معرفی استان سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود ۱۸۷۵۰۲ کیلومتر مربع، در جنوب شرقی ایران واقع شده است. این استان پهناور در سمت شرق با کشور پاکستان ۹۰۰ کیلومتر و با کشور افغانستان ۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک و در جنوب با دریای عمان به طول تقریبی ۲۷۰ کیلومتر مرز آبی دارد. این استان از شمال و شمال غرب با خراسان جنوبی و از غرب با استان کرمان و هرمزگان همجوار است. استان سیستان و بلوچستان به لحاظ وسعت از بزرگ ترین استان های کشور به حساب می آید. این استان از دو ناحیه تشکیل یافته که از لحاظ طبیعی با یکدیگر کاملاً متفاوتند.

ناحیه سیستان با ۸۱۱۷ کیلومتر مربع وسعت، در قسمت شمالی این استان قرار داشته و حوزه مسطح و مسدودی است که از آبرفت های دلتای قدیمی و فعلی رود هیرمند تشکیل شده است. ناحیه بلوچستان به مساحت ۱۷۹۳۸۵ کیلومتر مربع، منطقه وسیع کوهستانی است که حد شمالی آن کویر لوت و حد جنوبی آن دریای عمان است. مرزهای طولانی آبی و خشکی استان با کشورهای افغانستان، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس، موقعیت ویژه ای را به آن بخشیده و سبب ایجاد شرایطی خاص شده است. چندگانگی و تنوع مذهبی، گویشهای مختلف و نمود تعلقات قومی و قبیلهای و استقامت و سخت کوشی مردم از دیگر ویژگیهای اجتماعی این استان است.

بنا به به سر شماری سال ۱۳۷۵ جمعیت استان بیش از یک ملیون و هفتصد هزار نفر بوده که با توجه به وسعت استان از لحاظ جمعیتی این استان بعد از سمنان کم تراکم ترین استان کشور است. از لحاظ شهر نشینی نیز این استان با متوسط کشور تفاوت هایی دارد و بیشتر جمعیت استان (۵۴%) در روستاها زندگی می کنند.
در مطالعات زمین شناسی، منطقه شرق ایران را معمولا به عنوان یک واحد مستقل بررسی میکنند. این منطقه در اواخر دوران سوم زمینشناسی در اثر جنبش های کوه زایی از دریا جدا شده است. قسمت جنوبی استان (مکران) یکی از مناطق در حال فرونشستن تدریجی است بر همین اساس پوسته اقیانوس هند با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرو میرود که یکی از علت های بوجود آمدن گِل افشانها و چشمه های آب معدنی فراوان در این منطقه است. ارتفاعات استان سیستان و بلوچستان به دوران دوم و سوم زمین شناسی تعلق دارد و سنگ های آن اغلب آهکی و گچی است.
منطقه سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی، از یک طرف تحت تأثیر جریان های جوی متعدد مانند “جریان بادی شبه قاره هند” و به تبع آن باران های موسمی اقیانوس هند است و از طرف دیگر تحت تأثیر فشار زیاد عرض های متوسط قرار دارد که گرمای شدید مهم ترین پدیده مشهود اقلیمی آن است. در وضعیت هواشناسی این منطقه بادهای شدید موسمی، طوفان شن، رگبارهای سیل آسا، رطوبت زیاد  و مه صبحگاهی پدیده های قابل توجه است. این استان تابستان های گرم و طولانی و زمستان های کوتاه دارد. از آنجا که حداقل دما ندرتا به صفر درجه سانتیگراد می رسد، رویش گیاه در اراضی آبی تقریبا در تمام طول سال ادامه دارد. عمده بارندگی در زمستان صورت می گیرد. این ناحیه دو فصل متمایز زمستان با درجه حرارت معتدل و خنک در ماه های آذر، دی و بهمن و تابستان گرم در بقیه ماه های سال دارد. در تمام شهرهای استان حداکثر دمای سالانه، بالای چهل درجه سانتیگراد گزارش شده است. میانگین حداقل دمای سردترین ماه سال بین حدود دوازده تا سیزده درجه سانتیگراد متغیر است. سردترین شهر استان، زاهدان و گرمترین شهر آن ایرانشهر است. در نواحی ساحلی دریای عمان بنا به تحقیق آنوبانینی، به علت رطوبت ناشی از مجاورت با دریا، آب و هوای گرم با رطوبت بیشتری همراه است.
بارندگی در استان عمدتاً در ماه های زمستان صورت میگیرد و میزان متوسط سالیانه آن حدود هفتاد میلیمتر و بسیار نامنظم است. بیشترین نزولات جوی، در شهرستان های خاش و زاهدان و کمترین مقدار در شهرستان زابل روی می دهد. میزان متوسط رطوبت نسبی در سواحل دریای عمان، حدود هفتاد تا هشتاد درصد در دی ماه است؛ که در تابستان کاهش می یابد.

