مسوول معماری و منظر شهری کیست؟

پای شهرداری تهران از مجوز برج‌های بلندمرتبه در شمال شهر که فقط به باغات اطراف منزل مسکونی «محمدرضا عارف» ختم نمی‌شود، به مناظره فرهنگی، اجتماعی کاندیداهای ریاست‌جمهوری باز شد و به الگوی معماری پایتخت و میزان پایبندی شهرداری تهران به معماری ایرانی، اسلامی هم کشید. البته وقتی یکی از نامزدهای انتخابات، هشت سال شهردار تهران باشد، طرح این قبیل انتقادات در مناظره دور از ذهن نیست!

محمدباقر قالیباف، سیاست‌مدار نام‌آشنایی است که اگرچه تاکنون مسوولیت‌های متعدد و متفاوتی اعم از فرماندهی ناجا، فرماندهی قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء، نماینده رییس‌جمهور در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و فرماندهی نیروی هوایی سپاه پاسداران را بر عهده داشته، اما چه بخواهد و چه نخواهد، نام او پیش از هر چیز مردم را به یاد «شهرداری تهران» می‌اندازد، تا جایی که حتی در مناظره کاندیداها، کسی از رویکردهای فرهنگی و اجتماعی او در ناجا سوالی نمی‌کند. اما آن دسته از ماموریت‌های اجرایی شهرداری که بعد اجتماعی و فرهنگی دارد، زیر ذره‌بین برخی کاندیداها قرار می‌گیرد.

در بخشی از مناظره دوم تلویزیونی نامزدها که در زمینه موضوعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد، محمدرضا عارف، کاندیدای یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری خطاب به قالیباف که این روزها برای تبلیغات انتخاباتی در مرخصی از شهرداری به سر می‌برد، گفت: آقای قالیباف فرهنگ را اساس کار دولت می‌داند. اما آیا در شهرداری تهران هم شما با همین رویکرد جلو رفتید؟ به طور مثال آیا معماری شهر تهران و مجوزهایی که به آن داده می‌شود با رویکرد معماری اسلامی – ایرانی است؟

وی ادامه داد: در ارتباط با برج‌هایی که در شمال شهر ساخته می‌شود، نیز به طور مثال می‌گویم که در نزدیکی منزل ما باغی در حدود ۲۵۰۰ متری وجود داشت که چند سال اخیر درخت‌های آن در حال خشک شدن بود و من خودم با شهرداری تماس گرفتم و نگرانی خود را ابراز کردم. ایشان بررسی کردند و به من اطلاع دادند که این اتفاق نخواهد افتاد اما متاسفانه در آن باغ دو برج ساخته شده و از لحاظ فرهنگی نیز مشکلاتی را برای منطقه ایجاد کرده است. سوال من این است که رویکردی که فرمودید با عملکردی که در شهرداری تهران داشتید تطابق دارد؟

علی‌اکبر ولایتی، دیگر کاندیدای رقابت یازدهم ریاست‌جمهوری، سوالی مشابه عارف از هم‌ائتلافی خود پرسید و از قالیباف خواست که توضیح دهد برای آینده چه طرحی برای احیای معماری اسلامی – ایرانی دارد؟

قالیباف اگرچه سوال ولایتی در این باره را بی‌پاسخ گذاشت که شاید دلیل اصلی آن نحوه طراحی ساختار مناظره باشد، اما در واکنش به اظهارات عارف که درباره عملکرد شهرداری در حوزه شهرسازی بود، گفت: شهر تهران ۵۰ سال بدون طرح تفصیلی اداره می‌شد، اما امروز اداره شهر بر مدار قانون است. هیچ برج و ساختمانی خارج از ضوابط طرح تفصیلی بنا نمی‌شود.

قالیباف درباره بکارگیری الگوی معماری ایرانی اسلامی هم گفت: در این حوزه شهرداری هیچ مسوولیتی ندارد. سازمان نظام مهندسی هیچ مسوولیتی ندارد. شورای عالی انقلاب فرهنگی و اسناد بالادستی مشخص نکردند که نمای ساختمان را چگونه بسازیم و هر کس هر طور که بخواهد می‌سازد. شهرداری هم قانونا نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.

مروری بر مصوبات پارلمان شهری در حوزه معماری و نما

قالیباف در حالی با قاطعیت عنوان کرده شهرداری هیچ مسوولیتی در قبال الگوی معماری و نماسازی ندارد که شورای شهر تهران تاکنون چندین بار مصوباتی درباره لزوم نظارت شهرداری بر معماری و سیما و منظر شهری گذرانده است.

