معرفی استان سمنان

استان سمنان با ۹۵۸۱۵ کیلومتر مربع وسعت، یکی از استان های وسیع ایران به شمار می آید. این استان از شمال به استان های مازندران و گلستان، از جنوب به استان اصفهان، از مغرب به استان های تهران و قم و از مشرق به استان های خراسان شمالی و رضوی محدود شده است. این استان به خاطر موقعیت جغرافیایی، دارای اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی و خشک است و به دلیل محدودیت‌های آب و خاک، از موقعیت کشاورزی مطلوبی برخوردار نیست. استان سمنان در حال حاضر دارای ۴ شهرستان، ۱۴ شهر، ۱۰ بخش، ۲۸ دهستان است. شهرستان های آن عبارتند از: سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار.

استان سمنان یکی از استان های مهم ایران است که به سبب ویژگی های خاص موقعیتی و تاریخی خود؛ مجموعه ای از زیبایی ها و مناظر بدیع طبیعی چون جاذبه های کویری و کوهستانی را همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی چون کاروان سراهای تاریخی، قلعه های قدیمی، آب انبارها و قنات هایی با معماری منحصر به فرد؛ مسجد های تاریخی؛ بقعه ها و آرامگاه های مشاهیر و… در یک جا به نمایش گذاشته است و مخاطبان و بازدید کنندگان از این استان را با رضایت مندی از بازدید کم نظیر خود بدرقه می کند.

محدوده کنونی استان سمنان بخشی از ایالات “ورن” یکی از ایالات ۱۶ گانه دوران باستان (اوستائی) بوده که در دوره مادها و هخامنشیان بخشی از قلمرو سرزمین “پارت” را در مجاورت مادها تشکیل می داده است. در دوران سلوکیان و اشکانیان، این سرزمین “کومی سن” یا کومش نامیده می شد که در قلمرو پارتها بوده و بعدها در متون اسلامی معرب شده و بصورت قومس درآمده است.

اهمیت سرزمین کومس یا کومش در تمامی دوران های تاریخی به واسطه قرار گرفتن این سرزمین بر تلاقی گذرگاه های ارتباطی میان سرزمین های طبرستان با سرزمین های داخلی فلات ایران از یک طرف و سرزمین های خراسان و ماوراءالنهر و آذربایجان از طرف دیگر بوده است. به علت همین موقعیت ویژه؛ در سراسر تاریخ، این استان  یکی از مناطق با اهمیت کشور به شمار می رفته و در واقع معبر تمام حوادثی بوده که میان شرق و غرب ایران رخ داده است.

این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا به شمار می‌رفته و در این دوره؛ سمنان شهر سرحدی ایالت‌های پارت و ماد به شمار می‌رفته است. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی جزو پارت‌ها به حساب می‌آورند.

سلوکیان بزرگ ترین عامل یونانی کردن مشرق بودند و به همین جهت، برای ادامه فرمان روایی خود نظر مساعد مردم را لازم داشتند. برای این کار تقریبا شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا کردند. یکی از این شهرها آپاما یا لاسگرد فعلی است که در ۳۴ کیلومتری سمنان واقع شده و دیگری شهر هکتا پلیس (صد دروازه) است که عده‌ای آن را دامغان می‌دانند. اشکانیان ایالات ایران را به هجده بخش وسیع تقسیم کردند که یکی از ایالت‌های مهم آن کمیسن قومیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان کنونی بود.

سمنان در دوره‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (کومش) به شمار می‌آمد. سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و نشیب‌ها، جنگ‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های بی شمار بوده ‌است. در دوره‌های بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حکومت‌های مرکزی قرار گرفت و منازعه‌ها و مناقشه‌های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.
در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی، در زمان نخست وزیری دکتر علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، طبق تصویب نامه هیئت وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام و سرخه) و جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدی شهر)، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد. مرکز حکومت آن نیز در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید.

در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر تاریخی سمنان باقی ماند. البته طبق تقسیمات کشوری سال‌های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.

گرمسار

گرمسار یکی از شهرستان های مهم استان سمنان است از شمال با دماوند، از جنوب با اردستان و کاشان، از شرق با سمنان و از غرب با ورامین و قم همسایه است. بیش تر جاذبه های تاریخی شهرستان گرمسار را مکان های مذهبی تشکیل می دهند. در کنار مکان های مذهبی برخی از عمارت های تاریخی نیز همچون قصرهای سیاه کوه که از چندین قصر قدیمی تشکیل شده از مهم ترین دیدنی های گرمسار است.

دامغان

دامغان یکی از شهرستان های استان سمنان است که از شمال به شهرستان های گرگان، کردکوی، بهشیر، از شرق به شهرستان شاهرود، از جنوب به خور و بیابانک و انارک (از بخش های شهرستان نایین) و از غرب به شهرستان‌های سمنان و ساری محدود می شود. برخی از تاریخ نگاران بر این عقیده اند که در سده چهارم پیش از میلاد، جمعی از مغان در مسیر رودخانه ای که امروزه به چشمه علی مشهور است؛ سکنی گزیدند و به همین علت این منطقه نخست “ده مغان” نامیده شد و به مرور زمان به دمغان و سرانجام به دامغان تبدیل شده است.