سیستان و بلوچستان در تمام دوره‎های تاریخی از اهمیت ویژه‎ای برخوردار بوده است. تشکیل اولین حکومت مستقل ایرانی بعد از اسلام، توسط یعقوب لیث صفاری در ۲۴۸ ه. ق. تسخیر سیستان توسط مغول ها در سال ۶۶۲ ه. ق. حمله وحشیانه تیمور لنگ به سیستان و قتل عام مردم آن در سال ۷۸۵ ه. ق. از مهمترین اتفاقاتی است که تاریخ پر فراز و نشیب این استان در دوره اسلامی به خود دیده است. به نظر آنوبانینی در میان این حوادث تشکیل حکومت صفاریان توسط یعقوب لیث در تاریخ ایران دارای بیشترین اهمیت است. صفاریان همانگونه که ادوارد براون ذکر می کند: “مایه ی تجدید حیات ملی ایران بودند و حقی که این دودمان از این رهگذر بر گردن ایران دارند کم نبوده است.” یعقوب لیث دارای اعتقادات شدید شیعی بوده است و شاید یکی از عوامل گسترش مذهب شیعه در منطقه سیستان نیز وجود همین حکومت باشد.

صفاریان که بسیار میهن دوست بوده اند و به زبان فارسی علاقه ای تام داشته اند، بر فرهنگ و ادبیات ایران بسیار تاثیر گذار بوده اند؛ به نحوی که اولین شاعران ایرانی که اشعاری از آنان در دست است؛ همچون محمد وصیف سگزی، بسام کورد سیستانی و محمد مخلد سیستانی؛ از میان سیستانیان و دربار صفاری بوده اند. از میان شعرای بزرگ ایران نیز می توان از فرخی سیستانی؛ صاحب قصیده مشهور “کاروان حله”؛ نام برد که یکی از مفاخر شعر پارسی به شمار می آید.

منطقه سیستان و بلوچستان در طول تاریخ، معبر و گذرگاهی میان شرق و غرب بوده و به همین دلیل ترکیب قومی آن نیز همواره در معرض تغییر، تحول و دگرگونی بوده است. مهم ترین محصول منطقه سیستان و بلوچستان؛ گندم است که درصد قابل توجهی از زمین‎های زیر کشت را به خود اختصاص داده و صنایع آن نیز در اطراف شهرهای بزرگی چون زاهدان قرار گرفته است. شیوه های مختلف معیشت و زندگی، موسیقی سنتی و زیبا، صنایع دستی هنرمندانه و جذاب، آثار تاریخی و معماری کم نظیر، شهرهای باستانی چون شهرسوخته که با قدمت بیش از ۳۰۰۰ سال قبل ازمیلاد؛ بیگمان روزگارانی دراز یکی از مهمترین مراکز شهرنشینی آسیا در عصر مفرغ بوده، به همراه جلوه های طبیعی هچون ساحل دریای مکران (عمان)، منطقه آزاد چابهار، دریاچه مشهور و مذهبی-اسطوره ای هامون، سیستان و بلوچستان را به یکی از استان های جذاب ایران در زمینه گردشگری تبدیل کرده است.

پوشش گیاهی این استان بسیار پراکنده و “لک های” است و به علت کمی بارندگی، فرسایش خاک، سیلاب و مصرف بیرویه اغلب پراکنده اند. مراتع استان نیز به دلیل کمی بارش و محدود بودن خاک وضع مطلوب ندارند. از گونه های گیاهی مناطق شمال استان: بادام کوهی، بنه، تاغ و گز و گونه های گیاهی مناطق جنوبی کهور ایرانی، کلیر، چگرد، چش و کنار را می توان نام برد.
ویژگی های جمعیتی استان عمدتا از نوع قومی و طایفه ی است و مردم علاوه بر زبان فارسی از دو گویش سیستانی (زابلی) و بلوچی استفاده می کنند. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان سیستان و بلوچستان دارای هفت شهرستان است که عبارتند از: ایرانشهر، چابهار، خاش، زابل، زاهدان، سراوان و نیک شهر است و آنوبانینی مهمترین آثار باستانی و مناطق گردشگری آنرا: آثار باقیمانده از شهر سوخته، ارگ کوه خواجه، سواحل بندر آزاد چابهار، کوه گل افشان بندر تنگ، قلعه های ایرانشهر، قلعه سه کوهه، انجیر معابد نیک شهر و مساجد و قلعه های باستانی دیگر می داند.

