محوطه تاریخی هفت دغنان گیلان

محوطه تاریخی هفت دغنان در استان گیلان، شهرستان صومعه‌سرا، بخش مرکزی، دهستان ضیابر و روستای بهمبر قرار دارد.

این شهر قدیمی و تاریخی که به گفته باستان‌شناسان حداقل ۱۲۰۰ سال قدمت دارد در منطقه گسکر صومعه سرا قرار دارد و در گذشته مرکز حکومت گسکرات بوده است.

ویرانه‌ها و خرابه‌های به جا مانده شهر تاریخی هفت دغنان نشان از یک منطقه باستانی دارد. در سال ۱۳۸۲ باستان‌شناسان بقایایی از یک گورستان دوره اسلامی را در آن شناسایی کردند.

در این گورستان، اجساد به صورت نامنظم دفن شده بودند که بنا بر فرضیه باستان‌شناسان این امر به دلیل وقوع حادثه‌ای همچون زلزله، بیماری یا جنگ اتفاق افتاده است.

در سال ۱۳۸۲ بخشی از این منطقه که در حدود ۶۰ هکتار بود و بقایای یک شهر تاریخی را در برداشت، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

برخی معتقدند این شهر مرکز گسکر بوده که تا چند سال قبل به گسکرات شهرت داشته و در میان دهستان خوشابر و شاندرمن و شهر ماسال و مرداب انزلی قرار گرفته است. در حدود نیمی از جنگل هفت دغنان را آثار ویرانه‌های باروی شهر، حمام‌ها، پل‌ها، معابر، مساکن و تپه‌های باستانی پوشانده است.

این شهر تاریخی در سال ۱۳۸۵ توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی مورد کاوش قرار گرفت. آنها بقایایی از سه پل خشتی، دو حمام قدیمی، دیوارهای دفاعی یک قلعه تاریخی و بخش منتهی و مسکونی و همچنین جاده‌های سنگفرش این شهر تاریخی را شناسایی کردند.

این محوطه بقایایی از یک شهر وسیع دوره اسلامی است، که امروزه در میان پوشش گیاهی انبوه از چشم دور مانده است. در چشم‌اندازهای این محوطه آثاری از برجستگی‌های مربوط به ابنیه قدیمی که پوشیده از گیاهان و درختچه‌های جنگلی است دیده می‌شود که احتمالا بقایای آثار معماری این شهر تاریخی است.

در این میان سازه‌هایی از بقایای سه پل خشتی که بر روی رودخانه های بهمبر، ساخته شده مشاهده می‌شود. همچنین بقایایی از سازه‌ای که در نزد اهالی منطقه به حمام هفت دغنان شهرت دارد، از همه بهتر باقی مانده و جزئیات معماری آن قابل تشخیص است.

این منطقه تاریخی تا زمان فتحعلی‌شاه قاجار منطقه وسیع گسکر شامل زمین‌های گسکر و خاک ماســال، شــانــدرمن و تالــش دولاب می‌شد و مرکز حکومت این سرزمین حاصلخیز شهر گسکر یا گوراب بود که همان هفت دغنان امروزی محسوب می‌شود و آثار تاریخی آن نیز در زیــر ریشه‌های درختان جنگلی منطقه هفت دغنان مدفون شده بودند.

از آثار تاریخی بدست آمده در این شهر تاریخی می‌توان به انواع مهرها و انگشتر مردانه و سکه‌هایی از جنس مس و روی و پیه سوزهای سفالی و چراغ‌های روغنی و کوزه‌های گلی بزرگ که برای تدفین از آن استفاده می‌کردند و همچنین کوزه‌های سفالگری و آجرپزی و کارگاه‌های شیشه‌گری و آهنگری و قبرستان‌های قدیمی اشاره کرد.

هدف از آغاز کاوش در شهر هفت دغنان، تعیین حریم این محوطه باستانی و بیرون آوردن بقایای به جای مانده از دوران سکونت شهر بوده است. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این شهر در دوره سکونت خود به صورت دایره‌ای شکل بوده و مناطق مسکونی، میان دو رودخانه که با دو پل خشتی به هم مربوط می‌شدند، قرار داشته است.

باستان‌شناسان در یکی از گمانه‌هایی که در مرکز شهر هفت دغنان زده شد با بقایای زیاد دکان و مغازه‌های آهنگری و سنگ فروشی مواجه شدند و در این محدوده نیز سکه‌های از دوره صفوی به دست آمد. آنها تصور می‌کنند محل کشف شده به احتمال قوی بازار این شهر تاریخی بوده است.

باستان شناسان پس از کشف بازار شهر مدفون هفت دغنان متوجه شدند، کف این بازار و مغازه‌ها سنگ فرش بوده است. در کنار این بازار یک حمام قدیمی کشف شده بود که مشخص شد به بازار تعلق دارد.

همچنین با توجه به آثار به دست آمده در این شهر که شامل آجر، سفال، شیشه، کاشی، استخوان و فلز است، باستان شناسان به این نتیجه رسیده‌اند که شهر تخریب شده، در گذشته دارای ساختمان‌های بسیار مجلل و زیبا بوده که در راه توسعه و پیشرفت گام برمی‌داشته است.

نتایج به دست آمده از گمانه زنی در سال ۸۲ کشف ۱۷ ظرف سفالی و چینی بود که در عمق سه متری و در یک پیت زباله قرار گرفته بودند.

به نظر می‌رسد که ساکنان این شهر پس از ورود ظروف چینی به ایران ظروف سفالی خود را دور انداخته‌اند. مقایسه میان اشیای به دست آمده از کاوش‌های باستان شناسی در هفت دغنان با اشیای تاریخی کشف شده هم دوره در ارمنستان، چین، باکو و روسیه نشان از تجارت میان هفت دغنان با این کشورها دارد.

محوطه تاریخی هفت دغنان در سال ۱۳۸۲ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۹۹۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.