شهر دامغان؛ پیش از میلاد مسیح چنان عظمتی داشت که اشک سوم و تیرداد اشکانی در سال ۲۴۹ قبل از میلاد آن را پایتخت خود قرار دادند. این شهر تا قرن اول میلادی اهمیت خود را حفظ کرد و مرکز ایالت بزرگ قومس بود.

سمنان

شهرستان سمنان مهم ترین منطقه استان سمنان است که در حد فاصل دو شهر دامغان و گرمسار واقع شده است. سمنان که مرکز استان سمنان است فاصله اش تا تهران ۲۱۶ کیلومتر می‌‌باشد و از طریق راه آهن سراسری تهران مشهد نیز با تهران در ارتباط است. آب و هوای این شهر در تابستان گرم و در زمستان نسبتا سرد می‌‌باشد.
تاریخ بنای اولیه این شهر به طور قطع و یقین مشخص نیست. کلمه سمنان با همین هیات در قدیمی ترین کتب جغرافیائی بعد از اسلام آمده است. در حدود العالم درباره سمنان نوشته شده: “سمنان شهرکی است خرم و آبادان و از وی میوه ها خیزد بهتر از همه جا”.
گفته می شود: تهمورث در اوایل سلطنت خود برای رسیدگی به امور کشور عزم دیار خراسان نمود. در حین مسافرت؛ از محل سمنان کنونی که در آن زمان به صورت جنگل و ساحل دریا بود دیدن کرد. سمنان در آن زمان جلگه ای وسیع و خوش منظره بود که نظیر آن نقطه را نقاط مازندران و گیلان کنونی باید دانست. از آنجا که محل مذکور مورد پسند تهمورث واقع شد؛ امر کرد شهر بزرگی بنا نمایند و نام آنرا سمینا بنامند. اما عده ای دیگری از مردم سمنان نام اصلی سمنان را سمنون به کسر سین می دانند. می گویند این شهر بنام درویش تارک دنیایی به نام سمنون که در کوه های پیغمبران سمنان می زیسته است بنا گردید و لغت سمنون در اثر کثرت استعمال به سمنان معروف شد.
مسجد جامع سمنان، منار سلجوقی مسجد جامع، خانقاه و مزار شیخ علاء الدوله، مسجد امام، (مسجد شاه یا سلطانی)، گرمابه حضرت، دروازه ارگ، بازار سمنان و بازار شیخ علاءالدوله، قلعه‌های سارو، کوشمغان، دژچرمینه، قلعه کهن‌دژ، قلعه زاوغان، آرامگاه پیر نجم‌الدین، کاروانسرای سنگی آهوان مربوط به قرن پنجم هجری و کاروانسراهای شاه عباسی (صفویه) از جمله مهم‌ترین بناهای باستانی شهر سمنان است. علاوه بر اینها می‌‌توان به آب انبارها، قنات‌هایی با معماری منحصر به فرد و بافت قدیم سمنان نیز اشاره کرد.

شاهرود

گفته می شود که شهر شاهرود در جلگه‌ای حاصل خیز که به وسیله رود شاه آبیاری می شود، واقع شده و نام خود را نیز از همین رودخانه گرفته است. نام های قدیمی دیگری برای شاهرود ذکر شده که از آن میان می توان به “حنچره”، “شخره” و “‌شاخره” اشاره نمود.
شاهرود یکی از شهرستان های استان سمنان است که از شمال به شهرستان های بجنورد، گرگان، از شرق به شهرستان های سبزوار، کاشمر، از جنوب به شهرستان طبس و از غرب به شهرستان دامغان محدود می ‌شود.
اساس اقتصاد شهرستان شاهرود بر کشاورزی، دامداری و صنایع دستی استوار شده است. از نظر کشاورزی دراین منطقه از دیرباز فعالیت گسترده ای وجود داشته و انواع مختلف محصولات کشاورزی و باغی در آن تولید می شده است.

شهرستان شاهرود از جمله شهرستان های با اهمیت استان سمنان است که مکان های دیدنی و تاریخی زیادی دارد. این منطقه سرسبزترین منطقه استان است و از بناهای مذهبی، مسجدهای قدیمی و با ارزشی برخوردار است. بازار قدیمی شاهرود از مجموعه های با ارزش معماری منطقه است که آثار معماری موجود در آن گویای قدمت تاریخی این بازار است.
یکی از نقاط تاریخی و باستانی شهرستان شاهرود بسطام است. این منطقه در زمان‌های گذشته یکی از بلادهای مهم ایالت قومس یا کومش بود و در قرن‌های متمادی،راه ارتباطی شرق و غرب از این شهر می‌گذشت. این شهر از موقعیت و اهمیت سوق‌الجیشی بسیاری برخوردار بود. در حال حاضر بسطام، اهمیت قدیم خود را ندارد و با ایجاد شهر شاهرود در شش کیلومتری آن، یکی از بخش‌های تابعه شهرستان شاهرود به حساب می‌آید. بسطام دردوره سلجوقی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و در دوره ایلخانیان از زمان غازان خان به بعد، رونقی تازه یافت. مجموعه‌های تاریخی–مذهبی آن مانند بقعه امام‌زاده محمد (ع)، مسجد بایزید همراه با منار آن، ایوان الجایتو، گنبد و ایوان غازان خان؛ نشانگر اهمیت بسطام در زمان‌های گذشته است.

منابع:
fa (dot) wikipedia (dot) org
ostan-sm (dot) ir
istta (dot) ir
جغرافیای استان سمنان