نیکشهر

شهرستان نیکشهر در فاصله ۵۹۷ کیلومتری مرکز استان سیستان و بلوچستان قرار داشته که از جنوب به چابهار، از شرق به شهرستا سرباز، از غرب به استان کرمان و هرمزگان محدود می شود. این شهرستان شامل ۵ بخش و ۵ دهستان بوده و فاصله آن تا تهران ۲۲۰۲ کیلومتر است. شهرستان نیکشهر دارای اقلیم گرم است.
بنا بر آخرین آمار، جمعیت این شهرستان حدود ۱۴۹۰۰۰ نفر بوده که از این تعداد حدود ۲۵۰۰۰ ساکن شهر و مابقی روستایی می باشند. اکثریت مردم این شهرستان از اقوام بلوچ و دارای مذهب تسنن هستند.
از جمله آثار دیدنی و جاذبه های گردشگری این شهرستان می توان به موارد زیر اشاره نمود:
“درخت کهنسال انجیر معابد”، “قلعه نیکشهر”، قلعه قصر قند”، “مسجد عبدالقادر” و “قلعه فنوج”

چابهار

شهر و بندر زیبای چابهار در جنوب شرق کشور و در حاشیه ی دریای عمان دارای بهترین کرانه اقیانوسی و معتدل ترین و بهترین آب و هوا در سواحل جنوب کشور است. این بندر تنها بندر اقیانوسی کشور (اقیانوس هند) است و همین امر سواحل صخره ای بوجود آورده است که امواج پس از برخورد با آنها گاه تا پنج متر اوج می گیرند و در این سواحل است که انواع خرچنگها و لاک پشتها را می توان مشاهده کرد که همبازی موج و اقیانوسند.
گِل افشانها، سواحل صخرهای و زیبا، مساجد زیبای محلی، بافت سنتی و زندگی دیدنی بلوچها با کپرهای خود،جنگل های حرا، تالاب لیپار،تمساح  منحصر به فرد پوزه کوتاه، درخت انجیر معابد و آثار فراوان تاریخی به نظر آنوبانینی از جمله جاذبه های توریستی این بندر زیبا هستند.

با توجه به محسوس نبودن فصول پاییز و زمستان و باقی ماندن سبزی درختان در این منطقه، فصول چهارگانه به فصل بهار شبیه و منطقه به چهاربهار معروف گردیده و نام چهاربهار رفتهرفته به صورت چابهار تغییر شکل پیدا کرده است. این بندر از لحاظ عرض جغرافیایی هم عرض بندر میامی آمریکا و دارای شرایط آب و هوایی کاملا مشابه بندر میامی است. متوسط دما ۲۳ درجه و میانگین آن بین ۳۴ و ۱۰٫۵ درجه متغیر است.
چابهار جنوبی ترین شهر استان سیستان و بلوچستان است که در فاصله ۷۶۱ کیلومتری زاهدان قرار دارد. این شهر در زمانهای قدیم “بندر تیس” نام داشته و یکی از مراکز مهم تجاری کرانه های دریای عمان به شمار میآمده است. آثار باقی مانده ی بندر تیس، در حال حاضر در ۹ کیلومتری چابهار امروزی بر جای است.
اقتصاد شهرستان چابهار بر کشاورزی، ماهیگیری، دامداری و صنایع دستی استوار شده است. در این منطقه، هم اکنون به دلیل دسترسی به آبهای جنوبی ایران و موقعیت خاص منطقه، بازرگانی مهمترین فعالیت اقتصادی رایج شده است. مرکبات، زیتون، موز، انبه، خرما، نیشکر، صنایع دستی، ماهی و کالای خارجی از صادرات این منطقه به شمار می رود. چابهار مهم ترین بندر بازرگانی کرانه بلوچستان محسوب می شود و به واسطه مرکزیت داشتن و نظر به اینکه چابهار یک منطقه آزاد تجاری و صنعتی است؛ محل ورود اجناس خارجی از نقاط مختلف است. امام زاده غلام رسولی، مقبره شیخ شمیل، روستای تیس به همراه سواحل زیبا، مهمترین دیدنی های شهرستان چابهار را تشکیل می دهند.

