ماسوله، منظر پایدار شهری

ماسوله، منظر پایدار شهری
چکیده :
پایداری یک معنای نسبی دارد، پایدار ماندن یعنی ادامه دادن و به جلو رفتن است. منظر پایدار پدیده ای است که توقف ندارد و در تمام سال ها و برای تمام نسل ها زنده و پویا است و به بقای خود ادامه می دهد. منظری است که برخاسته از هویت یک قوم و ملت است.
در این مقاله پس از بیان مفهوم پایداری و تعریف منظر پایدار و بیان عوامل تأثیرگذار در آن به بررسی این عامل در روستای تاریخی ماسوله پرداخته می شود. روستایی که پس از گذشت سالیان دراز توانسته به مسایل محیطی، اجتماعی و فرهنگی خود پاسخ دهد که می توان آن را الگویی برای طراحی پایدار شهری در نظر گرفت و می توان در آن مفهوم منظر پایدار را درک کرد.
کلمات کلیدی :
کلمه ، پایداری ، منظر پایدار ، ماسوله ، منظر اجتماعی
مقدمه :
زمستان مه آلود و سرد، بهار وصف ناپذیر و روییدن شمعدونی، تابستان سبز و خاطره انگیز، پاییز زرد و خوابیدن آفتاب، همه و همه در ماسوله، روستایی که در چهار فصل زیباترین مناظر را داراست که این خاصیت طبیعت است، طبیعتی که انسان در آن آرمیده است و با آن همسو شده است.
روستای ماسوله، روستایی که شاید بتوان گفت قدمتی هزار ساله دارد، روستایی که از ابتدا بدین شکل بوده، حتی امروزه که دچار نوگرایی نیز شده است. مسیرها، دسترسی ها و بناها به مانند گذشته و به صورت پیوسته با گذشته در راستای همسویی با طبیعت منطقه شکل گرفته اند. البته می توان گفت معماری اقلیمی که به صورت بناهای طبقه ای جلوه می کند بهانه ای است که در پس آن عوامل دیگری چون، منظر اجتماعی بسیار قوی در بین مردم (که باعث گردیده تا کل روستا به مثابه منزلی واحد برای تمام اهالی روستا درآید.)، منظر طبیعی، تاربخی و فرهنگی وجود دارد که تعامل و هم نشینی عوامل گوناگون کنار یکدیگر و رشد هر یک از عوامل به واسطه عوامل دیگر باعث ایجاد یک منظر پایدار در روستای ماسوله شده است که با گذشت زمان این منظر غنی تر و پویاتر گردیده است.
متن :
پایداری شهری تنها مربوط به مسایل زیست محیطی نمی باشد، بلکه رسیدن به پویایی اقتصادی، محیط زیست قابل زندگی و برابری اجتماعی از مسایل دیگر در پایداری و توسعه پایداری شهری است.
منظر پایدار پدیده ای پویاست که از به هم پیوستن و کنار هم قرار گرفتن منظر فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و طبیعی ایجاد شده که این تعامل در راستای تقویت هر یک از عوامل یاد شده است نه غلبه بر عاملی و یا حتی از بین بردن عوامل دیگر. معماری سازگار با اقلیم و طبیعت، روابط اجتماعی قوی بین مردم، رعایت سه عامل سنت، منفعت و قدسیت در ایجاد مکانی به نام ماسوله و تعامل آن ها این تصور را ایجاد می کند که روستای ماسوله را به عنوان نمونه ای از منظر پایدار شهری در نظر بگیریم.
پایداری:
در برخی از مکان ها به واسطه برخی از خصوصیات فرهنگی، معنوی و یا حتی فیزیکی و کالبدی ما شاهد پشتیبانی و مراقبت مردم از اجتماع هستیم. در این مکان ها واژه پایداری به بهترین شکل ظاهر گردیده است.
با توجه به کلمه پایدار (sustainable) می توان گفت پایدار به معنی بالاتر نگه داشتن و یا از پایه نگه داشتن است. می توان گفت پایداری یک مسیر است نه یک هدف و مقصد که قرار گرفتن در این مسیر یا سمت و سو نیاز به تعامل عوامل موجود در آن را دارد. عواملی که خود نیز زیر شاخه هایی دارند.
