بررسی تاثیر خطوط انتقال نیرو بر سیما و منظر شهری (نمونه موردی: شهر تهران)

چکیده

تکنولوژی به عنوان یکی از ارکان جدایی ناپذیر زندگی امروز، تغییرات عمیقی را در جوامع بشری و به تبع آن، در ساختار فضایی کالبدی _ اجتماعی شهرها ایجاد کرده و بدنبال این تحولات، در ساختار ادراکی انسان ها نیز تغییراتی صورت گرفته است. برق به عنوان یکی از پر اهمیت ترین منابع انرژی، نقش مهمی در تامین آسایش و راحتی زندگی و پیشرفت و توسعه جامعه شهری دارد و استفاده از این انرژی، احداث زیرساخت‌های شهری را امری ضروری ساخته است. خطوط انتقال نیرو که در سیما و منظر شهری، سال ها با شکل و هیبت دکل‌های فولادی و با اندازه های گوناگون، به چشم می‌آید، هر چند که در یک نگاه سطحی امری اجتناب ناپذیر می‌نماید، اما واقعیت این است که زمانی که برای جلوگیری از تشعشعات، خسارات جانی، مالی و آثار زیست محیطی و همچنین حفظ سلامت انسان ها، ضوابط و قوانین و حریم‌هایی تعریف و اجرا می‌شود، چرا مسئله تامین آسایش روانی شهروندان و تاثیر این سیمای ناهمگون بر ادراک ذهنی آنان مطرح نمی گردد.

بر این اساس و از آنجا که محیط و منظر شهری، محیطی عینی و ذهنی برای شهروندان می‌باشد، در این مقاله، با تشریح ویژگی‌ها و انواع خطوط انتقال نیرو در معابر و فضاهای عمومی شهر تهران، و با بهره‌گیری از روش برداشت میدانی و نظر سنجی از شهروندان شهر، به بررسی تاثیر این خطوط از بعد کالبدی و ذهنی- روانی بر سیما و منظر شهری پرداخته و در انتها راهکار‌هایی برای به حداقل رساندن آثار منفی این معضل، ارائه می‌گردد؛ تا به کمک آن ضرورت توجه جامعه حرفه ای را به این مقوله جلب نموده و نگرش های حاکم را، به سمت یک طراحی ضابطه مدار هدایت نماید.

واژگان کلیدی: منظر شهری، خطوط انتقال نیرو، منظر بصری، منظر ذهنی

مقدمه

توسعه بی‌برنامه شهرها و مراکز جمعیتی، در عین حال که موجب تخریب و تهدید بسیاری از منابع طبیعی شده و از این جهت سلامت نسل آینده را با خطر روبرو ساخته، موجب شکل‌گیری محیط‌های سرشار از انواع آلودگی‌ها و معضل شده است. مسائلی همچون عبور خطوط انتقال نیرو از داخل شهرها و به خصوص کلان شهری مثل تهران، در کنار تمامی آسیب‌ها، آلودگی محیط زیست کنونی و آلودگی بصری را نیز فراهم آورده، به طوری که آرامش روحی در غالب ساکنین شهرها که در مجاورت پست های انتقال و خطوط فشار قوی قرار گرفته اند، وجود ندارند.

این در حالی است که در شرح خدمات طرح های توسعه شهری، توجه‌ای به این موضوع نشده، بلکه در ساختار توانیر نیز که مجری طرح ها می‌باشد، نهادی که عهده‌دار تطبیق طرح ها و نحوه اجرای آن‌ها براساس ضوابط و معیارهای و استانداردهای مصوب باشد، بسیار کم رنگ است و یا این که از ناکارآمدی برخوردار می‌باشند؛ مطلب دیگر اینکه شهر باید محیطی آرام برای شهروند باشد و از حریم ها، کاربری‌های چند منظوره، آلودگی بصری ناشی از عبور نامناسب خطوط انتقال نیرو پرهیز گردد که متاسفانه به وفور در شهر تهران شاهد آن هستیم.

در این ارتباط، نگارنده بر این اعتقاد است که به دلیل اینکه شهرهای امروزی از نابسامانی و آشفتگی کالبدی– بصری رنج می‌برند، بخشی از حل این مساله، بر عهده متخصصان و طراحان معماری و شهرسازی است و در این میان پرداختن به بحث خطوط انتقال نیرو و تاثیرات آن بر منظر شهری چون تهران، به عنوان مطلبی که کمتر به آن پرداخته شده، نقش موثری در بازبینی و راه اندیشی سطح کیفی منظر شهری ایفا خواهد نمود (۲۷۹ کلمه).

