیه‌ی شهروندان است. چرا که شهرسازی جدید، مسائل مرتبط با روحیات شهروندان را مهم‌تر از مسائل کالبدی می‌داند. تجربه‌ی طولانیِ شهرنشینی جهانی، نقش ساخت و ساز کالبد-محور را در شکل گیری شهرهای بی‌هویت، به همگان اثبات می‌کند. شهروند روحِ شهر است و اگر نتوانیم روح را آن‌طور که باید راضی نگاه  داریم، کالبد در طولِ زمان دچارِ فرسودگی خواهد شد.

استفاده از رنگ در شهر یکی از عواملِ جالب توجهی است که در کشورهای مختلف به کار گرفته شده و جنبه‌های متنوعی را در بر می‌گیرد که یکی از آن‌ها نورپردازی مناسب فضاهای شهری در شب است. خوشبختانه اگر بحث را به شهر محلِ زندگی‌مان معطوف کنیم، خواهیم دید که در برخی خیابان‌های کرج، نورپردازی مناسب و بازی با رنگ، چه در کفپوش چه در مبلمان شهری، فضایی دلنشین برای گذران فراغت شهروندان پدید آورده است و مردم با رضایت و به طورِ مداوم به آن‌ها مراجعه می‌کنند.

بلوارِ جمهوری، هم در شب به علت نورپردازی مناسب و استاندارد و هم در طولِ روز به علتِ قرارگیری میان درختان و فضای سبز وسیع، از زیبایی بصری بالایی برخوردار است. اما دیگر خیابان‌های شهر، خالی از هر نوع خلاقیت و تنوع در سیمای بصری هستند.

بدیهی است که معمار و شهرساز بیش‌تر باید به فرم و ساختار بپردازد، اما تاثیرِ رنگ بر محصولِ نهایی و القای تصویر ذهنی به شهروندان را نباید از نظر دور داشت. در شهرهای امروز تنها دیوارهایی رنگ پریده، خیابان‌هایی خاکستری و ساختمان‌هایی بی‌رنگ و رو مشاهده می‌شود. عمده‌ی فضاهای شهری کرج با چنین مشکلی مواجه هستند.

پیشینه‌ی ورود مبحثِ رنگ در ساختمان‌های شهر در ایران به حدود صد سال پیش بازمی‌گردد که میرزا عباس خان مهندس باشی و حسام الدین دولت آبادی از بانیانِ این کار بودند. ورودِ رنگ به شهرها، تا حدودی سیمای بصری خیابان‌ها را تغییر داد اما روندِ پیشرفتِ این حرکت نسبت به کشورهای دیگر کُند بوده و محصولِ نهایی انتظاراتِ شهروند از شهری مطلوب را برآورده نمی‌کند.

تاثیرِ رنگ بر فضاهای شهری از منظر روانشناسی نیز قابلِ توجه است. چرا که روانشناسان معتقدند رنگ‌های مختلف، طیف‎های هیجانی مختلفی نیز در افراد ایجاد می‌کند. بنابراین یک طراح نباید از این مولفه در طراحی فضای شهری غافل شود. ادراک رنگ در شهر توسط فردِ ناظر به سه عامل شرایط و محیط، خصوصیات سطح جسم منعکس کننده، مانند بافت و توانایی آن برای جذب یا انعکاس نور و توانایی فرد در ادراک رنگ بستگی دارد که در طراحی مطلوب باید همه‌ی موارد را با هم مد نظر قرار داد.

آن‌چه در شهرهای امروز مغفول مانده، نظامی یکسان و جامع بر مولفه‌ی رنگ نماها و دیوارهای خیابان های شهر است. متاسفانه در کرج و در محلات و مناطق مختلف، رنگ در فضاهای شهری به صورتِ سلیقه‌ای کاربرد دارد. گویی معمار می‌خواهد نمایی متفاوت برای ساختمان خود ارائه کند و رنگ خاصی برای آن بر می‌گزیند. معمار دیگر در همان خیابان، بی‌اعتنا به ساختمان‌های مجاور، رنگی متضاد با سایران برای بنای خود انتخاب می‌کند. این امر به آشفتگی بصری سیمای شهر دامن می‌زند.

در مقاله‌ای به  نام رنگ در شهر از دیدگاه طراحی شهری در شماره ۳۹ نشریه شهرداری‌ها، نوشته شده است که : "در هر شهر، بسته به اقلیم، مصالح بومی، فناوری و منابع تأمین مصالح و سلیقه ها و فرهنگ افراد، رنگ نماها، در و پنجره ها، مبلمان شهری، کف سازی، سقف و بام بناها و اصولاً تمامی عناصر شهری به رنگ های خاصی محدود می شود که به نوعی شناسنامه ی رنگی آن شهر به شمار می آید. از کنار هم گذاشتن این نمونه های رنگی می توان پالت رنگی شهر را تهیه کرد. رنگ های پالت رنگی شهر مطلوب در دامنه ای مشخص و هماهنگ قرار دارند و اکثراً دارای تناسبات رنگی با یکدیگرند. زمانی که این پالت رنگی، تعداد نامحدود و نامشخصی رنگ را که بی هدف و از جاهای مختلف در کنار هم جمع شده اند در بر می گیرند، (مانند شهرهای ما) و به ویژه در بخش هایی که به تازگی ساخته شده اند، به سرعت می توان این اغتشاش و بی نظمی را تشخیص داد و برای اصلاح و بهبود و هدایت نظام رنگی شهر اقدام کرد."

کرج نیز به چنین پالتِ رنگی‌ای نیاز دارد. برخی خیابان‌های شهر چنان زیبا و دلنشین طراحی شده اند که اگر تصویرشان را کنارِ دیگر فضاهای شهری کرج بگذارید، باورتان نمی‌شود که این دو مربوط به یک شهر باشند. از طرفی همان خیابان‌ها و فضاهای شهری زیبا و دلنشین کرج نیز هرکدام سازی جدا می‌نوازند. رنگ‌هایی که در هر یک از این فضاها به کار رفته، اگر در نمایی کلی و کنارِ هم در نظر گرفته‌شود، هیچ سنخیتی با یکدیگر نخواهد داشت.

 هر پارامتری که به شهروندان در خوانایی تصویر ذهنی از شهر یاری کند، به ایجادِ حسِ هویت نیز می‌انجامد؛ پارامترهایی که اگر از ابتدای امر مدیران و مسئولان به آن‌ها توجه نشان می‌دادند، اکنون شاهدِ بسیاری از نا به سامانی های بصری در سطحِ شهر نبودیم. 

نسترن کیوان‌پور