یکی از مشکلاتی که در بازدید از نقاط دیدنی این شهرستان برای گردشگران وجود دارد؛ دور بودن نقاط دیدنی از یکدیگر است. کوه گِل افشان در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری غرب؛ جنگل های حرا در شرقی ترین نقطه شهرستان در خلیج گواتر و رودخانه سرباز (با تمساح مشهور پوزه کوتاهش) در شمال شهرستان و فاصله ای نسبتا دور قرار دارد. به همین دلیل ممکن است گردشگران در مدتی کوتاه موفق به دیدن همه آنها نشوند. ولی آنوبانینی پیشنهاد می کند، در صورتی که امکان دیدن همه آثار را ندارید بهتر است حتما دست کم به سراغ کوه گِل افشان بروید.

ایرانشهر

ایرانشهر یکی از شهرهای قدیمی ایران است که قبلا “فهره” یا “فهرج” نامیده می شده و در اوستا به نام “پهله” یا “پهره” نام برده شده است. شهرستان ایرانشهر در قسمت مرکزی بلوچستان در فاصله ۳۶۵ کیلومتری زاهدان واقع شده. صنعت سوزن دوزی و سکه دوزی که خاص استان سیستان و بلوچستان است در این منطقه نیز بسیار رایج است.
قالیبافی، گلدوزی، سوزندوزی، پولکدوزی، آیینهدوزی، سکهدوزی، بلوردوزی، دکمهدوزی، قالیچه، چادربافی، جواهرسازی، سنج‏سازی و خامهدوزی نیز از جمله دیگر صنایع دستی مردم این شهرستان محسوب می شود. مردم این منطقه مسلمان و سنی مذهبند و به زبان های فارسی و بلوچی سخن می گویند. قلعه رندان، قلعه بمپور، قلعه قدیمی ایرانشهر، قلعه سرباز، ناحیه بمپور و روستای چانف مکان های دیدنی و تاریخی ایرانشهر را تشکیل می دهند.
ایرانشهر به دلیل داشتن زمین های حاصلخیز و وجود رودخانه های همچون بمپور و سرباز، دارای محصولات کشاورزی گوناگونی است و با وجود وضعیت نامساعد جغرافیایی، کشاورزی فعالیت غالب تولیدی در کل شهرستان به حساب می آید. بادهای شدید و باران های سیل آسا (که سبب فرسایش خاک می شود) و سنگ های غیر قابل نفوذ کوه های منطقه، کار کشاورزان را بسیار مشکل می کند. با وجود تمام مشکلات کشاورزی، وجود محصولات متنوعی چون گندم، جو، کنجد، توتون، تنباکو، تره بار، گیاهان علوفه ای، بنشن، مرکبات، خرما، انار، انجیر، انگور، و توت که از محصولات این شهرستان هستند، نشان از سخت کوشی و اراده مردم و غلبه بر طبیعت خشن منطقه دارد. در این منطقه دامداری در کنار کشاورزی جریان داشته و به صورت ییلاق و قشلاق کردن انجام می شود. واحدهای دامداری بزرگ، در مرکز شهرستان تأسیس شده که فرآورده های آن نیازهای لبنی اهالی را تأمین می نماید.
ایرانشهر از شمال به زاهدان، از غرب به بم و جیرفت، از خاور به سراوان و از جنوب به چابهار محدود شده و در منتهی الیه قسمت شرقی با کشور پاکستان هم مرز است. شهرستان ایرانشهر در ۳۳۳ کیلومتری جنوب غربی زاهدان و در مسیر راه زاهدان–چابهار در ارتفاع ۵۷۱ متری از سطح دریا قرار دارد. رود بمپور از ۴ کیلومتری جنوب شهر گذشته و پس از ۱۳۰ کیلومتر به هامون جازموریان می ریزد. آب و هوای این شهرستان گرم و خشک بوده و در سرشماری سال ۱۳۷۵ این شهرستان حدود سیصد هزار نفر جمعیت داشته است.
ایرانشهر در زمان حمله اسکندر، منطقه ای آباد و سرسبز بود و مورخین ایرانی نوشته اند که اگر آب و علف و خرمای پهرگ به قشون اسکندر نمی رسید، هیچ کس زنده نمی ماند.