فرضیه

شهرهای امروز، تبدیل به ظرف بزرگی جهت پذیرش کلیه دستاوردهای بشری شده است. ظرفی که در آن انواع فرم ها، شکل‌ها، حجم‌ها، مصالح، رنگ‌ها و فعالیت‌های متفاوت و در اکثر اوقات متعارض و ناهنجار، منظر ناهمگون شهر را رقم زده اند و در این بین حضور انسان‌ها به عنوان افرادی که تنها سهم شان از زندگی گذران امور و زنده بودن است و هر آنچه را که به عنوان سیما و منظر شهر دریافت می‌کنند، یا در پس گوشه ای از ذهن خود پنهان نموده یا هرگز فرصت دوباره دیدن بسیاری از مناظر را به خود نمی دهند؛ چون می‌دانند آنچه که عایدشان خواهد شد، چیزی جز اغتشاش و آلودگی بصری نیست. در این میان تکنولوژی به عنوان یکه تاز عرصه زندگی شهرنشینی سهم عمده ای در تغییر و تحولات موجود داشته و تامین زیرساخت های مناسب شهری، از ارکان اجتناب ناپذیر آن محسوب می‌گردد. اما در کنار تمام عوامل سازنده منظر شهری، تجهیزات مرتبط با توزیع و انتقال نیروی برق (خطوط انتقال نیرو) به صورتی شاخص و متفاوت خود نمایی می‌کند. که گاه خود عامل مهمی در دامن زدن به این اغتشاشات است. تاثیر این آشفتگی و نابسامانی بر روح و روان شهروندان و همچنین تاثیر آن بر عملکرد نامطلوب شهرها موجب گسست پیوند معنایی و رابطه شناختی و ادراکی بین شهر و ساکنان آن شده است. این گسست فرآیند احراز هویت محیط و ایجاد تصویر ذهنی مطلوب را در ذهن استفاده کنندگان از فضاهای شهری با مشکل مواجه ساخته است. بنابراین فرضیه این است که خطوط انتقال نیرو به عنوان یکی از عناصر سازنده سیما و منظر شهر، تاثیرات متفاوتی بر منظر عینی و ذهنی شهر و شهروندان داشته و با بررسی این تاثیرات، راهکارهای هدایت هدفمندانه این عناصر را به سوی مسیری مطلوب فراهم نمود (۲۹۷ کلمه).

ادبیات تحقیق

منظر: منظر، جلوه‌ای از واقعیت فضای زیست انسان است که توسط استفاده کننده درک می‌شود و باید اذعان داشت به رغم در انزوا ماندن آن، مهم‌ترین وجه محیط زیست است که با انسان در ارتباط روحانی به سر می‌برد. آنچه یک محیط را خوب، دلباز، دلچسب، مطبوع، باصفا، زنده و بانشاط می‌سازد، همان منظر و چشم انداز شهری است (منصوری،۱۳۸۴).

منظر شهری: منظر شهری یکی از حوزه های منظر است که به بررسی اشتراک مباحث منظر و شهر می‌پردازد و به مانند منظر سه هدف اصلی کارکردی، فرهنگی و زیبایی را دنبال می‌کند. این حوزه از دانش بسیار جدید است (مجله اینترنی معماری منظر،۱۳۸۷).

«اساسا منظر شهری، سطح تماس (Interface) انسان و پدیده شهر است و از این رو بخش قابل توجهی ازدانش و عواطف محیطی شهروندان تحت تاثیر آن شکل می‌گیرد» (گلکار، ۱۳۸۵: ۳۸). به عبارتی، منظر شهری آن بخش از محیط یا فرم شهر است که برروی کنش و واکنش شخص و نتایج اعمال وی موثر است. در منظر شهری است که بخشی از اطلاعات بالقوه محیط به کیفیتی مستقیما محسوس (یا اطلاعات بالفعل) تبدیل می‌شود (پاکزاد، ۱۳۸۵: ۱۰۱).

