مسجد جامع

به ‏جز عنصر سیاسى که به نامهاى مختلف دارالخلافه، دارالاماره و دارالحکومه و نهایتاً ارگ وجود داشتند، شهرهاى دوره اسلامى داراى دو پایه اصلى بودند: مسجد جامع و بازار. مسجد جامع مرکز مذهبى – سیاسى بود و به عنوان مرکز روحانى شهر و منطقه زیر نفوذ آن، در محل مناسبى بنا مى‏گردید. «مسجد جامع گاه به منزله مقر حکومت پیوند دهنده مذهب با حکومت‏بوده است مانند مساجدى که دارالاماره بوده ‏اند همانند ارگ تبریز که به عنوان مسجد ساخته شد ولى بعدها مقر حکومت گردید. مسجد در شهر مهمترین بناى عمومى تلقى شده و در تفکرات مربوط به شهرسازى اسلامى موقعیت زیربنایى مى‏یابد. با هجوم عرب و فتح نواحى و شهرهاى مختلف، مساجد توسط آنها در شهرها ساخته مى‏شد که نشانه مسلمان شدن رسمى اهالى شهرها بود. این مساجد ابتدا در کنار شهرها بنا مى ‏شد تا این که در طى زمان به گونه‏ اى تازه قلب شهرها پذیراى آنها گردید.»

امروزه در شهرهاى اسلامى به فراخور گستردگى و جمعیت آنان تعداد قابل توجهى مساجد بزرگ و کوچک وجود دارد که نقش عمده‏اى در منظر غالب شهرها تشکیل می دهند. و چهره و نمایى خاص به شهرها بخشیده ‏اند همانند مسجد جامع یزد، مسجد جامع و مسجد امام اصفهان و… لازم به ذکر است که اکثر مساجد شهرها که در واقع کانون هاى گرم شهرهاى اسلامى‏اند داراى مناره‏ ها و گنبد می ‏باشند که بنا به فراخور ساخت آنها در سیماى شهرها چهره ‏اى ویژه دارند. مناره‏ ها که گاهى «گلدسته‏»، «گلبانگ‏» و «ماذنه‏» نیز نامیده مى‏شوند اغلب دو و گاه کمتر یا بیشتر هستند. مناره اغلب مساجد با ساختمان مخصوص خود به کار تعیین قبله می ‏آیند یعنى یا باید صفحه مار و مماس بر دو مناره از کعبه بگذرد یا عمود بر صفحه‏ اى باشد که بر کعبه می ‏گذرد که اگر از نوع اول باشد اهالى شهر می ‏دانند هر جهت که دو مناره بر ردیف یکى دیده شود آن جهت‏ یا قبله است‏ یا جهت عمود بر قبله.

فرستنده : خانم مهندس مهناز اکبری