خاش

خاش امروزی در نزدیکی شهر قدیمی خاش قرار دارد که تاریخ پیدایش آن به پیش از حکومت نادرشاه افشار می رسد. خاش به دلیل استقرار درحوزه های مرتفع نسبت به شهرهای مجاور از آب و هوای بهتری برخوردار است، به همین دلیل همواره مورد توجه بوده است. مهم ترین دلیل توجه به این منطقه در آن دوران که نهایتا به تبدیل آن به یک شهر منجر شد، ایجاد قلاع نظامی جهت مبارزه با راهزنان منطقه بوده است. پس از قتل نادر، هیاتی انگلیسی مسئول ساخت ابنیه ای در منطقه شدند و این ناحیه به آرامی چهره یک شهر را پیدا کرد.

شاید جالب ترین چیزی که در این شهر توجه شما را به خود جلب خواهد کرد؛ وضعیت پوشش مردم، به خصوص زنان است. تنوع  و زیبایی خیره کننده ای در پوشش زنان این منطقه و به خصوص این شهر وجود دارد. شاید در تمام شهر دو نفر را نیابید که لباسهای همشکل و همرنگ پوشیده باشند. آنقدر پارچه های رنگی زیبا، همراه با پولک و سکه و سوزن دوزی می بینید که تا مدتها تصاویر آن بر ذهن شما باقی خواهد ماند.

زاهدان

شهرستان زاهدان به علت موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرار گرفتن در سر شاهراه های پاکستان، هند و استان های خراسان، کرمان، بلوچستان و همچنین وجود فرودگاه و راه آهن ایران-پاکستان و داشتن مراکز آموزشی از قبیل دانشگاه، دانشسرای عالی، انستیتو تکنولوژی، مدرسه عالی بهداشت، دانشکده پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور مرکز استان بوده و شاید مهمترین شهر استان به حساب آید.
بیش تر مردم زاهدان از ایل بلوچ، مخصوصا طوایف “رگلی” و “نارویی” هستند، اما عده ای از مردم زابل، بیرجند، بم و کرمان نیز در این شهرستان به سر می برند. مردم این شهرستان آریایی نژاد هستند و به زبان فارسی با گویش های بلوچی و کرمانی سخن میگویند. قالی بافی، سوزن دوزی و حصیربافی، مهم ترین صنایع دستی این منطقه به شمار می آیند. قالی های این شهرستان که با طرح بلوچ و دارای نقش های مودخانی گلدار و گل میان هستند؛
بعد از خرما دومین محصول صادراتی زاهدان به شمار می رود. گلیم و جاجیم نیز در این منطقه با طرح بلوچ بافته می شود. سوزن دوزی از صنایع رایج منطقه محسوب می شود که فرآورده های آن از قبیل دستمال سفره، آباژور و انواع پیراهن مورد مصرف مردم داخل و خارج از شهرستان قرار می گیرد.
پل محرابی (زرنج)، قلعه سام، مسجد شاه علی، زیارتگاه ملک سیاه، شهر باستانی زرنج، کاروانسرای رباط شورگز، منار سکوت (دخمه های زرتشتی)، پیشاوران، مسجد زرنج، مصلای زرنج، بیمارستان زرنج، قلعه فتح، قلعه گاوک، قلعه کوهک و تخته پل از جمله مکانهای دیدنی و تاریخی شهرستان زاهدان به شمار می آیند.
شهرستان زاهدان یکی از شهرهای جدید و تازه تاسیس استان است که قدمت آن به کمتر از ۱۰۰ سال می رسد. محوطه اسلامی زاهدان کهنه در ۲۷ کیلومتری جنوب شرقی زابل  و در شمال حوزه زهک سیستان واقع شده است. بقایای  این شهر از پنج بخش مجزا به نامهای قلعه، ارگ اول، ارگ دوم، شارستان و ربض تشکیل گردیده. غیر از ربض  که فاقد حصار است، هر یک از دیگر بخش های این محوطه عظیم با حصاری قطور و برج های مستحکم خشتی محصور شده اند. زاهدان کهنه یکی از بزرگترین شهرهای ایران در سده های میانه اسلامی است که فقط وسعت مجموعه قلعه، ارگ و شارستان  محصور آن به حدود ۳۲۵ هکتار می رسد.
زاهدان کهنه یا شهر سیستان بنا بر تحقیق آنوبانینی در اوایل قرن پنجم هجری قمری و پس از آن که شهر زرنگ اعتبار سیاسی و نقش مرکزی خود را از دست داد بنیاد نهاده شد و تا زمان حمله تیمور گورکانی در سال ۷۸۵ ه.ق. بدون وقفه دارالحکومه سیستان بوده است. نام اصلی این محوطه باستانی، شهر سیستان بوده و زاهدان نامی است که بعد از حمله تیمور لنگ به این شهر تاریخی داده شده است. هنگامی که تیمور شهر سیستان را که دارالحکومه بوده است تصرف کرد، مطابق عادت خویش هنرمندان، دانشمندان، صنعتگران، عرفا و زهاد را از دیگر مردم جدا کرده و آنها را به جان امان داد، مشروط بر آنکه آنها نیز به زادگاه او در سمرقند رفته، باقی عمر خویش را صرف خدمت به آبادانی آن ناحیه بکنند. در این بین چهل و چهار تن از عرفا و زهاد بزرگوار سیستان، از این بخشش مشروط تیمور استقبال نکردند و مردن در زادگاه خویش را به رفتن در سرزمین دشمن ترجیح دادند. تیمور که این جسارت و سرسختی را دید بر آشفت و دستور داد همه آن چهل و چهار تن را از دم تیغ گذرانده و در یک گور دسته جمعی  دفن کنند. از آن پس تاکنون  مردم سیستان به پاس احترامی که برای آن چهل و چهار پیر قایل بودند نام این شهر را که مدفن آن بزرگواران بود، زاهدان گذاشته اند.
شهر سیستان (زاهدان قدیمی) در حمله وحشیانه تیمور لنگ درسال ۷۸۵ ه.ق تخریب شد. (تیمور در یکی از سبعانه ترین کشتارهای تاریخ بشریت دو هزار نفر از مردم این شهر را زنده زنده درون جرز دیوار گذارده و دیوار را اندود)  و سپس با حمله شاهرخ تیموری در سال ۸۱۱ هجری قمری که با خرابی سده های سیستان همراه بود، به تباهی کشیده شد و از آن پس برای همیشه در بستر تاریخ خفته ماند.