اهمیت منظر شهری

اهمیت منظر شهری به واسطه نقش آن در زیباسازی، هویت بخشی و روان سازی جریان زندگی در محیط شهری است. شهرهای امروزی، به دلایل گوناگون و اغلب اقتصادی از یافتن هویت بصری و تاریخی مطلوب بی بهره می‌مانند. دیر زمانی نیست که چشم انداز و منظر به عنوان یک وجه پراهمیت از محیط زیست انسان مورد توجه قرار گرفته است. محققان از ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی و زیباشناختی به عنوان جنبه‌های اصلی و قابل توجه منظر یادکرده اند (منصوری،۱۳۸۴). بنابراین با توجه به وجوه یاد شده، منظر شهری به دنبال کنترل کمی کیفیت در راستای رسیدن به اهداف زیر است:

اهداف عملکردی

اهداف زیبایی شناسی

اهداف هویتی- عملکردی

منظر عینی– ذهنی

منظر دارای ماهیت دوگانه عینی-ذهنی است. درک انسان از منظر وابسته به زمان، تجربه، ویژگی‌های کالبدی محیط و الگوهای ذهنی، فرهنگی، تاریخی است. انسان‌ها برای درک محیط اطلاعات بصری را پردازش کرده و با کمک آن به شناخت محیط خود می رسند (نیکنام،۱۳۸۶).

ویژگی اصلی مفهوم منظر شهری آن است که به عنوان یک پدیده «عینی- ذهنی» انسانی – کالبدی و یک ساختار اجتماعی- فضایی، مطرح می‌گردد. به عبارت دیگر منظر شهری پدیداری است که تنها از طریق تجربه انسانی و در تعامل میان انسان و محیط آشکار می‌شود. از سوی دیگر منظر به داده‌های محسوس جهان اطراف ما خلاصه نمی‌شود، بلکه پیوسته در ارتباط با ذهنیت ناظر، تشخص می‌یابد: ذهنیتی که بیش از یک نگاه بصری معمولی است. یعنی در منظر شهری نگاه به شهر و محیط شهری، نه فقط به وسیله چشم سر بلکه به همراه «چشم دل» یا «چشم ذهن» صورت می‌گیرد و ترکیبی از این دو نگاه است. از این رو بررسی منظر غیر از ریخت شناسی محیط به شمار می‌آید (manzar.ws).

حرکت در منظر شهری

تکنولوژی خواسته یا ناخواسته تغییرات عمیقی را در همه سطوح زندگی بشری ایجاد نموده است. به تبع آن شهرها در حال تجربه تغییراتی در ساختار فضایی-کالبدی- اجتماعی شان هستند. بدنبال این تغییر و تحولات در ساختار ادراکی انسان ها نیز تغییراتی صورت گرفته است(نیکنام،۱۳۸۶). ادراک محیطی با شناخت انسان از محیط همراه است( Neisser،۱۹۶۷) و براین اساس نتیجه برهم کنش ادراک حسی و شناخت است. مکتب‌های گوناگونی به ساز و کار ادراک آدمی از محیط پرداخته‌اند که عبارتند از: روان شناسی گشتالت، روان شناسی سازگارمند، روان شناسی بوم شناختی. ولی در این میان روان شناسی بوم شناخت گیبسون از مقبولیت بیشتری برخوردار شده است. در واقع این مکتب روان‌شناسی گیبسون است که اصل حرکت در محیط و دریافت اطلاعات از طریق تجربه‌های متنوع و پی در پی در منظر شهری را دقیق بررسی می‌کند (پورجعفر،۱۳۸۸: ۸۹).

حرکت امروزه‌ زندگی بشر به سمت ماشینی شدن، نیاز مبرم به احداث زیر ساخت های عظیم شهری را ایجاد نموده است. فرصتی جدید در زمینه ادراک مناظر شهری، برداشت و ثبت تصاویر ذهنی واضح از شهر و ارتقاء سطح کیفی سفرهای درون شهری بخشی از ویژگی‌های مثبت این کریدور حرکتی است. سرعت حرکت و رابطه ادراک، گونه ای نو از منظر را در این دسته از معابر با ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد ایجاد نموده، منظری که برای بسیاری از شهروندان تجربه دیدنش با حرکت در درون آن هر روزه اتفاق می افتد (نیکنام،۱۳۸۶).

خطوط انتقال نیرو

در چند سال اخیر، پیشرفت صنعت در جوامع بشری سبب رشد سریع صنعت برق و تولید و انتقال شده و این خود سبب افزایش شبکه‌های قدرت و استفاده از ولتاژهای بالا گردیده است. از زمانی که خطوط انتقال نیرو با ولتاژهای بالا به حریم زندگی انسان نزدیک شد، بحث و بررسی پیرامون آثار سو احتمالی میدان های الکتریکی و مغناطیسی اطراف این خطوط بر محیط زیست به خصوص انسان ها مورد توجه محافل علمی بوده است. این در حالی است که معضلات فوق نه تنها در محیط های حاشیه ای شهر تهران که محل استقرار بی برنامه کاربری‌های کلان شهری مختلفی در میان بافت‌های مسکونی غیررسمی طبقه آسیب پذیر به وجود آورده، بلکه در مناطق مرکز و شمالی شهر نیز به وفور دیده می‌شود (بستاک،۱۳۸۴).