منظر پایدار:
با توجه به این که پایداری یک سمت و سو است می توان گفت که منظر پایدار یک اتفاق پیوسته در طول یک مسیر است که با گذشت زمان نه تنها از بین نرفته بلکه قوی تر نیز گردیده است. پایداری یک منظر یا یک اتفاق در طول زمان به هویت مکانی آن نیز بستگی دارد. هویتی که ناشی از پیوستگی مستمر با گذشته است. گذشته ای که پشتیبان حال و آینده است که نتیجه این پشتیبانی، پایداری است. منظر پایدار محصول این پشتیبانی است.
منظر پایدار در روستای ماسوله:
در روستای ماسوله ما شاهد روابط اجتماعی بسیار قوی بین مردم از گذشته تا به امروز هستیم. عاملی که در شکل گیری این روستا بدین شکل بسیار تأثیرگذار بوده است. اقلیم و کوهستانی بودن منطقه ماسوله باعث ایجاد شکل پلکانی روستا و معماری برونگرا در این روستا شده است. پلکانی بودن روستا باعث گردیده تا فضای خصوصی یک خانه جزء فضای عمومی محسوب شود و در مراسم مختلف از پشت بام خانه ها جهت تجمع استفاده گردد. (پرسش از اهالی روستا) این رسم از پیدایش روستا تا به امروز به همان صورت اولیه باقی مانده. حتی روش ساختمان سازی، که بناهای جلویی دید بناهایی که بالاتر از آن ها و در پشت آن ها قرار دارند را نمی گیرند و از تمام نقاط روستا دیدی گسترده به منظر روبرو وجود دارد. هر یک از این عوامل علاوه بر جنبه محیطی و اقلیمی ناشی از نگرشی است که اهالی روستا نسبت به یکدیگر دارند و خود را جزء یک خانواده می دانند. به گونه ای که در ساختمان های جدید ما شاهد این احترام نسبت به دیگری هستیم که باعث ایجاد همجواری های چشم نواز گردیده است. به بیان دیگر می توان گفت منظری که در این روستا از ساختمان ها و طبیعت و مردم به وجود آمده است، منظری دلنشین است که از همجواری مناسب ساختمان ها با ظاهری متفاوت در کنار و روی هم، ایجاد شده که در کل ما شاهد یک نظم زیبا در بافت هستیم. در واقع منظر اجتماعی و تعامل فرهنگی و هویتی بسیار قوی که در این روستا ما شاهد آن هستیم باعث پیدایش این بافت پایدار گردیده است.
استفاده از مصالح بومی، ایجاد بنا طبق خطوط توپوگرافی و احترام به طبیعت، قرار گیری روستا در قسمت جنوبی و در میانه ی شیب کوه، جهت گیری مناسب روستا نسبت به عوامل طبیعی، همه و همه را می توان جزء عوامل طبیعی دانست که در حفظ و پایداری روستای ماسوله کمک کرده است.
علاوه بر عوامل طبیعی، در زمینه عوامل اقتصادی می توان گفت این روستا نیز به صورت خودکفا عمل کرده، چه در گذشته که در بین مسیر شهرهای زنجان، فومن و رشت قرار داشت و محل گذر بازرگانان بود و چه در امروز که با جذب توریست، اهالی روستا آن را به مکانی زنده و پویا تبدیل کرده اند.
نتیجه گیری :
منظر ماسوله، منظری است که ما در آن با طبیعت، ساختمان و انسان روبرو هستیم ولی این عوامل به گونه ای کنار هم قرار گرفته اند که در طول سالیان دراز موجب از بین رفتن یکدیگر نشده اند و از گذشته تا به امروز ما شاهد این تعامل بوده ایم. تعاملی که باعث ایجاد منظری پایدار شده است. منظری که برخاسته از هویت و اصالت روستا است. در واقع منظر پایدار ایجاد شده در روستای ماسوله به دلیل حفظ هویت و پیوستگی با گذشته است. می توان گفت منظر اجتماعی بسیار قوی که در بین مردم وجود دارد منجر به این پیوستگی و حفظ هویت گشته است. در نتیجه می توان روستای ماسوله را الگویی برای طراحی پایدار منظرشهری در نظر بگیریم.