آخرین مصوبه شورای شهر در این باره با عنوان طرح «الزام شهرداری تهران به رعایت اصول معماری اسلامی ایران و زیباسازی نما و منظر ساختمان‌های شهری»، حدود پنج ماه قبل به تصویب رسید. هر چند شهرداری در جریان تصویب این مصوبه هم اعتقاد داشت که هنوز ضوابط معماری ایرانی اسلامی تبیین نشده و شهرداری نمی‌تواند بدون در اختیار داشتن شاخص‌های روشن در این زمینه اقدام کند، اما شورای شهر معتقد بود که برخی ضوابط و مقررات معماری و نماسازی اظهر من الشمس است و دست‌کم باید اهتمامی برای رعایت آنها وجود داشته باشد.

و به این ترتیب مقرر شد که شهرداری تهران خود را به رعایت ضوابطی نظیر ممنوعیت صدور پایان کار برای ساختمان‌هایی که از نمادهای صهیونیستی استفاده کنند، ممنوعیت استفاده از کامپوزیت در نماهای مسکونی و عوارض ۱۰ هزار تومانی برای هر مترمربع کامپوزیت در نماسازی‌های دیگر و همین‌طور رعایت دیگر المان‌هایی که موجب جلوگیری از اغتشاش بصری می‌شود، پایبند بداند.

مصوبه شورای شهر در حوزه معماری با گذشت ۵ ماه همچنان در انتظار ابلاغ

مصوبه‌ای که تاخیر در ابلاغش صدای مهدی چمران رییس شورای شهر تهران را هم درآورد و با انتقاد از بر زمین ماندن آن، خاطر نشان کرد: طی مکاتبه‌ای با شهردار تهران به این موضوع اعتراض کرده و خواسته‌ام تا توضیح دهد که چرا مصوبه شورا درباره معماری ایرانی – اسلامی هنوز در اتوماسیون اداری شهرداری ابلاغ و لازم الاجرا نشده است.

***جای خالی معماری ایرانی اسلامی در فستیوال فرهنگی جهان اسلام

حسن بیادی نایب رییس شورای اسلامی شهر تهران با اشاره به اینکه شورای شهر از دوره دوم به حوزه معماری و ضوابط نماسازی ورود کرده است، افزود: در شورای سوم هم دست کم دو مصوبه که مستقیما به این موضوعات ارتباط دارد گذرانده‌ایم که آخرین مورد آن در بهمن ۹۱ به تصویب رسید.

وی به طراحی معماری المان‌های شهری که بسیاری از آنها به دست شهرداری تهران ساخته می‌شود هم اشاره کرد و گفت: بسیاری از بناهایی که شهرداری تهران خود متولی ساخت آنهاست هیچ سنخیتی با معماری ایرانی و اسلامی ندارد.

بیادی به سازه‌های اراضی عباس‌آباد اشاره کرد و گفت: شهرداری تهران در این اراضی ساختمان‌های باغ‌موزه دفاع مقدس و باغ کتاب را بنا کرده که کوچکتری اثری از شاخص‌های معماری ایرانی و اسلامی در آنها مشاهده نمی‌شود و این در حالیست که مجموعه اراضی عباس‌آباد در افق چشم‌انداز خود، باید جایگاه بزرگترین فستیوال فرهنگی و گردشگری جهان اسلام را تصاحب کند.

وی عملکرد شهرداری تهران در زمینه اجرای برنامه‌های فرهنگی مدیریت شهری را تا ۷۰ درصد موفق ارزیابی کرد، اما اعتقاد دارد که در حوزه گسترش معماری ایرانی- اسلامی کارنامه موفقی از این دوره مدیریت شهری بر جای نمانده است.

***اگر شهرداری مسوول معماری نیست، کدام نهاد مسوول است؟!

واقعیت این است که از قالیباف انتظار می‌رفت در مناظره دوم نامزدها، از اقدامات و برنامه‌های خود برای ساختن چهره‌ای ایرانی ‌اسلامی در ساختمان‌های پایتخت سخن بگوید.

زیرا اگر شهرداری به طور کلی در حوزه معماری و نماسازی مسوولیت ندارد، چگونه در حال تدوین لایحه «ضوابط و مقررات نماسازی» برای ارائه به شورای شهر است و بنا دارد که ارائه نقشه نما هنگام صدور پروانه را الزامی کند؟

آیا مصوبات شورای شهر تهران در حوزه معماری، پشتوانه قانونی مناسبی برای پایبندی به الگوی معماری ایرانی اسلامی نیست؟ چگونه مناطق شهرداری تهران به سادگی می‌توانند با صدور بخشنامه‌هایی برای جزئی‌ترین امور ساخت‌وساز نظیر رنگ دیوارهای موقت کارگاه ساختمانی تعیین تکلیف کنند، اما نمی‌تواند سازندگان را به رعایت اصول اولیه و بدیهی معماری ایرانی و اسلامی ملزم کنند؟

و از همه مهم‌تر، اگر شهرداری و سازمان نظام مهندسی هیچ مسوولیتی در قبال معماری و نماسازی و سیما و منظر شهری ندارد، مسوول این حوزه کیست و کدام نهاد است؟