در حال حاضر فقط تامین برق کافی نیست، بلکه نوع برق رسانی که با محیط زیست سازگار باشد و از آلودگی صوتی، آلودگی خاک در اثر نشت روغن از تجهیزات، آلودگی‌های میدان‌های مغناطیسی و الکتریکی و آلودگی‌های بصری و مهم تر از همه این‌ها، تصویر نامطلوب ذهنی (آلودگی ذهنی یا معنایی) جلوگیری نماید، در اولویت قرار دارد.

انتقال نیروی برق

خطوط انتقال نیروی برق در ایران شامل دو شبکه یا سیستم است. شبکه سراسری یا سیستم بهم پیوسته که توسط خطوط انتقال ۴۰۰ کیلو ولت، ۲۳۰ کیلو ولت، ۱۳۲ کیلو ولت و ۶۳ کیلو ولت کلیه استان‌های کشور به استثنای خراسان و سیستان و بلوچستان را در بر می‌گیرد و خارج از شبکه سراسری که تنها شامل دو استان فوق الذکر می‌گردد (گزارش عملکرد بیست ساله وزارت نیرو، ۱۳۸۰).

انتقال و توزیع انرژی الکتریکی با یکی از دو وسیله زیر انجام می‌شود:

سیم های هوایی با متعلقات مربوطه

کابل های زمینی با متعلقات مربوطه

در این میان بکار گرفتن هر یک از دو روش فوق بستگی به عواملی نظیر مسیر خط انتقال (توزیع)، ولتاژ خط انتقال، تراکم جمعیت، عامل اقتصادی و زیبایی محیط خواهد داشت (امیرحاجلو،۱۳۸۵).

سازه های خطوط انتقال نیرو

انتخاب سازه های خطوط انتقال نیرو به طور مرسوم به وسیله عوامل الکتریکی و مکانیکی تعیین می‌شود، اما امروزه عوامل دیگری از قبیل شکل ظاهری، محدودیت ناحیه بندی و وابستگی‌های محیطی، بخش دیگری از طراحی را شامل می‌شود. همچنین عوامل اقتصادی از جمله استفاده بهینه از راه‌های صحیح موجود، هزینه های طول عمر، تعمیر و نگهداری در پیش بینی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.

همچنین انواع برج های انتقال نیرو شامل موارد زیر است:

دکل‌های چوبی

دکل‌های بتنی

دکل‌های فولادی

دکل‌های مشبک فایبرگلاس (ثقه الاسلام،۱۳۸۰)

در تهران، اکثر سازه‌های بکار رفته برای خطوط فشار قوی، از دکل های فولادی انتخاب شده و تنها بخش‌هایی از محورها چون بزرگ‌راه شهید همت از دکل های بتنی استفاده شده است. از دکل‌های چوبی نیز بیشتر برای خطوط انتقال نیروی فشار ضعیف استفاده می‌شود.

ضوابط و مقررات و استانداردهای مرتبط با برق رسانی شهری و وضعیت حال حاضر استقرار خطوط انتقال نیرو و شیب های برق در سطح شهر تهران

با توجه به تحقیقات صورت گرفته، شرایط استقرار خطوط انتقال نیرو و پست های انتقال در سطح شهر تهران، با استانداردها و مقررات سازگار نیست و ضوابط و مقررات بین المللی در کشور اجرا نشده و دستورات و مقررات متناسب با شرایط محیطی خاص کشور به صورت منظم وضع نشده است. اما مساله مهم تر این است که در بسیاری موارد، ضوابط و مقررات و استانداردهای تدوین و تصویب شده توسط هیات دولت و سازمان توانیر و وزارت نیرو نیز به اجرا در نیامده است (بستاک،۱۳۸۴).

به طور نمونه، در دستورالعمل فنی و اجرایی مسیریابی خطوط انتقال نیرو شرکت مشانیر که در آبان ماه ۱۳۷۶ بند۵ -۵- صفحه ۱۲ در رابطه با هماهنگی با محیط طبیعی تدوین شده است، به موارد زیر پرداخته شده است.