زابل

شهرستان زابل؛ دارای گذشته تاریخی بسیار دوری بوده و در ادوار مختلف تاریخ ایران، مورد تاخت و تاز اقوام مختلف و محل عبور حکام و فرماندهان وقت بوده است. نام سیستان یادآور پهلوانان و قهرمانان شاهنامه ای از قبیل رستم، سهراب، فریدون و زال بوده و مهد داستان های ملی و رزمگاه پهلوانان و رادمردان ایران زمین بوده است.
زابل امروزی در گذشته، مجموعه زمین هایی بود با تپه هایی از ماسه های روان و رسوبات دریایی که قسمتی از آن نیز در مسیر رودخانه قرار داشت؛ که بنا بر تحقیق آنوبانینی با کم شدن آب رودخانه بر وسعت خشکی های اطراف آن افزوده شد و با اتصال این منطقه به روستای حسن آباد، آبادی بزرگی تشکیل شد که بعدها با تأسیس پادگان نظامی بر اهمیت آن در منطقه افزوده گردید. رود هیرمند که تنها جریان دائمی آب منطقه سیستان است نیز در شهرستان زابل قرار دارد.

از صنایع دستی زابل می توان به قالی، قالیچه، گلیم پشمی و حصیر بافی اشاره کرد که از اقلام صادراتی شهرستان نیز به حساب می آید. قالی بافی در روستاها و بین عشایر منطقه نیز رواج دارد و از اهمیت فوق العادهای برخوردار است. از نکات قابل توجه زابل آن است که رضا خان تعداد کثیری از مردم این شهر را به گرگان کوچ داده است؛ این افراد باگذشت سالیان دراز، هنوز گویش و فرهنگ خود را حفظ نموده اند و با آنکه بسیاری از آنان هرگز حتی سیستان را ندیده اند خود را زابلی می دانند و سعی می کنند آداب و رسوم خود را به بهترین شکل حفظ کنند.
قلعه بیبی دوست، قلعه تپه، قلعه ترقون، قلعه تیمور، قلعه چپو، قلعه حوضدار، قلعه رستم، قلعه سام، قلعه سه کوهه، بقایای شهر زاهدان کهنه، درختان باستانی سرو، میل قاسم آباد، تپه دهانه غلامان، آتشکده کرکوی، برج لار، شهر سوخته و کوه خواجه از جمله آثار باستانی و دیدنی شهرستان زابل به شمار می آیند.

منابع:
www2 (dot) hamshahri (dot) net
issta (dot) ir
ngdir (dot) ir
جغرافیای استان سیستان و بلوچستان