تونل کانال بریتانیا

تونل کانال، تونلی ۵۰٫۵ کیلومتری است که زیر بستر دریای مانش حفر شده و کنت در انگلیس را به کاله در فرانسه متصل می‌کند.

این تونل که انجمن مهندسان عمران آمریکا آن را یکی از عجایب هفتگانه دنیای مدرن نامیده است دارای دو خط ریلی و یک تونل جانبی برای خودروها است.

تاریخچه
انگلستان جزیره‌ای در غرب اروپاست و مابین این جزیره و سرزمین ماد اروپا کانال مانش قرار دارد. این فاصله، انگلیسی‌ها را هزاران سال است که از اروپا جدا نگه داشته است، به گونه‌ای که انگلیسی‌ها هر بار که از اروپا یاد می کنند به آن قاره (continent) می گویند.

تنها راه مواصلاتی انگلیسی‌ها به قاره هم همین کانال مانش است اما مانش که امواج مهوع آن زبانزد خاص و عام است مسیر مطمئنی برای رسیدن به اروپا نبوده و نیست. همین مسیر مهوع هم از نظر دریانوردان مکانی ناامن به شمار می رود چون عمق آب در اکثر مناطق بسیار کم است و نمی‌توان از کشتی‌های بزرگ در آن استفاده کرد. قایق‌های کوچک هم برای عبور از این مسیر مواج نامطمئن هستند. این مسائل در طول قرن‌ها، رویای اتصال به قاره را در ذهن انگلیسی‌ها پروراند تا اینکه در قرن نوزدهم، مهندسی فرانسوی به نام آلبرت متیوفابر ایجاد تونلی بین انگلیس و فرانسه را پیشنهاد کرد. در طرح او مسافران می‌توانستند در طول تونل از درشکه‌ها برای حمل ونقل استفاده کنند.

تونل با چراغ های نفتی روشن می‌شد و برای استراحت اسب‌ها جزیره‌ای مصنوعی در وسط تونل در دریا در نظر گرفته شده بود. این طرح در آن زمان عملی نبود، اما ایده جدیدی برای حل عبور و مرور در کانال مطرح می‌کرد. پس از فابر چندین طرح دیگر از سوی مهندسان ارائه شد اما آنها هم همگی غیرعملی بودند تا اینکه در قرن بیستم و پس از پایان جنگ جهانی دوم، مهندسان به این باور رسیدند که فناوری‌های جدید دنیا آنها را قادر خواهد ساخت تا بالاخره انگلیس را به قاره متصل کنند.

طرح اولیه
در سال ۱۹۶۰ گروه تحقیقات کانال مانش طرحی ارائه کرد که تونل فعلی کانال مانش- که به آن چانل می گویند (چانل ترکیب دو اسم channel Tunnel است)- برمبنای آن طراحی و ساخته شده است. این طرح هم در سال ۱۹۷۵ به دلیل مشکلات مالی عملی نشد. در سال ۱۹۸۴ دولت‌های فرانسه و انگلیس از تمام شرکت‌های مهندسی دو کشور درخواست کردند طرح‌های خود برای ایجاد تونل را ارائه دهند و بالاخره در سال ۱۹۸۶ یکی از طرح‌های پیشنهادی که به طرح سال ۱۹۶۰ بسیار نزدیک بود از سوی دو دولت پذیرفته شد.

در طرح نهایی، تونل، کاله در فرانسه را به فولکستون در انگلستان متصل می‌کرد و ۴۰ متر زیر سطح دریا ایجاد می‌شد.

ساخت و ساز
پانزده هزار نفر طی ۷ سال، کار کندن تونل را انجام دادند و تمام مراحل ساخت بر عهده کنسرسیومی بین المللی متشکل از ده شرکت مهندسی و پنج بانک بود. برای حفر چنین تونل عظیمی، مهندسان از ماشین های حفر تونل (TBM) بسیار عظیمی استفاده می‌کردند و پس از آن دیواره‌های نرم آن را با بتونی مخصوص می‌پوشاندند. در حدود ۴ میلیون مترمکعب خاک استحصال شده که از جنس گچ بود در بخش انگلیسی استخراج شد. این خاک در ساحل فولکستون انگلستان در دریا ریخته شد و تقریبا زمینی به مساحت ۳۶۰ هزار متر مربع در دل دریا ایجاد کرد. امروزه روی این شبه جزیره، پارکی احداث شده است. به طور کلی می‌توان گفت ۸ میلیون متر مکعب خاک از تونل با سرعت میانگین ۲۴۰۰ تن در ساعت استخراج شده است.

تونل کانال در واقع از سه تونل موازی متشکل شده است؛ دو تونل ریلی که قطارها در امتداد آنها از شمال به جنوب و بالعکس حرکت می‌کنند و یک تونل کوچک به عنوان تونل دسترسی. تونل دسترسی که خودروهای باریک تایردار در آن حرکت می‌کنند، در هر ۳۷۵ متر به دو تونل اصلی متصل شده است. هدف از ایجاد این تونل استفاده از آن به عنوان راه خروج اضطراری است. در فواصل معینی هم ترن‌ها می‌توانند مسیر خود را تغییر دهند و به تونل دیگر بروند.