آسیب نرساندن به محیط طبیعی از جمله پارک ها و مناظر طبیعی، فضاهای سبز

عبور نکردن از مناطق مسکونی و محل‌های زیست و حیوانات

رعایت مقررات و محدودیت های قانونی مانند فاصله مجاز تاسیسات آب و برق و گاز و …

هماهنگی با محیط اجتماعی زیست محیطی

اجتناب از عبور از مناطق مسکونی و تاسیسات عمومی

اجتناب از عبور از مناطق آثار باستانی (مشانیر،۱۳۷۶).

اما آنچه که در سطح شهر تهران، به ویژه در برخی از شریان های اصلی شهر از جمله بزرگ‌راه حکیم، بزرگ‌راه همت، صدر، محدوده شهرک ژاندارمری، شهران و سایر محورها و محدوده های شهری با آن روبرو هستیم، عدم توجه کافی به بحث دید و منظر، هماهنگی با محیط، رعایت حریم ها، آلودگی های الکتریکی و مغناطیسی و سایر موارد مربوطه است.

همانطور که در بالا آمد، دو روش عمده به منظور انتقال و توزیع انرژی الکتریکی وجود دارد که هر یک مزایا و معایب ویژه خود را دارد. خطوط انتقال هوایی مشکلات کمتری نسبت به کابل های زمینی (ایجاد کانال) دارد و چون نیازی به احداث کانال ندارند از رفوژ بزرگ‌راه ها می‌توان برای نصب دکل استفاده کرد که دکل‌های برق بکار گرفته شده در این قسمت می‌تواند از نوع فولادی یا تلسکوپی باشد. مزیت دکل‌های تلسکوپی بر دکل‌های فولادی در این است که نه تنها ارزان قیمت بوده بلکه حجم اشغال کمتری را نیز داراست و مهم تر اینکه قابلیت ساخت آن ها در کشور ایران وجود دارد. در واقع مشکلات بکارگیری روش کانال زمینی، بودجه می‌باشد که در صورت تامین آن می‌توان با سرمایه گذاری بیشتر، به جای روش هوایی از این روش استفاده نمود که حداقل، کاهش خطرات و زیبایی سیمای شهر را هدیه خواهد نمود (امیرحاجلو،۱۳۸۵).

زندگی در شهر می‌بایست توام با آرامش باشد و زیبایی بصری محیط از اهمیت خاصی برخوردار است. به همین دلیل در شهرها به منظور حفظ زیبایی خیابان ها معمولا از شبکه زیرزمینی (انتقال زمینی) استفاده می‌شود. جایگزینی خطوط انتقال هوایی به زمینی در بیشتر کشورهای دنیا مورد توجه قرار گرفته است. در کشورهای اروپایی و آمریکا، خطوط انتقال برای داخل شهرها به صورت زمینی اجرا می‌گردد. برای این منظور از کانال‌هایی برای عبور کابل ها استفاده می‌شود و دیگر نیازی به نصب دکل نمی باشد و از نظر منظر شهری و سیمای شهری مورد توجه است. البته در ایران خطوط انتقال بیشتر به صورت هوایی اجرا گردیده اند (امیرحاجلو،۱۳۸۵). زمان زیادی از بهره گیری از شبکه انتقال زمینی در تهران نمی گذرد. نمونه ای از این کابل های زیرزمینی، کانال عبور کابل ۶۳ کیلو ولت پست لاله در خیابان بلوار کشاوز و کانال عبور کابل ۲۳۰ کیلوولت قورخانه مصلی تهران است.

تحلیل برداشت میدانی

پس از بررسی های صورت گرفته لازم است تا در این قسمت به تحلیل پرسشنامه‌های حاصل از برداشت میدانی پرداخته شود. برداشت میدانی صورت گرفته، در قالب پرسشنامه‌ای حاوی سوالات گوناگون و به منظور نظرخواهی شهروندان تهرانی در زمینه تاثیرات خطوط انتقال نیرو (فشار قوی) انجام پذیرفته است. نمونه آماری به صورت تصادفی و عموما افراد تحصیلکرده و با تخصص‌هایی چون معماری، شهرسازی، برق، مکانیک، سازه، عمران، کامپیوتر و … را شامل می‌شوند.

از میان ۴۲ نفر پاسخ دهنده، ۴۸ درصد را زنان و ۵۲ درصد را مردان تشکیل می‌دهند، که نتایج زیر از پرسش های صورت گرفته قابل حصول است:

از میان عناصر سازنده منظر شهری (ساختمان‌ها و بناهای اطراف خیابان‌ها و بزرگ‌راه‌ها، پوشش گیاهی و درختان، تاسیسات و تجهیزات شهری{دکل‌های برق و …}، ترافیک عبوری و حرکت خودروها و مبلمان شهری) در هنگام عبور از مسیرها، خیابان‌ها، بزرگ‌راه‌ها و محدوده‌های شهر، که بیش از همه توجه را به خود جلب می‌کند، ۷ درصد از شهروندان، دکل‌های برق را به عنوان اولویت های اول و دوم خود انتخاب نمودند و سایرین آن را به عنوان اولویت سوم، چهارم و پنجم خود انتخاب کردند.

