سیرتکوینی مفاهیم توسعه پایدار

چنانچه نگاهی گذرا به پیشینه تاریخی توسعه بیندازیم، ضرورت توجه به آن آشکار می­شود. به طور کلی، پس از توسعه صنعتی در دهه ­های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ در اروپا، ناهنجاری­های زیست­ محیطی زیادی به وجود آمد. عوارض ناشی از این توسعه علاقه­ مندان به محیط زیست را در وهله اول به واکنش واداشت. در همین راستا نخستین اجلاس بین ­المللی را در زمینه محیط زیست در سال ۱۹۵۱ در استکهلم تشکیل دادند و بیانیه­ ای در حمایت از محیط زیست منتشر کردند (مکنون،۱۳۶۷: ۳) .

از این زمان به بعد تفکر در زمینه حفظ محیط­ زیست در کنفرانس ­های بیوسفر یونسکو (پاریس: ۱۹۶۸) شکل گرفت. (بدری، ۱۳۷۶: ۴۴) قابل ذکر است پیدایش مفهوم پایداری در دهه ۱۹۷۰ را می ­توان نتیجه رشد منطقی و آگاهی تازه­ای نسبت به مسائل جهانی محیط زیست و توسعه دانست که به نوبه خود تحت تاثیر عواملی همچون نهضت­ های زیست ­محیطی دهه ۶۰ و انتشار کتاب ­هایی نظیر محدودیت­­ های رشد (۱۹۷۲) از دانلامیدوز، بهار خاموش (۱۹۶۲) از راشل کارسون و دایره بسته (۱۹۷۱) از باری کامونر، بود.

به دنبال اجلاس استکهلم، در سال ۱۹۷۴ کنفرانس شورای جهانی کلیساها خواستار تحقق جامعه پایدار شد و در همان سال اعلامیه کوکویوک  که در آن توسعه بوم شناسانه  مطرح شده بود که سرانجام عنوان توسعه پایدار به خود گرفت.

مهم­ترین نسبت در این نام­گذاری طرح الگویی بود که برای محیط زیست زیان آور نباشد. (حسین نصیری) با این حال اصطلاح توسعه پایدار برای اولین بار در اواسط دهه ۱۹۷۰ به خانم باربارا نسبت داده می­شود (بدری، ۱۳۷۶: ۴۵-۴۴) و از اجلاس مهم فونیکس نیز به عنوان بخشی از فرآیند شکل­گیری تفکر توسعه پایدار یاد می­شود.

گزارش فونیکس به همراه اعلامیه ۱۹۷۲ استکهلم و اعلامیه کوکویوک ضمن تصدیق پیچیدگی و جدی بودن بحران­های اجتماعی و زیست محیطی که جامعه انسانی با آن­ها روبرو است، موجب بروز پیامدهای نوید بخشی شد که همگی نیاز به تدوین و اجرای استراتژی­های سالم زیست­محیطی به منظور ترویج توسعه اجتماعی-اقتصادی یا توسعه زیست­محیطی متفق القول داشتند. (جمالی، ویکتوریا، ۱۳۷۵: ۲).

در سال ۱۹۸۳ مجمع عمومی سازمان ملل متحد کمیسیونی را با عنوان کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه  متشکل از ۲۲ کشور به ریاست برانت لند نخست وزیر تشکیل داد تا خط­مشی زیست­محیطی دراز مدت جامعه بین­المللی را روشن سازد و مهم­ترین مسائلی که مورد شناسایی کمیسیون برانت لند قرار گرفت، به عنوان شرایط توسعه پایدار مطرح گردید که عبارتند از: جمعیت و توسعه، امنیت غذایی، انرژی و صنعت، چالش­های شهری.

این گزارش مبنای مذاکرات کشورها برای تهیه دستور کار ۲۱ جهت برگزاری کنفرانس ریو در سال ۱۹۹۲ گردید. این کنفرانس با حضور سران و نمایندگان ۱۷۲ کشور و تعداد زیادی از سازمان­های غیردولتی در شهر ریودوژانیرو و برزیل تشکیل گردید و هر چند که نتایج آن خواسته­های طرفداران محیط زیست را برآورده نکرد لکن صدور بیانیه ریو حداقل توانست طرح توسعه پایدار (دستور کار ۲۱) را برای سال­های پایانی قرن بیستم مشخص سازد (و.م. آدامز، ۱۳۷۵: ۴۵). در این کنفرانس همه اختلاف­ نظرها حل شد و تا حدودی یک برنامه پویا به دست آمد تا در طی زمان به وسیله کشورها و مناطق، به اجرا گذاشته شود.

یکی از فرازهای مهم دستور کار ۲۱ تشکیل کمیسیون توسعه پایدار  زیر نظر سازمان ملل بود که در دستور کار فوق هدف از تشکیل آن چنین ذکر شده است:

اطمینان موثر از پیگیری اهداف کنفرانس ریو، ارتقای همکاری­های بین­المللی و منطقی کردن ظرفیت تصمیم­گیری بین دولت­ها و مرور اقدامات اجرایی دستور کار ۲۱ در سطوح محلی، ملی، منطقه­ای و بین­المللی.

درپی تشکیل کمیسیون فوق به منظور پیگیری اهداف آن اولین نشست این کمیسیون در سال ۱۹۹۳ برگزار شد و بعد از آن نیز تا کنون اجلاس کمیسیون هر ساله برگزار می­شود. در کشور ما نیز توجه خاصی به دستور کار ۲۱ شده و کمیته­ای تحت عنوان کمیته توسعه پایدار جهت برنامه­ریزی و تعیین سیاست­ها و ارائه پیشنهادهای لازم در خصوص دستور کار فوق به وجود آمده که در ساختار آن کمیته­های فرعی مختلفی در نظر گرفته شده است. (صلانی، ۱۳۸۰: ۴۵)

فرستنده : خانم مهندس ملاحت حقیقی