مدیریت شهری در ترکیه

ترکیه از پاره های جهات به کشور ما شباهت دارد . همسایگی ایران و ترکیه ، دین مشترک مردم این دو کشور ، برخی سوابق تاریخی بین ما و ترکها و سوابق فرهنگی و اجتماعی دیرین شباهتهایی بین این دو کشور به وجود آورده است . حتی در سالهای اخیر کوشش در اداره امور شهری تقریبا متقارن با یکدیگر در هر دو کشور صورت گرفته است .

به عنوان مثال اجرای قوانین شهرسازی در ترکیه در سال ۱۳۳۶ آغاز شد و در ایران نیز سابقه فعالیتهای جدید تقریبا به همین سالها باز می گردد.همچنین بسیاری از قوانین ما از جمله قوانین شهرداریها از فرانسه اخذ شده که روزگاری پیشاهنگ زندگی شهری و تمدن به شمار می امد. در عرصه حکومت شهری اصطلاحاتی چون بلدیه ( شهرداری ) قائم مقام (بخشدار ) والی (استاندار ) که درترکیه امروز رایج است در ایران نیز مصطلح بود و اکنون برای فارسی زبانان قابل فهم است .

تمدن در ترکیه قدمتی دیرینه دارد و در سابقه تمدن و شهرنشینی نیز شباهتهایی بین ایران و ترکیه موجود می باشد. قسطنطنیه یا استانبول یکی از نمونه های برجسته تمدن دیرینه این کشور می باشد . اما سابقه تاسیس شهرداری در ترکیه طولانی نیست و به نیمه دوم قرن نوزدهم زمان حکومت عثمانیها در این کشور باز می گردد. وظایف شهرداری در این کشور نیز در آغاز ساده بوده و محدود به نظافت شهر، تعمیم تسهیلات بهداشتی و تامین ارزاق و نظارت بر قیمتها بود . قبل از آن نیز بسیاری از اقدامات شهری مانند ساختن شوراع ، مدرسه ، کتابخانه و بیمارستان از بودجه وقف و برای خشنودی پروردگار صورت می گرفت .

قوانین شهرسازی در ترکیه از سال ۱۳۳۶ به اجرا در امد غیر از این قانون ، قوانین دیگری نیز در تثبیت امور شهرها در این کشور موثر بودند ، و در واقع باید آنها را پیشگامان قانون سال ۱۳۳۶ این کشور به شمار آورد . از مهمترین این قوانین باید از قانون شهرداریهای سال ۱۲۸۸ و قانون مالیتهای شهری سال ۱۳۲۷ نام برد. این قوانین به این دلیل وضع و اجرا شد تا برای شهرداریهای ترکیه نیز برای تامین درآمد شهرداریها پیش بینی هایی شده بود . این پیش بینی ها با نیازهای در حال افزایش شهرداریهای این کشور به دلیل افزایش جمعیت شهرنشین و رواج مظاهر عصر جدید در این کشور کافی نبود.

در حال حاضر برنامه های توسعه ملی چارچوب کلی امکاناتی را که شهرداریها باید از آن برخوردار شوند و اقداماتی را که باید به ان بپردازند معین می کنند . تا سال ۱۳۴۸ دوره برنامه های توسعه ملی سی ساله بود و اکنون این مدت تقلیل یافته و به بیست سال رسیده است . البته برنامه های چهارساله برای تحقق برنامه های توسعه تدوین می شود . با این همه دوره بیست ساله برای برنامه های توسعه ملی بسیار طولانی به نظر می رسد. غیر از برنامه های توسعه ملی وزارت کشور کنترل امور شهرداریها را در مسائل اداری و مدیریت به عهده دارد. تصویب بودجه شهرداریها به عهده وزارت کشور است و بر اقدامات شهرداریها جدای از امور برنامه ریزی نظارت دارد و این نظارت را از طریق مدیریت کل امور محلی اعمال می کند.

امور برنامه ریزی صرفا به عهده شهرداریهاست که این امر توسط کمیته ی دائمی مرکب از اعضای انجمن یا شورای شهر و نیز روسای بخش های مختلف شهرداری صورت می گیرد . شهردار خود ریاست این کمیته را بر عهده دارد لازم به یادآوری است که شهرداران در ترکیه انتخابی هستند و با رای مردم به این سمت برگزیده می شوند.

جالب است که برنامه ریزی برای شهرهای بزرگ در برخی موارد به مسابقات جهانی گذارده می شود از جمله تدوین طرح جامع آنکارا، از طریق چندین مسابقه در سال ۱۹۲۸ به پرفسور هرمان یانسن آلمانی واگذار شد. و وی تا سال ۱۹۳۹ مشاور شهرداری انکارا بود .

متولی سوم مدیریت شهری در ترکیه وزارت مسکن و شهرسازی این کشور می باشد سابقه تاسیس این وزارتخانه به سال ۱۳۰۲ باز می گردد. این وزارتخانه بیش از یک سال دوام نیاورد تا ان که پس از ۳۵ سال در سال ۱۳۳۷ دوباره موجودیت پیدا کرد. کنترل فعالیتهای برنامه ریزی شهرداریها توسط این وزارتخانه صورت می گیرد. گرچه این کنترل مستقیم نیست ولی می تواند از خودسری شهرداریها جلوگیری کند. این وزارتخانه دو بانک اعتباری را در بطن خود دارد یکی بانک اعتباری املاک ( املاک وکردی بانکاسی ) و دیگری بانک ایالات .هر دو بانک قبلا تابع وزارتخانه های کشور و دارایی ترکیه بودند و سپس جزو موسسات تابع وزارت مسکن و شهرسازی شدند. بانک نخست با شرایطی وام مسکن در اختیار متضاضیان قرار می دهد و بانک دوم اعتبارات مالی را در اختیار شهرداریها می گذارد . در حال حاضر مدیریت شهرها در ترکیه به طور مستقیم به عهده شهرداریهاست . و تشکیل شهرداری در مراکزی با جمعیت ۲ هزار نفر و بیشتر الزامی است . تا سال ۱۳۶۳ کلیه شهرداریهای ترکیه بر طبق قانون شهرداریهای این کشور مصوب ۱۳۰۹ به فعالیت مشغول بودند لکن به علت رشد شهرنشینی و مسایل مبتلا به امروزی شهرها از سال ۱۳۶۳ در قانون ۱۳۰۹ تجدید نظر شد و تغییرات اساسی پدید امد که اساس کار شهرداریهای ترکیه قرار گرفت . الگوهای مدیریت شهری در ترکیه اکثراً غربی است نخست فرانسه و سپس در سالهای نزدیک در دهه های ۲۰ و ۳۰ قرن حاضر الگوهای المانی حاکم بود.

منبع : بررسی ساختار مدیریت شهری در ایران ، منوچهرمزینی ۱۳۷۸، نشردفتر برنامه ریزی وزارت کشور