۷/۶۶ درصد شهروندان، هنگام دیدن خطوط انتقال نیرو، به ویژه دکل های برق احساس منفی به آن‌ها دست داده و ۱۴ درصد شهروندان از دیدن آن‌ها احساس خاصی نداشته و سایرین احساس قدرت، پیشرفت تکنولوژی، حضور در قرن ۲۱ و خارج بودن از محدوده شهر را بیان نمودند.

همچنین افرادی که هنگام دیدن خطوط، حس منفی داشتند، به احساس خطر و ناامنی، احساس بی نظمی، اغتشاش و ناهنجاری بصری، احساس ناراحتی و دلهره،، اجبار در همزیستی با این عناصر و خشن بودن سیمای شهر اشاره کردند.

در رابطه با آنچه که در ذهن پرسش شوندگان، هنگام دیدن خطوط انتقال نیرو و دکل های برق تداعی می‌شود، ۳۸ درصد از افراد به اغتشاش بصری، ۳۳ درصد به زندگی صنعتی، ۱۹ درصد به زندگی شهرنشینی و ۱۰ درصد به آلودگی زیست محیطی اشاره کردند.

همچنین تصویر ذهنی آن ها از خیابان‌ها و محدوده‌هایی که تصویر خطوط انتقال نیرو و دکل‌های برق در آن ثبت شده بود، شامل بزرگ‌راه‌های همت، حکیم، مدرس، بسیج، صدر، چمران، کردستان، اتوبان باکری، محدوده برق آلستوم، مرزداران، شهران و تعدادی از مسیرهای دیگر بود که نشانگر این مطلب است که این خطوط به عنوان یک نشانه در ذهن آن‌ها جای گرفته و در چهار گوشه شهر تهران این خطوط وجود دارد.

۶۷ درصد از پرسش شوندگان، وجود دکل‌های برق در مسیرهای عبوری و در کنار برخی از فضاهای شهر تهران را غیر ضروری ذکر نمودند.

پرسش شوندگان، مزایای حاصل از وجود خطوط انتقال نیرو در سیما و منظر شهر تهران را به صورت ذیل برشمردند:

فضایی جهت تبلیغات

بهره گیری از این عناصر به عنوان نشانه شهری

امکان دسترسی به میزان مورد نیاز به برق در هر نقطه به جای استفاده از ژنراتورهای دیزلی (عملکردی)

در دسترس بودن تجهیزات و رفع سریع مشکلات احتمالی

ایجاد پرسپکتیو جالب در دیدهای متوالی

هزینه کمتر نسبت به روش های زیرزمینی

ایجاد تنوع در مسیر های شهری

همچنین معایب وجود خطوط انتقال نیرو در سیما و منظر شهر تهران صورت ذیل مطرح گردید:

اغتشاش بصری

موانع دید بصری به ساختمان‌ها و فضاهای شهری

ایجاد منظر نامطلوب

آثار نامطلوب زیست محیطی

اشغال فضای بسیار

آلودگی بصری

تاثیر نامطلوب بر اعصاب و روان شهروندان

فضای رها شده و طراحی نشده اطراف دکل‌ها (محدوده حریم).

وجود ناهماهنگی در خط آسمان شهر

انتظار آن‌ها از مسئولان موارد زیر را شامل می‌شد:

توجه به مسائل زیبایی شناسی در طراحی دکل‌ها و مسائل زیست محیطی

عدم عبور خطوط انتقال نیرو، از مناطق مسکونی

ساماندهی سیما و منظر شهر تهران

ساماندهی بصری و عملکردی دکل‌های موجود

هماهنگی خطوط انتقال نیرو با محیط اطراف

تعویض تدریجی دکل‌های قدیمی و بهره‌گیری از شیوه‌های نوین

حفظ حریم خطوط

عبور این خطوط از مسیر های کم تردد

اجرایی نمودن نظرات و پیشنهادات

نتیجه‌گیری

بنابراین با توجه به بررسی‌های صورت گرفته و تحلیل پرسش نامه‌ها، می‌توان این گونه جمع بندی و نتیجه‌گیری نمود که اهمیت و ضرورت بهره گیری از انرژی برق امری کاملا بدیهی بوده و از بعد عملکردی، هیچ گونه نارضایتی به منظور وجود خطوط انتقال نیرو وجود نداشته، بلکه آنچه که بحث اصلی را تشکیل می‌دهد، چگونگی عبور این خطوط است.