تداخل مرزها
تونل کانال علاوه بر مشکلات فنی، مشکلات حقوقی زیادی هم به همراه داشت. یکی از این مشکلات کنترل عبور از مرزهای مشترک بود. مرز انگلیس و فرانسه به صورت خطی در وسط تونل مشخص شده است. (این خط به فرانسه نزدیک تر است) اما کنترل مرزی در این نقطه انجام نمی‌شود بلکه دو دولت به توافق رسیده اند مسافران در اولین ایستگاه در ساحل کنترل شوند. دو دولت همچنین در اقدامی عجیب توافق کرده‌اند مراکز پذیرش مهاجر خود را در دو طرف تونل تأسیس کنند؛ به این شکل که پایگاه فرانسوی‌ها در انتهای تونل در انگلیس قرار گرفته است و برعکس. با این وجود، پناه جویان غیرقانونی‌ای که سعی می‌کنند با استفاده از تونل خود را به انگلیس برسانند مشکلات زیادی را برای نیروهای مرزی انگلیس ایجاد کرده‌اند. برخی از این پناه جویان طول تونل را با پای پیاده طی می‌کنند اما بیشتر آنها خود را در کانتینرها و محفظه‌های باری که توسط قطار حمل می شوند پنهان می کنند.

افزایش شمار این پناه جویان بالاخره در سال ۲۰۰۲ دولت انگلیس را مجبور کرد تا برای مقابله با مهاجرت غیرقانونی آنها تدابیری بیاندیشد. مسئولان امنیتی از این رو تجهیزات بسیار پیشرفته صدابرداری و تصویربرداری را در گلوگاه فولکستون نصب کردند تا ضربان قلب و صدای تنفس افرادی که در میان بارها پنهان شده‌اند شناسایی و دستگیر کنند.

پایان کار
احداث تونل از دو سوی کانال به صورت همزمان شروع شد و قرار بود انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها در نقطه‌ای خاص و در زمان معینی به یکدیگر برسند اما اینکه آنها چگونه به نقطه معین خواهند رسید، مسئله بسیار مهمی بود و در واقع بزرگ ترین چالش مهندسی طرح به شمار می‌رفت. چون در اعماق زمین به هیچ وجه نمی توان مسیر تونل را با استفاده از نشانه های جغرافیایی مشخص کرد.

از این رو مهندسان پروژه مجبور به استفاده از سیستم‌های بسیار پیشرفته ناوبری شدند؛ سیستم هایی نظیر جی پی اس (سیستم مکان یاب جهانی)، سیستم هدایت لیزری و البته درکنار آنها سیستم‌های یکپارچه رایانه‌ای. با این حال خط مرکز تونل‌ها در جایی که باید، به هم نرسیدند و ۳۵۸ میلی متر اختلاف افقی و ۵۸ میلی متر اختلاف عمودی داشتند. به هر حال این دو تونل در تاریخ اول دسامبر ۱۹۹۰ به یکدیگر رسیدند و برای اولین بار پس از عصر یخبندان (۸۵۰۰ سال پیش) این امکان به  وجود آمد که انسان بر روی دو پا از انگلیس به قاره مادر برود.

پس از پایان تمام مراحل ساخت تونل، فرانسوا میتران -رئیس جمهور وقت فرانسه- و الیزابت ملکه انگلیس در تاریخ ۶ می ۱۹۹۴ در کاله فرانسه تونل را رسماً افتتاح کردند. مراسم افتتاح بدین صورت بود که کوئین الیزابت از ایستگاه واترلو لندن و همزمان با او، فرانسوا میتران از ایستگاهی در لیل به سوی کاله به حرکت درآمدند. این دو قطار با قطع سیستم کنترل رایانه‌ای تونل در یک لحظه به کالائیس رسیدند و رودرروی یکدیگر قرار گرفتند.

پس از انجام مراسم افتتاح در کالائیس، میتران و ملکه الیزابت دوباره از طریق تونل به خاک انگلستان رفتند تا مراسم مشابهی را در آنجا برگزار کنند.

نکته قابل توجه، حضور دو نفر از کارگران در مراسم بود که برای اولین بار با فروریختن آخرین لایه خاک، دو تونل را به هم متصل کردند.

نکات پیرامونی
نکات پیرامونی این پروژه که از سوی جامعه مهندسان شهری آمریکا به عنوان یکی از عجایب هفت گانه دنیای مدرن لقب گرفته است، بسیار جالب و خواندنی هستند. این پروژه هنگام اجرای آن با صرف ۲۱ میلیارد پوند پرهزینه‌ترین طرح مهندسی تاریخ به شمار می‌رفت به گونه‌ای که هزینه اجرای آن ۷ بار بیشتر از هزینه اجرایی پل گلدن گیت (یکی از عجایب هفته گانه دنیای مدرن) بیشتر بود.

بیشتر ماشین‌های حفر تونلی که در این پروژه مورد استفاده قرار گرفتند دو برابر یک زمین فوتبال درازا داشتند و قادر بودند روزی ۲۵۰ فوت تونل حفر کنند. با این حال حفر تونل ۶ سال طول کشید و قرار بود انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها در نقطه‌ای مشترک به هم برسند که انگلیسی‌ها موفق شدند سریع تر به نقطه موردنظر برسند. اما مهم‌ترین نکته ای که می‌توان به آن اشاره کرد این است که تونل کانال پس از حدود ۸ هزار و ۵۰۰ سال، یعنی پس از عصر یخبندان که انگلیس به قاره ما در اروپا متصل بود، دوباره این جزیره را به قاره متصل کرد و بشر بار دیگر توانست با پای خود از قاره به انگلیس سفر کند.