همان طور که تحلیل ها نشان داد، آن چه که در این میان مشکل زا است، تصویر ذهنی نامطلوب از خطوط انتقال نیرو در ذهن شهروندان به علت ایجاد اغتشاش بصری از یک سو و از سوی دیگر طراحی نامناسب این عناصر و فضای رها شده و بلااستفاده اطراف آن ها (به عنوان حریم درجه یک و دو) است.

از آن جایی که خطوط انتقال نیرو، هنوز به عنوان اولویت های ابتدایی شهروندان در بحث ادراک منظر شهر تهران به شمار نمی-آیند، اما این مطلب باعث نمی شود که نسبت به نقش و جایگاه این خطوط اهمال صورت گیرد، زیرا همان طور که آمد، احساس شهروندان در هنگام دیدن این عناصر، به هیچ عنوان احساس مطلوبی نبوده و در دراز مدت این امر می‌تواند سهم عمده ای در ایجاد ناآرامی و مشکلات روحی – روانی شهروندان داشته باشد؛ از طرفی وجود دکل های برق در بسیاری از مسیرهای اصلی شهر تهران و برخی از محدوده‌های مسکونی، تماما جنبه منفی نداشته و در صورت طراحی می‌تواند به ایجاد دیدهای متوالی متنوع و دیدنی تبدیل و طبق نظر شهروندان، به نشانه های شهری تبدیل گردد.

هر چند که امروزه در بسیاری از نقاط دنیا از شیوه‌هایی چون (کابل های زیرزمینی) به منظور عبور خطوط انتقال نیرو استفاده می‌کنند، که جدای از هزینه بالا، کمترین فضا را اشغال کرده و به سیما و منظر شهر آسیبی نمی رساند، اما هر کشور و شهری با توجه به شرایط و اوضاع اقتصادی، فنی، جمعیتی و … خود، از یک یا چند روش از روش های معرفی شده انتقال نیرو استفاده خواهد نمود.

در راستای طرح جامع جدید تهران که به سیما و منظر شهری توجه ویژه ای شده و مدیریت شهری آن را دنبال می‌کند و با نگاهی به اغتشاشات، آشفتگی ها و نابسامانی‌های بصری- کالبدی شهرهای امروزی، به نظر می‌رسد مدیریت بصری واقعی شهر که نتیجه آن ساماندهی منظر نابسامان و آشفته شهرهای امروزی است، تنها زمانی محقق می‌شود که عوامل پایه ای تاثیرگذار بر این آشفتگی، مانند سیاست گذاری های نادرست کلان از سطح ملی تا سطح شهری و محله ای، شناسایی و بازبینی مجدد شوند.

با رشد و توسعه و متراکم شدن بافت شهری در تهران که ارزش زمین به شدت بالا رفته است، قوانین و مقررات و استانداردهای موجود که اکثرا توسط وزارت نیرو و با نگاه صرفا فنی به مکانیابی، احداث و استقرار خطوط انتقال نیرو پرداخته است، در شرایط کنونی جامعه تکافوی مسائل و معضلات و مشکلات و مخصوصا موارد مرتبط با بحث منظر شهری ایجاد شده از این گونه نحوه استقرار نمی باشد، لذا نیازمند بررسی، مطالعه و ارائه قوانین، مقررات و راهبردهای متناسب با رشد و توسعه و تکنولوژی‌هایی است که در این تحقیق سعی شده به ارائه پیشنهادات، راهکار ها و راه‌حل ها به صورت گذرا اشاره شود که هر یک خود می‌تواند موضوع تحقیق جامع و کامل و کاربردی باشد؛ ارائه راهکارهایی که با توجه به شرایط کنونی شهری چون تهران، تنها به ابعاد فنی و اقتصادی موضوع نپرداخته، بلکه مسائل محیطی و زیبایی شناسی و از همه مهم تر منظر شهری را هم در اولویت قرار دهد و منظر عینی و ذهنی شهروندان را هم در ارائه این راهکارها لحاظ نماید.

ارائه راهکار

بدین منظور، در این قسمت، ارائه راهکارها در قالب دو بخش عمده آمده تا اجرایی‌ترین شیوه‌ها را پیشنهاد نماید:

ارائه راهکار برای خطوط انتقال نیرویی که از زمان احداث آن ها گذشته و در حال حاضر امکانات زیادی جهت تغییر و یا انتقال آن‌ها وجود ندارد؛ مانند خطوط انتقال نیرو در بزرگ‌راه حکیم، بسیج و … .

بهره‌گیری از پوشش گیاهی جهت پوشاندن فضای اطراف دکل ها و مستور نمودن آن‌ها با فضای سبز و تلطیف فضا.

استفاده از طراحی های جدید (همانند مسابقه برگزار شده در ایسلند و طراحی دکل‌های برق فشار قوی به صورت انسان‌هایی غول پیکر و در حالت‌های مختلف، به طوری که کابل‌های برق را بر روی بازوی خود حمل می‌کنند).

تبدیل دکل‌های فولادی به دکل‌های تلسکوپی ( به منظور اشغال فضای کمتر و کاهش اغتشاشات بصری؛ مانند بزرگ‌راه همت).

بهره‌گیری از عناصر تبلیغاتی بر روی دکل‌ها.

استفاده از دکل‌های متمایز در هر محدوده شهری جهت ایجاد تمایز و خوانایی مسیر.

رنگ آمیزی دکل‌های برق به صورتی متفاوت در جهت ایجاد دیدهای متوالی و تنوع بصری.

ارائه راهکار برای خطوط انتقال نیرویی که جهت توسعه های آتی شهر در برنامه‌ریزی شهری در نظر گرفته می‌شوند و یا خطوطی که موقعیت آنها نامناسب بوده و در نزدیکی مناطق مسکونی قرار گرفته اند( مانند محدوده شهران و یا مرزداران).

بهره‌گیری از متخصصان رشته‌های مرتبط با بحث سیما و منظر شهری، همچون شهرسازان، معماران و … به همراه متخصصان برق، مدیریت شهری و … به منظور برنام‌ ریزی مناسب در انتخاب محل مناسب جهت عبور خطوط انتقال نیرو.

استفاده از روش کابل زیرزمینی به منظور اشغال حداقلی فضا و عدم ایجاد منظر نامطلوب .

فهرست منابع

پورجعفر، محمدرضا و دیگران.(۱۳۸۸). شناخت و ساماندهی محورهای دید؛رهیافتی در مدیریت بصری.فصلنامه پژوهش مدیریت شهری.شماره دوم.

گلکار،کوروش.(۱۳۸۵).مفهوم منظرشهری.نشریه آبادی.شماره ۵۳٫

پاکزاد،جهانشاه.(۱۳۸۵). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. وزارت مسکن و شهرسازی.چاپ اول.

منصوری، سید امیر. (۱۳۸۳). درآمدی بر شناخت معماری منظر.فصل نامه باغ نظر.پژوهشکده نظر. مرکز تحقیقات هنر معماری و شهر سازی. سال اول. شماره دوم.

نیکنام، احسان.(۱۳۸۶). طراحی منظر بزرگ‌راه‌های شهری.پایان نامه کارشناسی ارشد معماری منظر. دانشکده معماری و شهرسازی شهید بهشتی.

مجله اینترنی معماری منظر. (۱۳۸۷). شماره بیست و سه. سال دوم.

مجله اینترنی معماری منظر. (۱۳۸۷). شماره بیست و نه. سال دوم.

مجله اینترنی معماری منظر. (۱۳۸۷). شماره سی و هفت. سال دوم.

مدنی پور، علی. آیا توجه به سیمای شهر مهم است؟. فصلنامه آبادی .

منصوری، امیر.(۱۳۸۴). همه جا خاکستری است: منظر شهری، تبلور تمدن اجتماعی. نشریه اعتماد.

امیر حاجلو، علیرضا. (۱۳۸۵). برنامه‌ریزی احداث و اصلاح خطوط انتقال برق در هماهنگی با ضوابط و معیارهای شهرسازی. پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه ای. دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران.

بستاک، غلامحسین. (۱۳۸۵). ارزیابی نحوه استقرار پست ها و خطوط انتقال نیرو در سطح شهر تهران و ارائه الگوی مناسب. پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی و برنامه‌ریزی شهری و منطقه ای. دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران.

گزارش عملکرد بیست ساله وزارت نیرو. (۱۳۸۰). سیمای صنعت برق.، فصل پنجم.

مشانیر. (۱۳۷۶). استانداردهای طراحی خطوط انتقال نیرو.

ثقه الاسلام، احمد و دیگران. (۱۳۸۰). انتخاب برج های مناسب برای خطوط انتقال نیرو. صنعت برق.

ف.مقیمی